کشمیر ، بھارتی فوجیاں دی خودکشیاں، مکافاتِ عمل!

حبیب اللہ قمر

مقبوضہ کشمیر وچ بھارتی فوج دے اک ہور اہلکار نے خود کشی کر لئی۔ میڈیا رپورٹس دے مطابق پچھلے 10 ورھیاں دے دوران پنج سو توں ودھ بھاری فوجیاں نے گھر جان لئی چھٹی نہ ملن تے تھکا دین والی جنگ توں ذہنی دبائو دا شکار ہو کے خودکشیاں کیتیاں نیں۔کشمیر وچ خود کشی دے ودھدے واقعے تے بھارتی فوجیاں دے باہمی لڑائی جھگڑیاں پاروں موتاں نے بھارتی حکومت تے عسکری ماہرین نوں سخت پریشانی نال دو چار کر دتا اے۔ ایس ویلے صورت حال ایہہ وے کہ بھارتی فوج وچ ذہنی مریضاں دی تعداد کم و بیش 40 فیصد تیکر اپڑ چکی جد کہ 15 فیصد دے نیڑے انج دے نیں جیہڑاشراب نوشی دے ذریعے خود نوں نارمل رکھن دی کوشش کردے نیں۔ دنیا دے دیگر مختلف ملکاں دی مسلح افواج دے اہلکار وی خودکشیاں کردے نیں پر بھارتی فوج ایس حوالے نال پوری دنیا وچ پہلے نمبر اُتے وے تے خودکشی دے سب توں زیادہ واقعے ایس وچ ای ویکھن وچ آندے نیں۔ بین الاقوامی میڈیا دی اک رپورٹ دے مطابق 2010 توں 2019 تیکر بھارت دے 1113 فوجیاں نے خودکشیاں کیتیاں، جناہں وچ بری فوج دے 895، فضائیہ دے 185 تے بحریہ دے 32 اہلکار شامل سن۔ ایسے عرصے وچ بھارتی فوجیاں دی آپس دی لڑائی وچ موتاں دے وی درجناں واقعے پیش آئے۔ رپورٹ دے مطابق ہر تن دن وچ اوسطاً اک بھارتی فوجی خود کشی کر رہیا اے۔ بھارتی وزارت داخلہ دے اعداد و شمار دے مطابق دشمن دے ہتھوں موت دے مقابلے وچ خود کشی کرن والے فوجی جواناں دی تعداد زیادہ اے۔
اگرچے بھارتی فوج تے حکومت دی ہمیشہ کوشش ہوندی اے کہ اپنی فوج وچ خود کشیاں نوں ہر ممکن طریقے نال لُکایا جائے تے غلط اعداد و شمار پیش کیتے جان پر سوشل میڈیا دے ایس دور وچ بھارتی فوج دے اپنے اہلکار ای خود اُتے ہون والے ظلم تے ناانصافی دے خلاف جدوجہد کردے نظر آندے نیں۔ بھارتی اہلکار خود کشیاں دے ودھدے واقعے دا ذمہ دار بھارتی فوج دے اعلیٰ افسران تے حکومت نوں ٹھہراندے ہوئے مختلف ذرائع توں ایہہ خبراں ایکسپوز کر دیندے نیں جس نال بھارتی حکام انج دے واقعے نوں دنیا توں لُکان وچ مکمل ناکام رہے نیں۔
بھارتی ماہرین دا کہنا اے کہ جدوں بھارتی فوج وچ بھرتی دے ویلے نفسیاتی ازمائشیاں نال اہلکاراں نوں پرکھیا جاندا اے تے ایہناں دی جذباتی سطح دا اندازہ کر کے انج دے اقدامات کیوں نہیں کیتے جاندے کہ جس نال اوہ خودکشی جہے انتہائی اقدام توں باز رہن۔ ایہناں دا کہنا اے کہ بھارتی فوج دا مورال د ن بہ دن ڈگ رہیا اے۔ کشمیری مجاہدین دے خوف، افسراں دے نازیبا رویے، گھر توں دوری تے مسلسل جنگ نے لکھاں بھارتی فوجیاں نوں نفسیاتی مریض بنا کے رکھ دتا اے تے اوہ چڑ چڑے پن دا شکار ہو کے خود کشیاں کر رہے نیں ۔ پچھلے کجھ مہینے تو ایہہ صورت حال اے کہ ہر دوجے دن بھارتی فوجیاں دی خودکشی تے لڑائی جھگڑیاں دی خبراں سنن نوں مل رہیاں نیں۔ ہجے ایس مہینے دے دوران وی بھارتی فوجیاں دی خودکشی دے متعدد واقعے پیش آئے، یعنی بھارتی فوج وچ خود کشیاں دا اک نہ ختم ہون والا سلسلہ شروع ہو چکیا جس اُتے بھارتی فوج حکام تے عسکری ماہرین نے سر جوڑ رکھے نیں تے کوشش کیتی جا رہی اے کہ کسے طرح خودکشیاں دے ودھدے واقعے نوں گھٹ کیتا جا سکے۔ ایس سلسلے وچ کیتے گئے فیصلیاں توں بعد بھارتی فوج تے نیم فوجی دستیاں وچ فوری نفسیاتی کورسز دا آغاز کیتا گیا اے۔ ایہہ چھ دن دی ورکشاپ اے، جس وچ بھارتی فوجیاں دی کونسلنگ تے ایہناں نوں شدید ذہنی دبائو توں کڈ کے معمول اُتے لیان دی تگ و دو کیتی جاندی اے۔ابتدائی طور اُتے ایہناں ورکشاپاں وچ نوے، نوے اہلکاراں نوں شامل کیتا گیا اے، تاں ہولی ہولی ایہہ تعداد ودھا دتی جائے تے سارے فوجیاں نوں ایس مرحلے توں لنگھان دی کوشش کیتی جائے گی۔ ایس ویلے بھارتی فوج دے ہر یونٹ وچ اک نفسیاتی ماہر دا تقرر وی کیتا جا رہیا اے بھارتی فوجی حکام اپنے فوجیاں نوں ذہنی دبائو توں کڈن تے نفسیاتی امراض اُتے قابو پان دی کوشش کردے وکھائی دیندے نیں پر ماہرین دا کہنا اے کہ جدوں تیکر افسراں دا توہین آمیز رویہ، گھٹ تنخواہواں ، بنیادی سہولتاں دا فقدان، ضرورت دے ویلے وی گھر جان لئی چھٹی نہ ملن تے کشمیری مجاہدین دے حملیاں جہی وجوہ موجود نیں لکھاں بھارتی فوجیاں نوں نفسیاتی دبائو توں کڈن تے ذہنی امراض اُتے قابو پان دی کوششاں صحیح معنیاں وچ کامیاب نہیں ہو سکدیاں۔
بھارتی فوج وچ خود کشیاں دے ودھدے واقعے تے باہمی لڑائی جھگڑیاں دا وڈا سبب ایہو شیواں دسی جا رہیاں نیں۔ بھارتی فوجیاں وچ ایس گل اُتے وی ناراضگی پائی جاندی اے کہ بھارتی فوجی حکام تے مودی سرکار آئے دن خودکشی دے واقعے اُتے وی ایہناں دے مسائل حل کرن دے بجائے ایہنوں گھریلو مسائل یا زمین دے تنازعات دا ناں دے کے دنیا نوں گمراہ کرن دی کوشش کردے نیں حالانکہ حقائق ایس دے برعکس نیں۔ بھارتی فوج دے تھنک ٹینک یونائیٹڈ سروس انسٹی ٹیوشن آف انڈیا (یو ایس آئی ) نے کجھ عرصہ پہلاں اک رپورٹ شائع کیتی، جس وچ واضح اعتراف کیتا گیا کہ بھارتی فوج دے ادھے توں ودے اہلکار ’’شدید ذہنی دبائو ‘‘ دا شکار نیں تے بھارتی فوجیاں وچ خود کشی دے واقعے وچ تیزی نال وادھا ہو رہیا اے۔ بھارتی فوجی تھنک ٹینک دی ایہہ انکشاف انگیز رپورٹ منظر عام اُتے آئی تے ایس نال تہلکہ مچ گیا تے دبائو اینا ودھیا کہ مذکورہ تھنک ٹینک نے اپنی ایہہ رپورٹ فوری حذف کر دتی۔ بھارتی میڈیا دے مطابق یونائیٹڈ سروس انسٹی ٹیوشن آف انڈیا (یو ایس آئی ) دے سینئر ریسرچ فیلو کرنل اے کے مور دی تیار کردہ ایس رپورٹ دی اشاعت نے بھارت دے دفاعی حلقیاں وچ طوفان برپا کر دتا۔ کرنل مور نے اپنی رپورٹ وچ لکھیا کہ بھارتی فوجی اہلکاراں دے لمبے ورہے تیکر جنگ زدہ ماحول وچ رہنا ذہنی دبائو وچ شدت پیدا کرن دا سب توں وڈا سبب اے۔ بھارتی آرمی چیف جنرل ایم ایم نروا نے مبینہ طور اُتے ایس رپورٹ نوں ایہہ کہہ کے مسترد کر دتا سی کہ ایہہ صرف چار سو اہلکاراں دے کیساں اُتے مبنی اے، ایس لئی اسیں ایہہ تسلیم نہیں کر سکدے کہ بھارتی فوجی دبائو دا شکار نیں پر نال ای اوہناں نے میڈیا نال گل بات کردے ہوئے ایہہ وی کہہ دتا کہ دبائو بُری شے نہیںایس دے نتیجے وچ کم بہتر ہو سکدا اے۔ ایہناں دا کہنا سی کہ میرے اُتے وی ذہنی دبائو اے تے میں خود وی دبائو وچ رہنا واں۔ ایہناں دے ایس بے تکے انٹرویو اُتے بھارتی عوام ولوں وی ایہناں نوں سوشل میڈیا اُتے سخت تنقید دانشانہ بنایا گیا۔
بھارتی فوج دے اک ہور ادارے ڈیفنس انسٹیٹیو ٹ آف سائیکالوجی ریسرچ نے وی 2 سو توں ودھ بھارتی فوجیاں نال اک سوال نامے اُتے درج معلومات متعلق جواب وصول کیتے تے سروے دے بعد ایہہ رپورٹ دتی کہ بھارتی فوجی افسر تے اہلکار چونکہ اپنی پیشہ ورانہ زندگی توں مطمئن نہیں ہوندے ، ایس لئی اوہ شدید ذہنی دبائو دا شکار ہو کے انتہائی اقدام دے طور اُتے اپنی زندگی دا خاتمہ کر لیندے نیں۔ایہہ رپورٹ ڈاکٹر ارونا بروتا نے تیار کیتی، جیہڑی خود بھاری فوج وچ ماہر نفسیات دے طور اُتے لمبے عرصے توں کم کر رہی اے۔ ایس رپورٹ وچ ایہہ تجویز پیش کیتی گئی کہ بھارتی فوجی افسراں تے اہلکاراں وچ ہم آہنگی دے ماحول نوں بہتر کرنا چاہیدا اے۔ ایس نال خودکشیاں دے واقعے وچ کسے حد تیکر کمی لیائی جا سکدی اے۔ بھارتی دانشوراں تے ماہرین دا کہنا اے کہ صوبائی حکومتاں فوجیاں دے خانداناں دی صحیح معنیاں وچ سرپرستی نہیں کر رہیاں تے ایہناں دی شکایتاں دا ازالہ وی نہیں کیتا جا رہیا۔ حقیقت اے کہ جدوں تیکر بھارتی فوجیاں نوں مقبوضہ کشمیر سنے دیگر علاقیاں وچ ظلم و دہشت گردی لئی جھونکیا جاندا رہوے گا، خود کشیاں تے باہمی لڑائی جھگڑیاں دے واقعے اُتے قابو پانا ممکن نہیں۔ بھارتی فورسز نے کشمیریاں دے خلاف پیلٹ گناں دا استعمال کر کے ایہناں دی بینائی کھوئی، اج بھارت وچ ہزاراں بندے بلیک تے وائٹ فنگس دا شکار ہو کے ہمیشہ لئی نابینا ہو رہے نیں ۔ بھارتی حکومت جدوں تیکر نہتے تے مظلو م کشمیریاں دے خلاف ظلم و درندگی توں باز نہیں آندی تے ایہنوں انج ای مکافات عمل دا ساہمنا رہوے گا۔