پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دا اجلاس اسیں کسے بیرونی جنگ دا حصہ نہیں بناں گے

سردار شیراز خان

پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دے اجلاس وچ ملک دی سیاسی و عسکری قیادت نے اہم قومی امور اُتے فکری ہم آہنگی تے بھرپور قومی یکجہتی دا مظاہرہ کردے ہوئے ریاست دی خارجہ، داخلہ تے قومی سلامتی دی پالیسی گائیڈ لائنز اُتے اتفاق رائے قائم کیتا اے۔ سیاسی و عسکری قیادت نے ایس گل اُتے اتفاق کیتا اے کہ پاکستان، امریکہ تے چین دے وچکار ہون والی سرد جنگ دا حصہ بنے بغیر دونوا ں ملکاں دے نال اپنے تعلقات نوں مزید بہتر بنان دی کوشش کرے گا۔ پاکستان خطے دے دیگر ملکاں دے تنازعات توں دور رہن دی پالیسی اُتے گامزن رہوے گا۔ افغانستان وچ پاکستان دی کوئی پسند یا ناپسند نہیں۔ اوتھے جو وی نمائندہ حکومت ہوئے گی پاکستان ایس دے نال کم کرے گا۔ اجلاس وچ ایس گل اُتے وی اتفاق ہویا اے کہ جے افغانستان وچ حالات خراب ہوندے نیں تے اوتھوں لوک پاکستان ول ہجرت کردے نیں تے ایہناں دی نقل و حمل نوں شہراں دی بجائے سرحدی علاقیاں تیکر محدود رکھیا جائے گا۔ سیاسی تے عسکری قائدین نے ایس گل اُتے وی اتفاق کیتا کہ کشمیر تے فلسطین اُتے پاکستان اپنے روایت موقف اُتے قائم رہوے گا ایہناں دونواں خطیاں دے حوالے نال پاکستان دی پالیسی وچ کوئی تبدیل نہیں ہوئے گی۔ کشمیر تے فلسطین دے عوام دی جدوجہد دی اخلاقی ، سیاسی تے سفارتی حمایت جاری رکھی جائے گی اجلاس وچ ایہہ وی طے پایا کہ تنازعہ کشمیر اُتے اک وکھری بریفنگ ہوئے گی جس دی تاریخ دا تعین بعد وچ کیتا جائے گا۔ بریفنگ دے دوران ایس گل اُتے وی اتافق کیتا گیا کہ خطے دی بدلدی ہوئی صورت حال دے پیش نظر خارجہ تے قومی سلامتی متعلق امور اُتے سارے فریقین دے مابین اتفاق رائے تے قومی یکجہتی دی لوڑ اے ایہہ کم کوئی وی حکومت کلے نہیں کر سکدی۔

پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دا اجلاس کمیٹی دے چیئر مین تے اسپیکر قومی اسمبلی اسد قیصر دی صدارت وچ ہویا جس وچ ملک دی ساری سیاسی و عسکری قیادت نے شرکت کیتی۔ اجلاس وچ شرکت لئی مجموعی طور اُتے 108 بندیاں نوں دعوت دتی گئی سی جنہاں وچ پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دے 29 ارکان دے علاوہ پارلیمنٹ دے دونواں ایواناں دے 16 ممبران، سیاسی جماعتاں دے نامزد اراکین، چارے صوبیاں دے وزرائے اعلیٰ تے مختلف دفاعی اداریاں دے سربرا شامل سن۔ اجلاس وچ جنہاں لوکاں نے شرکت کیتی ایہناں وچ مختلف سیاسی جماعتاں دے قائدین تے ممبران قومی اسمبلی شامل سن۔ ایہناں دے علاوہ چارے صوبیاں دے وزرائے اعلیٰ، چیئر مین سینیٹ محمد صادق سنجرانی، ڈپٹی سپیکر قومی اسمبلی محمد قاسم خان سوری، مسلح افواج دے سربراہ جنرل قمر جاوید باجوہ، ڈی جی آئی ایس آئی لیفٹیننٹ جنرل فیض حمید، ڈی جی آئی ایس پی آر میجر جنرل بابر افتخار سنے قومی سلامتی دے دیگر اداریاں دے سربراہان وی اجلاس وچ خصوصی طور اُتے شریک ہوئے۔
ایس اہم ترین اجلاس وچ وزیراعظم عمران خان شامل نہیں سن۔ ذرائع دے مطابق بلاول بھٹو زرداری نے اجلاس دے دوران ایہہ سوال چکیا کہ وزیراعظم عمران خان ایس اہم ترین اجلاس وچ کیوں نہیں آئے جس اُتے اسپیکر قومی اسمبلی اسد قیصر نے اجلاس نوں دسیا کہ اج سویر تیکر وزیراعظم دی شرکت شیڈول سی پر وزیراعظم آفس نوں خبر ملی کہ جے وزیراعظم اجلاس وچ آئے تے اپوزیشن اجلاس توں واک آئوٹ کر سکدی اے۔ ایس اُتے وزیراعظم نے کہیا کہ ایہہ معاملہ قومی سلامتی متعلق اے ایس لئی اوہ ایس نوں سیاسی نہیں بنانا چاہندے، جے اپوزیشن دی ایہو شرط اے تے اوہ اجلاس وچ نہیں آن گے۔ وفاقی وزیر برائے اطلاعات و نشریات فواد چوہدری نے وی اک قومی نشریاتی ادارے دے پروگرام وچ ایس گل نوں تسلیم کیتا کہ وزیراعظم پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دے اجلاس وچ شرکت کرنا چاہندے سن ایس حوالے نال ساریاں تیاریاں وی کر لیاں گئیاں سن، ایس موقعے اُتے قومی اسمبلی وچ قائد حزب اختلاف شہباز شریف نے سپیکر آفس نوں ایہہ پیغام دتا کہ جے عمران خان اجلاس وچ آئے تے اسیں واک آئوٹ کر جاواں گے۔ ایس دے بعد وزیراعظم نے اجلاس وچ شرکت کرن دا فیصلہ واپس لے لیا۔ وزیراعظم دا کہنا سی کہ حزب اختلاف دے قائدین اجلاس وچ شرکت کرن اوہ نہیں آن گے۔

پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دے اجلاس دی کاروائی نوں سختی نال ان کیمرہ (خفیہ ) رکھیا گیا سی۔ البتہ ریکارڈ لئی اجلاس دی ساری کاروائی دی ویڈیو آڈیو ریکارڈنگ کیتی گئی اے جنہوں اجلاس دے ختم ہون اُتے سپیکر قومی اسمبلی دی موجودگی وچ سیل کردے ہوئے قومی اسمبلی دے ریکارڈ روم وچ محفوظ کر لیا گیا۔ قومی سلامتی کمیٹی دے اجلاس پاروں قومی اسمبلی تے سینیٹ سیکرٹریٹ دے سارے ملازماں نوں چھٹی دیندے ہوئے پارلیمنٹ ہائوس نوں ہر طرح دی آمد و رفت لئی بند کر دتا گیا سی۔ اجلاس وچ شرکت لئی آن والے شرکا اُتے موبائل فون نال لے جان اُتے پابندی عائد سی۔ سارے شرکا توں قومی اسمبلی ہال دے داخلی دروازے اُتے ای موبائل فون لے لئے گئے سن۔ اجلاس لئی مختص ہال (قومی اسمبلی ہال ) وچ بریفنگ لئی اک وڈی اسکرین نصب کیتی گئی سی۔ اجلاس دے شرکا ہال وچ مختص حکومت تے اپوزیشن اراکان لئی مخصوص نشستاں اُتے بیٹھے سن جد کہ کمیٹی دے چیئرمین تے سپیکر اسد قیصر دی نشست اپوزیشن بینچز دے ساہمنے لائی گئی سی۔ بریفنگ دی غرض نال سکرین دے ساہمنے آرمی چیف ے ڈی جی آئی ایس آئی بیٹھے ہوئے سن۔ اجلاس دا ماحول بوہت ای خوشگوار سی کسے وی معاملے اُتے کوئی تلخی یا بدمزگی پیدا نہیں ہوئی۔ سیاسی و عسکری قیادت وچ زیادہ میل جول تے گل بات کھانے دی میز اُتے ہوئی۔ اجلاس دے دوران کمیٹی دے چیئر مین نے تجویز دتی کہ مسئلہ کشمیر تے قومی سلامتی دے دیگر امور اُتے الگ توں اجلاس کجھ دناں دے بعد جلایا جائے گا جس اُتے آرمی چیف نے کہیا کہ سانوں کوئی اعتراض نہیں ایہہ اجلاس بے شک ہفتے دے آخر وچ رکھ لوئو۔
اجلاس دے بعد وزارت اطلاعات و نشریات ولوں جاری اعلامیے دے مطابق ڈائریکٹر جنرل ، انٹر سروسز انٹیلی جنس، لیفٹیننٹ جنرل فیض حمید نے کشمیر تے افغٓنستان دی حالیہ صورتحال، اہم خارجہ امور، داخلی سلامتی سنے اندرونی چیلنجز تے خطے وچ وقوع پذیر تبدیلیاں اُتے بریفنگ دتی۔ اعلامیے وچ کہیا گیا کہ اجلاس دے شرکا نوں دسیا گیا کہ پاکستان نے افغان امن عمل وچ اخلاص دے نال نہایت مثبت تے ذمہ دارانہ کردار ادا کیتا اے، پاکستان دی بھرپور کاوشاں دی بدولت نہ صرف مختلف افغان دھڑیاں تے متحارب گروپاں دے وچکار مذاکرات دی راہ ہموار ہوئی بلکہ امریکہ تے طالبان دے وچکار وی بامعنی گفت و شنید دا آغاز ہویا۔ اجلاس نوں دسیا گیاکہ اسیں ایس امر اُتے یقین رکھنے آں کہ افغانستان وچ پائیدار امن و استحکام اصل وچ جنوبی ایشیا وچ استحکام دا باعث بنے گا۔ اجلاس نوں دسیا گیا کہ پاکستان ولوں افغانستان وچ عوام دی حقیقی نمائندہ حکومت دا ہر سطح اُتے خیر مقدم کیتا جائے گا۔ پاکستان افغانستان وچ امن لئی اپنا ذمہ دارانہ کردار جاری رکھے گا۔ بریفنگ دے دوران اجلاس نوں دسیا گیا کہ پاکستان دی سر زمین افغانستان وچ جاری تنازعہ وچ استعمال نہیں ہو رہی تے ایس امید دا وی اظہار کیتا گیا کہ افغانستان دی سرزمین وی پاکستان دے خلاف استعمال نہیں ہوئے گی۔ اجلاس نوں دسیا گیا کہ افغانستان دی سرحد اُتے باڑ دا کم 90 فیصد مکمل کر لیا گیا اے جد کہ کسٹمز تے بارڈر کنٹرول دا وی موثر نظام تشکیل دتا جا رہیا اے۔اعلامیے دے مطابق سیاسی و پارلیمانی قیادت نے ڈی جی آئی ایس آئی دی بریفنگ اُتے اطمینان تے افغانستان وچ امن، ترقی تے خوشحالی لئی نیک خواہشات دا اظہار کیتا تے کہیا کہ انج دے اجلاس نہ صرف اہم قومی امور اُتے قومی اتفاق رائے دی تشکیل وچ اہم کردار ادا کردے نیں بلکہ مختلف قومی موضوعات اُتے ہم آہنگی نوں تقویت دین دا وی باعث بن دے نیں۔
اجلاس دے بعد اک قومی نشریات ادارے دے پروگرام وچ گل بات کردے ہوئے وفاقی وزیر برائے اطلاعات و نشریات فواد چوہدری نے پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دے اجلاس دے بارے وچ دسیا کہ ساڈی کوشش تے دعا اے کہ افغانستان وچ پر امن تے جامع حکومت بن جائے تے کابل حکومت تے افغٓن طالبان وچ کشیدگی گھٹ ہو جائے۔ اسیں کوشش کر رہے آں کہ مذاکرات ہون تے گل اگے ودھے پر جے مذاکرات نہیں ہوندے تے بدقسمتی نال تاریخ وی ایہو رہی اے کہ بندوق نے فیصلہ کیتا اے کہ کابل دی حکمرانی کس دے کول ہوئے گی۔ اوہناں نے کہیا کہ ایس صورت حال وچ پاکستان دا سب توں وڈا مسئلہ ایہہ وے کہ تن لکھ افغان پہلے ای ساڈے کول نیں۔ معیشت کوئی بوہت مضبوط نہیں ایس وچ جے 15، 20 لکھ لوک ہور آ گئے تے بوجھ ہور ودھ جائے گا۔ فیر اینے لوک آندے نیں تسیں ویکھیا کہ پچھلی وار وی منشیات کلچر، کلاشنکوف کلچر پھیلیا، دوجا بدقسمتی نال جے اوتھے جنگ ہوندی اے تے ظاہر اے کہ پاکستانیاں دے اوتھے قریبی رشتے نیں۔ تعلقات نیں ، اوتھے قتل و خون ہوندا اے تے پاکستان اُتے اثر پندا اے، ویکھنے آں کہ اگے کیہ حالات ہوندے نیں۔ اوہناں نے کہیا کہ طالبان دی ماضی دی حکومت و چجیہڑے دو تن ملک طالبان دے پچھے سن ایہناں وچ سعودی عرب، متحدہ عرب امارات تے پاکستان سن۔ ایس وار تنے ملک ہچکچاہٹ دا شکار نیں طالبان دے معاملے اُتے۔ ساڈی خواہش اے کہ افغانستان وچ اک متفقہ حکومت آئے۔ انڈیا نے ہمیشہ افغانستان نوں استعمال کیتا اے افغانستان نوں پورا حق حاصل اے کہ اوہ کسے وی ملک دے نال اپنے آزادانہ تعلقات رکھے۔ ساڈا خدشہ صرف اوتھے شروع ہوندا اے جدوں بھارت افغانستان دی سرزمین نوں پاکستان وچ دہشت گردی لئی استعمال کردا اے۔ ایس ویلیپنج توں ست ہزار تحریک طالبان پاکستان دے دہشت گرد افغانستان وچ نیں تے ایہناں نوں کون پیسے دے رہیا اے؟ اوہ کنج رہ رہے نیں اوتھے۔ ہجے پاکستان وچ جیہڑے واقعے پیش آئے تسیں لہور دے واقعے نوں ای لے لوئو ایس دا واضح بلیو پرنٹ ملدا اے انڈیا نال۔ جے افغانستان وچ ایس قسم دا قدامت پرست ماحول فروغ پاندا اے تے پاکستان لئی چیلنجز ودھن گے۔

اجلاس دے بعد پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دے چیئر مین تے اسپیکر قومی اسمبلی اسد قیصر ولوں اجلاس دے شرکا دے اعزاز وچ عشائیہ دتا گیا۔ عشائیے وچ قائد حزب اختلاف شہباز شریف، مختلف سیاسی جماعتاں دے قائدین، ممبران پارلیمنٹ، وفاقی وزراء آرمی چیف جنرل قمر جاوید باجوہ ، ڈی جی آئی ایس آئی، ڈی جی آئی ایس پی آر وی شریک سن۔ ایس دوران آرمی چیف دی اراکین پارلیمنٹ نال ملاقاتاں وی ہوئیاں نیں۔ پیپلز پارٹی دے چیئر مین بلاول بھٹو زرداری نے عشائیے وچ شرکت نہیں کیتی۔ایس عشائیے وچ شہباز شریف تے آرمی چیف جنرل قمر جاوید باجوہ دی ملاقات وی ہوئی تے کجھ دیر تیکر گل بات کردے رہے۔ عشائیے دے دوران کسے نے آرمی چیف نال سوال کیتا کہ ایس وار ہوائی اڈے تے نہیں دین گے، جس اُتے آرمی چیف جنرل قمر جاوید باجوہ نے جواب دتا کہ ایہہ سوال تسیں حکومت توں پچھو۔ بعد وچ چیئر مین سینیٹ صادق سنجرانی تے اسپیکر قومی اسمبلی اسد قیصر نے آرمی چیف نوں رخصت کیتا۔
پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دے اجلاس دی اہمیت کئی حوالیاں نال بوہت ای اہم اے۔ خاص طور تے افغانستان تے کشمیر ے تناظر وچ ایس دی اہمیت نوں سمجھنا چاہیدا اے۔ افغانستان تے کشمیر ہر دور وچ پاکستان دی سکیورٹی اسٹیبلشمنٹ لئی بقول ایہناں دے اپنے تزویراتی گہرائی (اسٹرٹیجک ڈیتھ) دے مراکز رہے نیں۔ ایتھوں تیکر کہ ماضی وچ افغانستان تے کشمیر نوں پاکستان دا پنجواں تے چھٹا صوبہ سمجھیا جاندا سی۔ بدقسمتی نال دونویں خطے (افغانستان تے کشمیر) سکیورٹی اسٹیبلشمنٹ دی ترجیحات دے برعکس اہم تبدیلیاں دے دہانے اُتے کھڑے نیں ایس ویلے اوتھے جو کجھ ہو رہیا اے اوہ پاکستان لئی بوہت ای آلارمنگ اے۔ ایس دے پاکستان اُتے بوہت ای گہرے اثرات مرتب ہون گے۔ انج سیاسی تے عسکری قیادت کامل بیٹھنا تے پالیسی دے ایشوز اُتے قومی اتفاق رائے پیدا کرنا خاص اہمیت رکھدا اے۔ قومی سلامتی کمیٹی دے اجلاس دی براہ راست کوریج دی اجازت نہیں سی۔ تاں اجلاس دے شرکا دے حوالے نال ایس ویلے تیکر جیہڑی معلومات ساہمنے آئیاں نیں اوہ ایس اعتبار نال بوہت ای اہم تے حوصلہ افزا نیں کہ پاکستان دی سیاسی و عسکری قیادت نے ایس گل اُتے اتفاق کیتا کہ پاکستان خطے دے تنازعات توں دور رہن دی پالیسی اختیار کرے گا، افغٓنستان وچ ایس دی کوئی پسند یا ناپسند نہیں ہوئے گی تے ایہہ کہ اوتھے (کابل) جیہڑا وی نمائندہ حکومت ہوئے گی پاکستان ایس دے نال کم کرے گا۔ بلاشبہ ایہہ پاکستان دی خارجہ پالیسی وچ اک وڈی پیش رفت اے ماضی وچ ایہو گل جے کوئی سیاسی کارکن، دانشور یا کوئی ہور کردا سی تے ایس نوں غدار قرار دے دتا جاندا سی۔ شکر اے کہ ہن ایس گل نوں درست محسوس یا تسلیم کیتا جا رہیا اے ایہہ گل وی یقینی اے جے افغانستان وچ غیر جانبداری دی ایس پالیسی اُتے عملدرآمد ہوندا اے تے پاکستان دہشت گردی دی ممکنہ نویں لہر توں محفوظ رہ سکدا اے۔ ایس دے برعکس جے ماضی دی روایات دے مطابق پاکستان ایس خطے وچ امریکہ دے مفادات دے محافظ دے طور اُتے کم کرن دا فیصلہ کردا اے تے ایس دی بوہت وڈی قیمت ادا کرنی پئے سکدی اے جس نال پاکستان دی سالمیت وی خطرے وچ پئے سکدی اے۔ اجلاس وچ ایس گل اُتے وی اتفاق ہو گیا اے کہ پاکستان، امریکہ تے چین دے وچکار ہون والی سرد جنگ دا حصہ بنے بغیر دونواں ملکاں دے نال اپنے تعلقات نوں مزید بہتر بنان دی کوشش کرے گا۔
امریکہ دے نال ست دہائیاں دے تعلقات دی تاریخ ایس امر دی گواہ اے کہ ایس نے ہمیشہ پاکستان دے نال دھوکہ کیتا۔ ایس ویلے وی امریکہ چین تے پاکستان نوں سرکل کرن دی پالیسی اُتے گامزن اے ایس مقصد لئی بھارت ایس دا اہم اتحادی اے جدو ں تیکر پاکستان بھارت دے نال مل کے چین گھیرائو تنگ کرن والے اتحاد وچ شامل نہیں ہوئے گا ایس ویلے تیکر اوہ ایس اُتے اعتبار کرن لئی تیار نہیں ہوئے گا جد کہ انج کرنا پاکستان لئی عملاً ناممکن اے۔ مسلم لیگ نون دی سابق حکومت نے امریکہ توں دوری اختیار کردے ہوئے خطہ وچ اپنے دوست بنان دی پالیسی اختیار کیتی سی جس دے نتیجے وچ چین نے پاکستان لئی ترقی لئی نویں موقعے پیدا کرن دی غرض نال ای سی پیک دے منصوبے دا آغاز کیتا سی جیہڑا بلاشبہ اک گیم چینجر منصوبہ سی، بدقسمتی نال تحریک انصاف دی حکومت نے آندے ای امریکہ دی ایما اُتے چین دے نال اپنے تعلقات وچ سرد مہری پیدا کیتی ایتھوں تیکر کہ ایہہ اعلان کر دتا گیا کہ چین پاکستان مشترکہ منصوبے (سی پیک) نوں منجمند کیتا جا رہیا اے۔ جویں ای پاکستان چین توں دور ہویا تے امریکہ نے پاکستان نوں مزید دبائو وچ لیان تے چین دے خلاف کھڑا ہون لئی ترغیبات دینا شروع کر دتیاں۔ نتیجہ کیہ نکلیا، اسیں ایدھر دے رہے نہ اودھر دے رہے، ایس ویلے پاکستان تے مسلم لیگ نون دی قیادت دونویں ای زیر اعتاب نیں ایہناں نوں امریکہ توں دوری دی سزا دتی جا رہی اے۔
چین نے تحریک انصاف حکومت دی امریکہ دوست پالیسیاں دی وجہ نال اپنے ترجیحات دا رخ گوادر توں چاہ بہار (ایرانی بندرگاہ) ول موڑ دتا اے اوہ ایس ویلے سی پیک دے صرف ایہناں منصوبیاں لئی فنڈز فراہم کر رہیا اے جنہاں اُتے پجاہ فیصد توں زیادہ کم ہو چکیا سی باقی سارے منصوبے تعطل دا شکار نیں اسیں عاقبت نا اندیشنہ پالیسیاں پاروں ترقی دا اک تاریخی موقع کھو دتا۔ پچھلے کجھ ہفتیاں توں اسیں دوبارہ چین ول رجوع کرن لئی جتن کر رہے آں تاکہ پچھلے تن ورہے دی پالیسیاں دے نقصانات دا ازالہ کیتا جا سکے پر شاید ہن دیر ہو چکی اے۔ چین دے ہن پاکستان دے نال روایتی سفارتی تعلقات رہن گے ایہناں وچ اوہ گرم جوشی نہیں ہوئے گی جیہڑی کجھ ورہے پہلے تیکر سی۔ بدقسمتی نال موجودہ حکومت دی امریکہ نواز پالیسیاں نوں اسٹیبلشمنٹ دی تائید و حمایت حاصل سی ہن وی ویلا اے کہ اسیں ایہہ گل سمجھ لئے کہ جنہاں طالبان نوں اسیں امریکہ دی ایما تے مدد نال سوویت یونین دے خلاف استعمال کیتا سی اوہ ہن امریکہ دے اتحادی نہیں رہے۔اوہ ایس ویلے روس تے چین دے زیادہ نیڑے نیں تاں طالبان کئی وار ایس گل دی وضاحت کر چکے نیں کہ اوہ اک آزاد خود مختار تے پرامن افغانستان دے قیام لئی جدوجہد کر رہے نیں۔ ایہناں دے افغانستان توں باہر کسے وی قسم دے توسیع پسندانہ عزائم یا نظام دے پھیلائو دا کوئی پروگرام نہیں ایس دے باوجود ایس گل نوں نظر انداز نہیں کیتا جا سکدا کہ جے طالبان امریکہ نیٹو دی افواج دے انخلا توں بعد افغانستان اُتے قبضہ کر لیندے نیں جس دے بوہت زیادہ امکانات نیں تے اوہ اپنے اقتدار نوں پھیلان دی کوشش کر سکدے نیں ایس مقصد لئی ایہناں دا پہلا انتخاب پاکستان ہو سکدا اے۔ ایہناں حالات دا مقابلہ کرن لئی سکیورٹی اسٹیبلشمنٹ نوں بھرپور سیاسی تے پارلیمانی حمایت دی لوڑ ہوئے گی جس دے بغیر اوہ کسے وی قسم دے بحرانی حالات دا مقابلہ نہیں کر سکدی۔ ایہنوں ایہہ گل وی سمجھنی ہوئے گی کہ بحرانی حالات وچ بھرپور عوامی تائید حمایت اک کٹھ پتلی حکومت دی بجائے عوام دی منتخب نمائندہ حکومت ای فراہم کر سکدی اے۔ ایہنوں چاہیدا اے کہ اوہ ملک دی سیاسی تے مذہبی جماعتاں دے نال دلاں دی دوری نوں ختم کردے ہوئے ایہناں ولوں تعاون دا ہتھ اگے ودھائے۔ پارلیمانی کمیٹی برائے قومی سلامتی دے اجلاس توں ایس گل دا عندیہ ملدا اے کہ اسٹیبلشمنٹ وچ ملک دے سیاسی معاملات وچ مداخلت دی بجائے غیر جانبداری دا کردار ادا کرن دی سوچ ابھر رہی اے۔ شاید ایہہ پہلا موقع سی کہ پوری فوجی قیادت پارلیمانی سیاسی و مذہبی نمائندیاں دے ساہمنے بیٹھی سی۔ ایس نال دونواں پاسے اعتماد ودھے گا تے ملک دی سیاسی قیادت وچ قومی سلامتی دے امور وچ شراکت دا احساس پیدا ہوئے گا ایس نال اشتراک اُتے مبنی خارجہ پالیسی لئی پیش رفت ممکن ہو سکے گی۔ ایہہ دونویں شعبے انج دے سن جنہاں اُتے سیاسی قیادت دا اختیار بوہت گھٹ کر دتا گیا سی جس دے باعث ملک وچ جمہوریت تے جمہوری ادارے مضبوط نہیں ہو رہے سن۔