کلکتے وچ بُلھا نچے تھیا تھیا کر کے، اعجاز وجائے ڈھول!

لکھت: نصر ملک

جبر و استبداد تے ظلم دے خلاف جو وی اواز، جس پاسے توں وی اٹھ دی اے اوہ تحسین و عقیدت دی حقدار ہوندی اے۔ اپنے عہد وچ بلھے شاہؒ وی اک انج دی ای اواز دا ناں اے جس نے ظلم نوں للکاریا تے ظالماں دے خلاف بڑی بے باکی نال اواز بلند کردے ہوئے مخلوق خدا دا ساتھ دتا۔
بلھے شاہؒ دے عہد وچ اوہ کون ظالم سن جنہاں دے خلاف اوہناں اواز بلند کیتی؟ ایہہ اک لمبی کہانی اے تے ایس دا تاریخی پس منظر بوہت ای گھنائونا اے تے ایس دی ابتدا غالباََنادر شاہ تے احمد شاہ ابدالی جہے حملہ آوراں دی بربریت تے انسان کشی توں شروع ہو کے وچکاروں پڑا کردا ہویا، اورنگزیب تیکر اپڑدا اے۔ بلھے شاہؒ قتل و غارت گری دے ایس دور وچ حاکماں دی چیرہ دستیاں دے خلاف اواز بلند کر رہے سن تے خود ایہناں نوں اپنے خلاف وقت دے ملاں، مفتیاں تے قاضیاں دی فتنہ سامانیاں، منافقت، ہوس زرو مسند دا ساہمنا کرنا پیا سی۔ اوس زمانے وچ ایہہ ابلہ فریب ملاں و مفتی کسے توں ناراض ہو جاندے تے ایہنوں کافر قرار دے کے ایس دے بیوی بچیاں تیکر نوں ایس توں چھڑوا دیندے تے ایتھوں تیکرکہ ایہنوں قتل کروا دیندے۔ ایہناں ای بے زباناں دی حمایت وچ بلھے شاہؒ نے مکفر ملاں تے ظالم عمال حکومت دے خلاف ذاتی خطرہ مول لیندے ہوئے صدائے احتجاج بلند کیتی۔ ایہناں دے احتجاج دا ذریعہ اوہ سادہ کافیاں تے دو ہڑے سن جنہاں توں ظلم دی چکی وچ پسدے ہوئے لوکاں نوں اپنے لئی تسکین و امان ملدی سی تے ظالم نال ٹکرا جان دا حوصلہ وی۔ بلھے شاہؒ دی بے باک کافیاں نے کبیر دے دوہواں، رحمان بابا، شاہ عبدالطیف بھٹائی تے شاہ حسین دے کلام وانگوں بار بار ظالماں نوں للکاریاں۔ بلھے شاہؒ دا سب توں زیادہ مثر طریقہ ضالماں، ملاں، مفتیاں تے قاضیاں نوں مضحک رنگ وچ پیش کرن دا سی۔

برصغیر دی موجودہ صورت حال نوں ساہمنے رکھیا جائے تے بظاہر امن ای وکھائی دیندا اے پر امن دی ایس چادر دے نتیجے، دین و دھرم، سیاست و ثقافت، انا پرستی دے ناں اُتے تے اسیں ای اسیں آں ساڈا مقابل کوئی نہیں ہو سکدا جہی پرتشدد تحریکاں وچ انسان پس رہے نیں تے مخلوق خدا ایہناں عصری بھیڑیاں، قاتلاں، ڈاکوواں تے مسند نشینیاں دے ظلم و ستم دا شکار اے۔ حاکمان وقت وی کدھرے سیاست تے کدھرے دین و دھرم تے قومیت دے ناں اُتے لوکاں نوں ڈرا دھمکا کے اپنا سکہ منوان وچ رات دن مصروف نیں۔ پنڈت ملاں، اپنی اپنی تاویلات نال لوکاں دے دین نال لوکاں دے دین و مسلک دی نفی کردے ہوئے ایہناں نوں کافر و لادین قرار دے کے سماج توں الگ تھلگ کر دین اُتے تلے ہوئے نیں تے دین و دھرم دے بنیاد پرست قاتل ٹولے دندناندے پھر رہے نیں۔ انج جتھے ظلم و جبر دی ایہہ کالی ہنیریاں چل رہیاں نیں اوتھے چراغ حق کنج بالیا جائے تے کون بالے تے مظلوماں دے حق وچ کون صدا بلند کرے۔
ایہناں حالات وچ کلکتہ توں شائع ہون والے دنیا دے مقامی اردو رسالہ انشا دے بانی و مدیر جناب ف۔ س۔ اعجاز نے طبل حق اُتے انج دی زبردست تھاپ لائی اے کہ ایس دی اواز پورے برصغیر ای وچ نہیں پوری دنیا وچ سنی جا رہی اے۔
جناب ف ۔ س ۔ اعجاز نے ایس پُر آشوب تے مارو ماری دے دور وچ، پنجاب دے صوفی شاعر بابا بلھے شاہؒ دے کلام نوں ساہمنے لیان تے ایہناں ای دی زبان وچ لوکاں نوں امن دی راہ اُتے لیان لئی اپنے رسالے انشا وچ بلھے شاہؒ اُتے اک خصوصی گوشہ شامل کیتا اے۔ غالباََ ایہہ پہلا موقع اے کہ ہندوستان دے کسے اردو رسالے نے بلھے شاہؒ اُتے اک خصوصی گوشہ شائع کیتا اے۔ جتھوں تیکر میری معلومات نیں شاید ایہہ کم کسے ہور زبان وچ شائع ہون والے ہندوستانی رسائل و جرائد وچوں وی کسے نے نہیں کیتا۔ ف۔ س۔ اعجاز ایس توں پہلے جلال الدین رومی تے حضرت امیر خسرو اُتے انشا دے خصوصی شمارے شائع کر چکے نیں۔ بابا بلھے شاہؒ اُتے انشا دا خصوصی گوشہ شائع کرن متعلق ایہناں دا کہنا اے کہ :
ایہہ حقیقت پیشِ نظر رہنی چاہیدی اے کہ اردو تے پنجابی دونویں ہند آریائی خاندان دی زباناں نیں تے دونواں اُتے عربی و فارسی دے گہرے تے انمٹ اثرات نیں۔ پنجابی دنیا وچ بولی جان والی دسویں وڈی زبان اے۔ ایہہ وی سچ اے کہ اردو والے پنجابی توں یکسر بیگانہ نہیں کہے جا سکدے۔ ایہناں نوں پنجابی سمجھن وچ تھوڑی مشکل ضرور ہو سکدی اے پر ذرا دھیان دین اُتے پنجابی زبان وچ کہی گلاں نوں اوہ وڈی حد تیکر سمجھ لیندے نیں تے تاں ای ایہہ گل ساہمنے آندی اے کہ پنجابی زبان احساسات و جذبات دے اظہار اُتے بڑی قدرت رکھدی اے تے ایہہ اک مِٹھی تے محبت نال لبریز زبان اے۔ ایہہ گل بوہت اہم اے کہ بلھے شاہؒ دی پنجابی شاعری وچ عربی، فارسی تے اردو دی آمیزش گھٹ نہیں جیہڑے اردو پڑھن والیاں لئی کشش دا باعث اے۔
اپنی ایس گل نوں اگے ودھاندے ہوئے ف۔ س۔ اعجاز انشا دے متذکرہ شمارے دے ادارئیے وچ لکھدے نیں کہ:
بلھے شاہؒ دے کلام وچ دنیا دا رد نہیں۔ ایس وچ مادی لالچ، ذات پات، فرقہ واریت، مذہبی ڈھکوسلیاں تے بناوٹاں دے خلاف بغاوت پائی جاندی اے۔ ذات خداوندی دی واحدانیت تے انساناں نوں جوڑن لئی بلھے شاہؒ دا شیریں پیغام ایہناں دی شاعری وچ جابجا نظر آندا اے۔ ایہناں دا پیغام فضول تے فرسودہ رسومات تے انساناں وچ بھید بھا کے ترک کرن دا اعلان اے۔ انسان نال محبت دے درس نوں بلھے شاہؒ نے اپنی شاعری وچ اولیت دتی اے۔۔۔ بلھے شاہ ؒدامتصوفانہ کلام ایہناں دی شادی وچ مابعد الطبیاتی پہلواںدی عکاسی دے علاوہ عام عشق و محبت دا اظہار تے ارضیت و حقیقت پسندی دا اثبات وی قابل ستائش اے۔

ف۔ س۔ اعجاز بڑی چابکدستی تے خوردبینی نال برصغیر پاک و ہند دی موجودہ سیاسی و دینی دھرمی صورت حال دا تجزیہ کردے ہوئے، انشا دے اداریئے وچ لکھدے نیں کہ :
فی الوقت ساڈے دیش، ہندوستان وچ سیاست تے مذہب دے استحصال نے کئی لعنتاں نوں جنم دتا اے۔ مندر، مسجد، ہندو ، مسلم، ہندستان، پاکستان، لو جہاد جہے فتنیاں نوں ابھار کے مرکز وچ مقتدر پارٹی نے ایہناں امور اُتے دائمی تنازعات نوں ابھاردے ہوئے مختلف قومیتاں وچ جس شورش تے بدامنی دے اسباب پیدا کر دتے نیں ایس نال نمٹ پانا بوہت مشکل اے۔ فرقہ پرستاں نے باہمی رواداری دا صدیاں پرانا تصور جس دا تکنیکی ناں سیکولر ازم اے ایہنوں رد کر دتا اے۔ اپنی اکثریت دے زعم وچ ہن اوہ اپنے ای دھرم دی اخلاقی تاکیدات نوں قبول نہیں کردے۔ ایس دی تازہ مثال کجھ دن پہلاں آگرہ دے تاج محل دی مسجد نوں قدیم ہندو تعمیر دس کے ایس وچ پوجا کیتی جا چکی اے۔ ایہہ دھرم نال جڑی اک واردات سی۔ صوفی بلھے شاہؒ دا قول اے:
مسجد ڈھادے، مندر ڈھادے، ڈھادے جو کجھ ڈھینڈا
اِک بندے دا دل نہ ڈھاویں، رب دلاں وچ رہندا
ف ۔ س ۔ اعجاز لکھدے نیں کہ اج دے ماحول وچ ایہہ قول کتابی جہے لگدے نیں پر بُرے بھلے دی تمیز ایہناں ای توں ہوندی اے۔ اوہ برملا، ڈنکے دی چوٹ اُتے ایس دا اعلان کردے نیں کہ ایس اُتے آشوب دور وچ انسان نوں انسان بنان تے انسانیت دا احترام کرنا سکھان لئی، بلھے شاہؒ دے پیغام نوں انج دے لوکاں دے کناں تیکر ضرور اپڑنا چاہیدا اے۔ اوہ بڑے دکھی دل دے نال ایہہ وی لکھدے نیں کہ بلھے شاہؒ دے بارے وچ ہندوستان وچ تحقیقی کم گھٹ ہویا اے۔ لوڑ اے بلھے شاہؒ دے افکار دے علاوہ ایہناں دی صوفیانہ شاعری تے دیگر کلام دی لسانی ساخت اُتے کوئی جدید علمی شاہکار ساہمنے آئے تے ایہناں دے کلام نوں موسیقی تے ڈرامے دی نہج اُتے وی فروغ دتا جائے۔
مینوں ف۔ س۔ اعجاز دی ایس گل توں اتفاق اے کہ ماہنامہ انشا وچ بلھے شاہ ؒاُتے خصوصی گوشہ اصل وچ اردو وچ اک نویں موضوع دا بیج بون دی کوشش اے تے ضروری اے کہ بلھے شاہ تے ایہناں جہے دوجیاں صوفیاں دے انسانیت پرور تے امن گر پیغامات نوں نہ صرف وراثت دے خانے وچ محفوظ رکھیا جائے بلکہ انتشار و ابتلا دے ایس بدترین دور وچ انساناں نوں متحد رکھن تے ایہناں نوں امن و شانتی دی راہ اُتے لیان لئی ایہناں پیغامات نوں ہر کسے تیکر اپڑایا جائے۔ ایہو پیغام و تنبیہات ساڈی رہنمائی کر سکدے نیں تے سانوں بھٹکن توں بچا سکدے نیں بشرطیکہ اسیں ایہناں اُتے عقل دی نگاہ پائیے تے ایہناں اُتے عمل کرئیے۔جے انج ہو جائے تے میں سمجھنا واں کہ گوتم و نانک، کالیداس ، سنت کبیر،معین الدین چشتی ،نظام الدین اولیا ، امر خسرو، شاہ عبدالطیف بھٹائی ، خواجہ غلام فرید ، بہا الدین ذکریا سچل سرمست، لعل شہباز قلندر تے حضرت سلطان باہو جہے پیامبرانِ امن دی سر زمین ، جنہوں بر صغیر ،بنگلہ دیش، پاکستان، ہندستان)دے ناں توں جانیا جاندا اے اک وار فیر گہوارہ امن و شامتی بن سکدی اے۔
بیشک ف ۔ س ۔ اعجاز ساڈی تحسین و مبارک باد دے حقدار نیں کہ اوہناں نے ایس مقصد لئی پہلے جتھے اپنے رسالہ انشا دا جلال الدین رومی نمبر تے فیر حضرت امیر خسرو نمبر تے ہن بلھے شاہ دا گوشہ شائع کیتا اے تے امن دی راہواں ہموار کرن تے دلاں نوں دلاں نال جوڑن لئی تے دین و دھرم، ذات پات، فرقہ بندی تے ایسے طرح دی دوجی لغویات توں دور رکھن دی کوشش کیتی اے۔
میری دعا اے کہ اللہ تعالیٰ ایہناں نوں ایس کاوش دا اجر دیوے تے اوہ بھٹکے ہوئے راہیاں نوں صراط المستقیم اُتے لیان وچ کامیاب ہون۔ آمین۔