زندگی دا سفر

لكهت:ابرار ندیم

اللہ کسے دی ماں نوں اوہدے توں وکھ نہ کرے‘ اٹھ دہائیاں گزرن دے بعد وی ماں دی موت دا دکھ سجرا اے‘ سینہ پھٹ جاندا اے تے اتھرو جاری ہو جاندے نیں۔ میں ہن وی کدھرے لُک کے ایہناں اتھروواں وچ اپنی ماں نوں لبھنا واں‘ اوہدے لمس نوں محسوس کرنا واں‘ اوہدی خشبو ہن وی نس نس وچ باقی اے تے جدوں تک زندہ واں اوہدا لمس تے اوہدی خشبو وکھ نہیں ہو سکدی دل نوں چیردی تے اکھاں نوں تر کردی ہوئی ایہ دلگداز تحریر اک اجہے بندے دی خودنوشت توں اقتباس اے جہدی ماں تے باپ دوویں جدوں اوہ نو دس ورھے دا بچہ سی اوہنوں داغ مفارقت دے گئے جہدے بعد وقت تے حالات دی تپدی سڑک تے زندگی اپنی پوری ہیبت تے بے رحمی دے نال اوہدے سامنے کھلوتی سی۔
ایہ قیام پاکستان توں پہلاں 1946ء دی اک دردناک کہانی اے جدوں ہندوستان بن کے رہوے گا پاکستان دے نعریاں نال گونج رہیا سی تے ہر گزردے دن دے نال مسلماناں لئی صورتحال بڑی نازک تے بدتر توں بدتر ہوندی جا رہی سی۔ ایہناں ماڑے حالات وچ ماں دی ممتا تے باپ دی شفقت دے سائے توں محروم ایس چھوٹے جہے بچے نے قیام پاکستان دے بعد اپنے وڈے بھائی دے نال بذریعہ ٹرین دہلی توں کراچی ہجرت دا قصد کیتا تے بے سروسامانی دے عالم وچ ہندو تے سکھ بلوائیاں دی قتل و غارت توں بچدے بچاندے اگ تے لہو دا دریا پار کر کے کراچی اپڑیا۔ سخت بخار دے نال ننھی جہی جان‘ رہن لئی کوئی مناسب تھاں نہ ٹھکانہ‘ نواں شہر‘ بیماری‘ بدحالی‘ پریشانی‘ اک دوجے توں بچھڑے ہوئے خانداناں دے خاندان تے ہر پاسے اپنے پیاریاں نوں لبھدے لوکاں دی آہ و بکا ورگا قیامت خیز منظر۔ ایہ سن اوہ ماڑے حالات و واقعات جہناں وچ دس یاراں ورھیاں دے یتیم بچے نے جہنوں اج لوک ارشاد حسن خان دے ناں تو ںجان دے نیں۔ اپنی نویں زندگی دا آغاز کیتا تے فیر اپنے عزم‘ مسلسل محنت تے حوصلے نال کامیابیاں دیاں وکھووکھ منزلاں طے کردا ہویا چیف جسٹس آف پاکستان دے کلیدی عہدے تے فائز ہویا۔
سچی گل ایہہ وے کہ ارشادنامہ دا مطالعہ کرن توں پہلاں میں سابق چیف جسٹس آف پاکستان ارشاد حسن خان دیاں دکھاں‘ تکلیفاں تے جدوجہد نال بھرپور زندگی دے ایس پہلو توں واقف نہیں سی تے اوہناں نوں 12اکتوبر 1999ء وچ نوازشریف دی منتخب حکومت نوں برطرف کرکے اقتدار وچ آن والے جنرل پرویزمشرف دے غیرآئینی اقدام نوں قنونی حیثیت دے کے اوہناں نوں دتی گئی مہلت تے آئین وچ ترمیم کرن دے دتے گئے اختیار دے حوالے نال ای جان دا سی۔ ارشادنامہ پڑھن دے بعد میں اجے تک گہرے دکھ تے حیرانی دی ملی جلی کیفیت وچ آں کہ ایس کتاب دے لکھاری ارشاد حسن خان اپنی زندگی وچ کنیاں اوکڑاں تے قربانیاں چوں گزر کے چیف جسٹس آف پاکستان دے مقام تک اپڑے۔ اوہناں دی خودنوشت وچ اک پاسے جے حساس دلاں نوں چیردے حالات دی پردرد تصویر اے تے دوجے پاسے اوہناں نے جس ثابت قدمی تے حوصلے نال زندگی دے سفر وچ ناموافق حالات دا مقابلہ کردے ہوئے اپنے واسطے کامیابیاں تے خوشیاں نوں کشید کیتا پڑھن والیاں لئی ایہدے وچ بہت سارے سبق پوشیدہ نیں۔ انج تے ایس کتاب وچ قنون تے سیاست دے طلبہ توں لے کے میرے ورگے اک عام بندے لئی وی پڑھن تے سکھن نوں بہت کجھ اے پر ذاتی طور تے مینوں ایس کتاب وچ لکھاری دی جس گل نے سب توں ودھ متاثر کیتا اوہ اوہناں دا ایہ ارشاد اے کہ جے تسیں فیصلہ کرو کہ تسیں ایہ کرنا اے تے تسیں اوہ کر سکدے او جو تسیں چاہندے او‘ تسیں قدم بڑھائو‘ منزل اپنے آپ تہاڈے ول ودھنا شروع کر دیوے گی۔ ارشادنامہ اک بندے دی زندگی دی کہانی اے جہدی ساری عمر انتھک محنت تے جدوجہد نال بھری اے جہدے وچ کسے تھاں اوہ سانوں اک ہونہار طالب علم دے روپ وچ علم دی جستجو تے جنون لے کے بجلی دے کھمبیاں دے تھلے بہہ کے پڑھدا نظر آئوندا اے تے کسے تھاں وسیلیا ںدی عدم دستیابی دے باوجود تعلیم جاری رکھن لئی سکول تے کالج دے سربراہواں توں اپنے واسطے خصوصی رعایت لیندا وکھائی دیندا اے۔ اک اجہے معاشرے وچ کہ جتھے لوک زندگی وچ کوئی چھوٹا جیہا عہدہ یاں مقام ملن تے وی اپنا ماضی بھُل جاندے نیں اوتھے چیف جسٹس آف پاکستان ورگے اہم عہدے تے فائز رہن والے کسے وی بندے دا اپنی غربت تے کسمپرسی دے دیہاڑیاں دا فخر نال اظہار کرنا یقینا اک قابل ستائش عمل اے جہدے وچ نویں نسل لئی اک پیغام وی اے کہ جے اللہ تے ایمان تے پکے ارادے دے نال محنت کیتی جاوے تے زندگی دی دوڑ وچ کوئی بندہ وی راہ دی وڈی توں وڈی رکاوٹ نوں پار کرکے کامیابی دی منزل تک اپڑ سکدا اے۔
آخر وچ ظفرعلی شاہ کیس دے حوالے نال لکھاری دے فیصلے تے تنقید کرن والیاں لئی اوہناں دی اپنی وضاحت پیش کراں گا ایہدے تے حتمی رائے تے قنونی ماہرین ای دے سکدے نیں پر میرے خیال وچ ایہنوں آسانی نال جھٹلایا نہیں جا سکدا۔ کتاب وچ آپ لکھدے نیں جنرل مشرف نوں تن ورھے وچ انتخابات دا پابند مسلم لیگ دے وکیل خالد انور‘ معاون دوست ایس ایم ظفر تے دوجے وکیلاں دیاں دلیلاں دی روشنی وچ دتا گیا۔ مشرف حکومت انتخابات توں نسنا چاہندی سی پر ظفرعلی شاہ کیس دے فیصلے پاروں اوہناں نوں انتخابات کرانے پئے تے انج اکتوبر 2002ء وچ اک جمہوری سفر دا آغاز ہویا جہڑا اج وی جاری اے کیو ںجے جنرل مشرف نوں ایس شرط دے نال قنونی حیثیت دتی گئی کہ انتخابات 12اکتوبر 2002ء توں پہلاں کروائے جان تے اقتدار منتخب عوامی نمائندیاں نوں منتقل کیتا جاوے۔ ایس حوالے نال اوہ اگے چل کے ہور لکھدے نیں 12اکتوبر دے مارشل لاء بارے ظفرعلی شاہ کیس دے فیصلے نوں میری زندگی دے حالات دے نال رکھ کے پڑھو تے کوئی راست فکر ایہ منن نوں تیار نہیں ہووے گا کہ ایہ فیصلہ کسے دنیاوی لالچ‘ طمع یاں دبائو دے تحت کیتا گیا ہووے گا۔٭٭