پاکستان دی معیشت بیڈ گورننس پاروں تشویش ناک صورتحال دا شکار

معاشی ماہرین محمد ندیم بھٹی تے محمد یاسین کہندے نیں

لكهت:ج ۔ م

ملک وچ اک پاسے مہنگائی دا شور مچیا ہویا جیہڑا حکومت توں قابو نہیں ہو پا رہیا کدی کوئی شے مہنگی تے کدی کوئی شے مہنگی اے۔ دوجے پاسے معاشی اہداف جیہڑے معاشی ماہرین دسدے نیں اوہ کوئی خاص حوصلہ ا فزا نہیں۔ ایس ویلے وڈے مسائل تے ایہناں دا حل کیہ اے ایس حوالے نال اسیں گل بات کیتی سینئر معاشی تجزیہ کار تے چیئر مین انڈسٹریل ایسوسی ایشن محمد ندیم بھٹی تے معاشی ماہرمحمد یاسین نال جیہڑا قارئین دی نذر اے۔
ندیم بھٹی کہندے نیں کہ انتہائی تشویشناک صورتحال توں دو چار پاکستانی معیشت جس دا بجٹ خسارہ اک اندازے دے مطابق 1300 ارب روپئے توں ودھ کے 1880 ارب روپئے تیکر اپڑ گیا اے جیہڑا مجموعی طور اُتے جی ڈی پی دا تقریباً 1.8 فیصد اے۔ افراط زر وی 1.7 فیصد تیکر جا اپڑیا اے۔ ایس صورتحال نال ملک نوں مستقبل وچ پیش آئے مسلیاں دا ساہمنا بدستور کرنا ہوئے گا۔ موجودہ دور حکومت وچ سابق حکومت دے مقابلے وچ ملک دی درآمدات ودھ گئیاں نیں جس وچ گندم دا درآمد کرنا، چینی دا ذخیرہ اندوزی دی نظر ہو جانا اک زرعی ملک لئی سوالیہ نشان اے۔ 190 معیشتاں دی لسٹ وچ پاکستان 136 ویں نمبر اُتے اے۔ ایس درجہ بندی نوں بہتر بنان تے مزید سرمایہ کاری دے حصول لئی پاکستان نوں غیر ملکی امداد اُتے بھروسہ کرن دی بجائے سرمایہ کاری لئی مثبت و حقیقی موافق ماحول یقینی بنانا ہوئے گا جیہڑا براہ راست غیر ملکی سرمایہ کاری نوں اپنے ول متوجہ کرے۔
ملکی سکیورٹی وچ بہتری، سیاحت، ٹیکسٹائل تے گارمنٹ اسٹیچنگ انڈسٹری تے ایس جہی دیگر نکی صنعتاں نوں فروغ دین لئی اپنا بین الاقوامی تشخص دینا ہوئے گا۔ ٹیکس پالیسیاں، خاص کر نکے تے درمیانی کاروباراں نوں نشانہ بنان والی پالیسیاں وچ لچک دے ذریعے توں مقامی سرمایہ کاری دی حوصلہ افزائی کیتی جا سکدی اے۔ 2018 وچ پاکستان عالمی مسابقتی انڈیکس وچ 140 ملکاں دی لسٹ وچ 107 ویں نمبر اُتے سی۔ پاکستان نوں مقامی صنعت اُتے توجہ دین توںایس دی مسابقتی صلاحیتا ں وچ وادھا ہوئے گا۔ ایہہ انڈیکس انفراسٹر کچر، معاشی استحکام، لیبر مارکیٹ، مہارت تے جدت پیدا کرن دی صلاحیت جہے اشاریاں دی مدد نال ملکاں دی کارکردگی دا جائزہ لیندا اے۔ درجہ بندی وچ کمی ایہہ واضح کردی اے کہ حکومت نوں پاکستان دی معاشی پیداوار نوں ودھاوا دین تے ساز گار کاروباری ماحول فراہم کرن لئی اقدامات چکن دی سخت لوڑ اے۔ ملک دا جاری توانائی دا بحران جس دے نتیجے وچ صنعتاں نوں بھاری نقصان چکنا پیا۔ ایس پاروں کارخانیاں دے مالکان نوں بنگلہ دیش جہے ملک وچ اپنا کاروبار منتقل کرنا پیا اے۔ مزید ایہہ ملک پاکستان نوں برآمدات نوں گھٹ قیمت اُتے معیاری مصنوعات فراہم کرن والے ملک بنگلہ دیش تے چین پاروں ناکامی دا ساہمنا اے۔
وڈے کاروباراں نوں اکثر ٹیکس وچ اداریاں دی معاونت توں وڈی چھوٹ مل جاندی اے۔ تاں پاکستان نوں وسیع رقبے دے حامل زمینداراں دی زرعی مصنوعات اُتے ٹیکس نافذ کرن تے وڈے کاروباراں نوں ٹیکس چھوٹ دے خاتمے دے ذریعے اپنی ٹیکساں دی اساس نوں وسیع کرن دی لوڑ اے جس وچ ادارے حقیقی معاونت تے مدد گار پالیسیاں فراہم کرن توں قاصر نیں۔
ٹیکس وصولی دے اہداف دے حصول لئی ٹیکس دہندگان اُتے مزید بوجھ لدن دے بجائے مالی شفافیت نوں بہتر بنان تے قومی و صوبائی سطح اُتے ٹیکساں دی وصولی وچ رابطے نوں مضبوط بنانا ہوئے گا۔ ایہہ اقدامات ملک وچ کمزور حکومتاں دے سبب پیدا ہون والے ان گنت مالی خسا رے دے مسائل اُتے لمبے عرصے لئی قابو پان وچ مدد دین گے۔ نرم کاروباری پالیسیاں نوں متعارف کروان اُتے پیسے دی ریل پیل ہوئے گی تے بیرون ملکاں توں تاجر اپنا سرمایہ وطن عزیز وچ لیا کے ملکی معیشت نوں مضبوط کرن گے۔ توانائی دے شعبے وچ کرپشن تے نقصان نوں روکنا تے عوام اُتے پین والے بوجھ وچ کمی لیانا حکومت دی اولین ترجیح ہونی چاہیدی اے۔ سول اداریاں دے کمزور ہون توں نال کرپشن تے عوام دی تکلیفاں وچ وادھا ہویا تے حکومت ولوں عوامی مفادات دے تحفظ لئی ناقص منصوبہ بندی تے غیر تربیت یافتہ بندیاں نوں ملک دی معیشت وچ بہتری لئی معاون سمجھنا حکومت دی خام خیالی اے۔
حکومت نوں انج تے کئی محاذاں اُتے مشکلاں دا ساہمنا اے جس وچ کرپشن دا خاتمہ اپوزیشن دے خلاف نیب کیساں نوں انجام تیکر اپڑانا، اداریاں نوں منافع بخش بنانا تے سب توں ودھ کے ایس ویلے جیہڑا مسئلہ در پیش اے اوہ عوام نوں رلا کے رکھ دتا اے اوہ مہنگائی اے، حیرانگی دی گل اے کہ دو ورھے لنگھ گئے انج دا میکنزم نہ بنایا جا سکیا کہ ایس مہنگائی دے جنہاں نوں بوتل وچ قابو کیتا جا سکدا، پہلے گیس بجلی مہنگی ہوئی ایس دا صنعت کاراں تاجراں نے بھرپور شور مچایا گھٹ تے کیہ ہونا سی، بڑی مشکل توں بلند ترین سطح اُتے جا کے گل رکی پر ہن وی پاور سیکٹر خسارے وچ ایس دی ادائیگیاں دا توازن وگڑ چکیا 2200 ارب روپئے پاور کمپنیاں دے ادا کرنے نیں اوہ سر درد بنیا ہویا اے ایس دے بعد ڈھائی تن سو ارب روپئے سوئی سدرن تے سوئی ناردرن گیس نے ایل این جی خریداری دی مد وچ ادا کرنے نیں اوہ وی ادا نہیں ہو سکے ایہناں دو محاذاں اُتے موجودہ حکومت نوں شدید ناکامی دا ساہمنا رہیا اے، ایسے طرح ایف بی آر نے نویں ٹیکس گزاراں دی تعداد وچ وادھا کر کے اپنا سالانہ ہدف پورا کرنا سی، ایس وچ وی دو ورھے توں ناکامی دا ساہمنا کرنا پئے رہیا اے ایس دو مہینے دی رواں سہ ماہی وچ وی اپنے ہدف توں کدھرے پچھے نیں تے اک اندازہ اے کہ سال دے آخر اُتے اک ہزار ارب روپئے دے شارٹ فال دا ساہمنا رہوے گا جیہڑا ایس حکومت دی وڈی ناکامی ہوئے گی۔ معاشی ماہر محمد یوسین کہندے نیں کہ موجودہ حکومت دے دو ورھے حوصلہ افزا نہیں سن ایہناں دا کہنا سی کہ جس حکومت نے اپنے پہلے 2 ورھے وچ آٹے دا تھیلا 700 توں ودھا کے 1300 تیکر اپڑا دتا۔ 55 روپئے دی چینی 105 اُتے اپڑائی 110 دا گھیو 220 اُتے اپڑایا، 65 روپئے دا لیٹر پٹرول 105 اپڑایا، 55 ہزار دا تولہ سونا اک لکھ 20 ہزار روپئے جد کہ 105 دا ڈالر 170 اُتے اپڑ گیا سی، ایس طرح موٹرویز اُتے 100 روپئے دا ٹیکس 350 اتے اپڑایا، ڈاکخانے دا 20 والا پارسل 80 اُتے جا اپڑایا، بجلی دا 8 روپئے یونٹ 20 اُتے ہو گیا، گیس دی 110 روپئے فی ایم ایم بی ٹی 450 اُتے اپڑائی۔ دوائیاں دی قیمت وچ پنج سو فیصد تیکر دا وادھا ہو چکیا اے۔
محمد یاسین کہندے نیں موجودہ مہنگائی لمحہ فکریہ اے حکومت دی کارکردگی سوالیہ نشان بنی ہوئی اے لوکاں نے تبدیلی دے ناں اُتے ووٹ دتے سن اسیں تے ایہو سمجھدے سن کہ کئی ورھے تیکر شور مچان والی پارٹی برسر اقتدار آ کے لوکاں دے حقیقی مسئلے جنہاں وچ ڈالر دی قیمت نوں مستحکم رکھنا بجلی گیس قیمت گھٹ کرنا تے سب توں ودھ کے مہنگائی وچ کمی لیانا جہے وڈے اقدامات شامل ہون گے ایہہ سب سال دو سال وچ حل کر کے سرخرو ہوئے گی پر اوہناں نے سوائے ماضی دی لوٹ مار دا شور مچان دے نہ کوئی حل کڈنا تے نہ ای کوئی مسئلہ حل کیتا۔
لہور شہر وچ ودھدی مہنگائی نے عوام دی کمر توڑ کے رکھ دتی شہری ہر شے وچ روزانہ دی بنیاد اُتے ہون والے وادھے اُتے ضلعی حکومت اُتے برہم نیں، لہور وچ مسلسل ودھدی مہنگائی نے خریداراں سنے دکانداراں نوں وی پریشان کر دتا اے۔ وڈا گوشت 620 روپئے کلو، نکا 1200 روپئے، ددھ 100 روپئے لٹر، دہی 110 روپئے کلو، انڈے 166 روپئے درجن، چکن چند روز وچ 200 توں ودھ کے 262 روپئے کلو ہو گیا، کوئی اک سبزی وی 100 روپئے کلو توں گھٹ نہیں، پھل پہلے ای عام بندے دی پہنچ توں دور، الغرض ہر اک شے وچ روزانہ دی بنیاد اُتے ہون والا وادھا شہریاں نوں تباہی ول لے جا رہیا اے پاکستان وچ اک وار کوئی شے مہنگی ہو جائے تے ایہنوں واپس لیانا ناممکن اے وزیراعظم پاکستان عمران خان کنج دعویٰ کر سکدے نیں کہ اسیں شیواں دیاں قیمتاں واپس لیا کے وکھاواں گے۔ دکانداراں دا کہنا اے کہ اصل تے قیمتاں ودھان دے ذمے دار آڑھتی تے ذخیرہ اندوز نیں پر ضلعی انتظامیہ ایہناں نوں پھڑن دی بجائے صرف دکاندار نوں جرمانے تے گرفتار کردی اے ایہہ کتھوں دا انصاف اے۔
محمد یاسین نے اک ہور اہم ایشو ول نشاندہی کردے ہوئے دسیا کہ سٹاک مارکیٹ وچ سمال انویسٹر لُٹ مار دا شکار نیں، اک محتاط اندازے دے مطابق پاکستان دی بوہت ساری کمپنیاں سالانہ اجلاس وچ منافع دی بجائے نقصان ظاہر کر رہیاں نیں تے جان بجھ کے دھوکا تے شیئر ہولڈرز نوں مایوسی تے پریشانی دا شکار کر رہے نیں ایہناں دے اپنے خرچے ویکھ لوئو ، سالاں سال توں ایس ای سی پی چپ تماشائی بنی ہوئی اے تے کیوں نہ پرویژل مینجر یا لیکوڈیٹرز مقرر کیتے جان۔
سٹاک مارکیٹ وچ شیئرز ہولڈراں نوں سال ہا سال نہ بونس ملدا اے نہ ڈیوڈنڈ، مالکان اپنا ذاتی سٹہ کردے نیں ایس ای سی پی دا کم اے کہ ایس سائیڈ ٹریڈنگ نوں ویکھے تے نشاندہی کر کے انج دے سٹہ بازاں دے ناں ساہمنے لیائے ایس ای سی پی وچ لکھا روپئے ماہانہ تنخواہواں لیاں جا رہیاں نیں پر عوام بندے دا کوئی پرسان حال نہیں۔ حکومت نوں چاہیدا اے کہ ایس دا وی نوٹس لوے تے سدباب کیتا جائے تاں جے شیئرز ہولڈرز نوں وی کوئی نہ کوئی فائدہ ہوئے وڈے وڈے بنک تے دیگر ادارے ارباں روپئے منافع کماندے نیں پر کوئی بونس دینا گوارا نہیں کردا ایہہ افسوس ناک صورتحال اے۔