پنجابی ،پنجابی زبان دا دشمن کیوں؟

پربندھک:افضل راز

ورلڈپنجابی فورم ، روزن ادبی فورم تے جگت پنجابی سبھا دی چھتر چھاویں اک سروے دا پربندھ کیتا گیا جہدے وچ پنجابی سوجھواناں نیں ودھ چڑھ کے حصہ لیاتے اپنے اپنے وچار سانجھے کیتے،سروے دا سرناواں’’پنجابی،پنجابی زبان دادشمن کیوں؟‘‘سی۔اس وچ فرخ سہیل گوئندی، ڈاکٹرمیاں ظفرمقبول،محترمہ رفعت وحید،ڈاکٹرنوید شہزاد،عامر قیوم بھٹی،قاضی فاروق،محترمہ نگہت تنویر،بشیرکمال،ڈاکٹرعامر ظہیر بھٹی،حسنین اکبر،صادق لطیف سعدی،ندیم افضل،کلیم احسان بٹ،صائمہ الماس مسرور، طارق ممتاز اشرف،ڈاکٹرمحسن مگھیانہ،رُباب ورک، ڈاکٹرخالد محمود، محمدافضال ملہی، ڈاکٹرراحیلہ عنبرین،اتفاق بٹ، اظہرحسین ، پرمندر سنگھ، لیاقت گڈگور، طاہرشیرازی، ظفراقبال سندھو، نازاوکاڑوی، مرزاشبیراحمد، عارف علی میر ایڈووکیٹ، ریاض سکندر چوہان، ناصرملک ، ڈاکٹرانواراحمداعجاز، امین فاروقی، امجد شریف، حکیم ارشد شہزاد، حافظ ظہیر سندھو، ارشدمنظور، احمد نواز کمیانہ، مجید خاور میلسی، سیدمحمود بسمل، امین اوڈیرائی، ڈاکٹرفوزیہ تبسم، این ایس شانی، اسلم شاہد، ڈاکٹرمحمدریاض انجم، ڈاکٹرشہباز ملک، محمدسلمان باسط، محمدنعیم جاوید، ڈاکٹرنبیلہ رحمن، یاسین الفت ، عبیداللہ توحیدی، صاحبزادہ مسعودعالمپوری، سحرش افتخار، ڈاکٹرمجاہدہ بٹ، حیدرعلی حیدر، عمران یاور، محمد عمر ندیم، پروفیسر مسعود تارڑ، عاشق علی فیصل، نوید انجم فاروقی، اکبر علی غازی،رانا پرویزاختر،ڈاکٹرشہبازملک،مظہرسلیم مجوکہ شامل نیں۔
فرخ سہیل گوئندی(لاہور):میں پہلاں وی گل کیتی سی کہ پنجابی اپنی ثقافت ،تہذیب تے زبان توں لا تعلق ہویا اے ،ایس بارے میں پنج چھ پروگرام وی کیتے نیں نالے لکھوائے وی نیںایہہ پورا اک کلونئیل سازش سی پنجابیاں نوں اونہاں دی تاریخ ،اونہاں دی تہذیب ،اونہاں نوں اپنے آپ توں کٹ دیو تاں جے ایہناں دے بندے کُڑیاں پنجابی نہ ہون۔
رانا پرویز اختر(لاہور):میں اس وچ ردوبدل چاہنا واں تسیں اکلی زبان دی کیوں گل کر دے او؟پنجابی کلچر دی گل کیوں نہیں کر دے،تسیں جس ویلے کلچر لیائو گے تے ایہدے وچ ساریاں گلاں ائون گیاں ایتھے دی رہتل ،ایتھوں دا پراناساڈارہن سہن دے سارے طریقے تے زبان وی اس دا حصہ اے ،جدوں تسیں پورے کلچر دی گل کرو گے زبان وچ آپ ای آجانی اے،ایہہ جہڑا ساڈی سوسائٹی وچ کھوکھلا پن اے ،ایہہ اوہدوں ای مُکنا اے ،میں حیران ہنا واں تسیں کسے دے فون کرو ناں ،مینوں ذاتی تجربہ جہڑا ،جے اوہنوں اردو نہیں وی آندی تے فون بولن دی کوشش کردا اے،پچھلے دناں دا اک لطیفہ سنا دینا واں ،میرے سامنے مارکیٹ اے تسیں دیکھی ہوئی اے ،،اوتھے دو عورتاں خریداری لئی آئیاں ،اوہ آپس وچ اک دوجے نال گل کر رہیاں سن،کہڑا کپڑا لئیے ،کیہ کرئیے،تے دوکاندار نوں کہندیاں نیں ’’بھائی اس کا کیا لو گے؟‘‘بھائی جی میں نہ رہ سکیا بول ای پیا کہ پہلاں تسیں آپس وچ پنجابی وچ گلاں کر رہیاں سائو تے دوکاندار نوں تسیں مولوی عبدالحق سمجھیا ہویا اے اوہ وی پنجابی اے اس نال وی پنجابی وچ گل کر لوو تے اگوں چُپ،سو جدوں تک تسیں ایتھے دا کلچر زندہ نہیں کردے زبان زندہ نہیں ہونی۔
مظہرسلیم مجوکہ(لاہور):اساں اپنے بالاں نوںپنجابی وچ گل نہیں کرن دیندے،ایہہ وی تاں دشمنی اے۔
ڈاکٹرشہبازملک(لاہور):پاکستان دے صوبے پنجاب دے دس کروڑتوں ودھ وسنیکاں وچوںاکثریت دی مادری زبان پنجابی اے،جے کِتے لہجے دا فرق اے تے ایہہ وی پنجابی ای اے۔۸ستمبر۲۰۱۵ نوں پاکستان دی سب توں وڈی عدالت سپریم کورٹ نے پاکستان دے آئین دے آرٹیکل ۲۵۸دے تقاضے پورے کرن دے تحت جتھے قومی زبان اردونوں سرکاری دفتری زبان دے طور تے رائج کرن دا حکم دتا اے ،نال ای صوبائی زباناں جنھاں وچ سارے صوبے پنجاب دی مادری زبان پنجابی وی شامل اے ،ایہناں دی ترویج یعنی رائج کرن دا حکم وی صادرفرمایا ،ایس کرکے سارے پنجاب دے وسنیکاں دا جنہاں وچ میں پروفیسرڈاکٹرشہباز ملک وی شامل اے ،حکومت پاکستان اگے مطالبہ اے کہ سپریم کورٹ دے حکم اُتے عمل کردیاں سارے پنجاب دے سکولاں وچ پرائمری یعنی پہلی توں پنجویں دی پدھر تے سارے پنجاب دی مادری زبان پنجابی نوں مکمل طور تے لاگو کرکے اس دی فوری طور تے پڑھائی شروع کرائی جائے،سارے پنجابی ،پنجابی زبان دے دشمن نہیں ایہو میرے وچار نیں۔
سید طاہر شیرازی(جھنگ):ایس سوال دے ڈھیر سارے محرکات نیں،اوہدے وچ پنجاب دی افسر شاہی وی نہیں چاہندی کہ پنجاب وچ ساڈی مادری زبان پنجابی لاگو ہووے،جہڑا پنجابی بولدا اے ،پنجابی لکھدااے،پنجابی پڑھدااے اُس نوں جاہل اجڈ آکھیا جاندا اے،پنجاب وچ پنجابیاں نے انگریزاں نال متھا لایا اس پاروں اج تک اس نال دشمنی چلدی آرہئی اے۔جنہاں لوکاں نے انگریزاں دا ساتھ دتا اوہو ای اج ایتھے قابض نیں۔جہڑے لوکی اپنی ماں بولی نال ویر رکھدے نیں اوہ کدے وی کامیاب نہیں ہوندے اونہاں سہیان مُک جاندی اے۔وسے پنجاب تے وسے پنجابی!
ڈاکٹرمیاں ظفرمقبول(لاہور):کیوں جے ایہناں دی مہار کسے ہور دے ہتھ اے۔
محترمہ رفعت وحید(راولپنڈی):پنجابی زبان لئی سانوں اک ہو کے کم کرن دی لوڑ اے ،ساڈے اندر دا انساں جدوں ایہ نہیں سمجھے گا اودوں تیکر ساڈی ماں بولی اسیں پنجابی سوتیلی ماں دے وانگوں ورتارا رکھاں گے،ساڈا من میلا کچیلا اے ایہنوں دھونا ضروری اے
ڈاکٹرنوید شہزاد(لاہور):طاقت دے حصول دی خاہش تے ودھ توں ودھ فیدے سمیٹن دی دوڑ وچ ماڑیاں شئیاں مدھولیاں جاندیاں نیں، بھاویں اوہ دھرتی یا دھرتی واسیاں نال جڑیا جو وی ہووے، صرف اوہ کْج ودھدا پھْلدا اے جو سٹیٹس سمبل بن جاوے،جے پنجابی زبان پنجاب دی سیکنڈ نیشنل لینگویج ای بن جاندی تاں ایہ “سٹیٹس سمبل ” بن جاندی، تھرڈ ورلڈ کنٹریز وچ اوہو چیج رْول کردی اے جو سٹیٹس سمبل بن جاوے
عامر قیوم بھٹی(کھاریاں):راز صاحب جس طرح ہنسی مذاق دا کوئی وی پروگرام پنجابی زبان دے بنا مکمل نہیں۔ایس واسطے سانوں لوگاں دے دوسرے پسندیدہ پروگراماں نوں وی پنجابی زبان دے وچ پیش کرنا چاہیدا اے
قاضی فاروق(جہلم):سر جی،تساں لوکاں دا کیہ گمایا اے تہاڈے سنگ لوکاں نوں کاہدی کھور اے،وچاریو ،ایہو جواب اے۔
محترمہ نگہت تنویر(وزیرآباد):اسی پنجابی جد تک اپنے پنجابی ہون تے فخر نہیں کرانگے۔اپنے پنجاب دی ساری ثقافت پنجابی بولی سمیت نہیں ورتاں گے۔پنجابی زبان نوں ماں بولی دا درجہ نہیں دیاں گے تے اوہدے نال سجنائی نہیںکراںگے تے پنجابی بولن تے شرم محسوس کراں گے تے پنجابی دے دشمن ای اکھاواں گے۔
بشیرکمال(شکرگڑھ)اپنے اصل توں ہٹ دا جا ریا اے۔
ڈاکٹرعامرظہیربھٹی(اسلام آباد):صرف زبان ہی نہیں، آپنی دھرتی تے رہتل نال جڑی ہر شے نال نفرت تے دشمنی والی سوچ پنجاب واسیاں نوں انگریز سامراج ولوں ملی ہے۔ اوہ اپنے نال وسطی ھند توں بھئیے لیائے جیہناں نے پنجابی زبان تے رہتل دی رج کے نندیا کیتی۔انگریزاں نے پنجاب وچ کلرک پیدا کرن لئی “اردو” تے افسر پیدا کرن لئی “انگریزی” لاگو کیتی۔ کالونی گیر طاقتاں جدوں کسے قوم تے قبضہ کردیاں نیں تاں فیر اوہ سبھ توں پہلاں اوس قوم دے اتلے طبقے نوں اپنے رنگ وچ رنگدیاں نیں۔ اتلا میل نویں حاکماں نال چھیتی توں چھیتی جڑ کے فائدے چکن دے لالچ وچ اپنی پچھان نوں آپ ہی مارن لگ پیندا ہے۔ انج سامراج جو بوٹا لاندا ہے محکوم قوم دا اتلا طبقہ آپ اوہدا پال کردا ہے۔ پنجاب وچ جیہڑی کمی رہ گئی سی اوس نوں 1947ء دی ونڈ مگروں اسارے ریاستی بیانیے نے پور دتا۔ ریاست نے وسطی ھند دی بولی توں وکھ کسے ہور بولی نوں آدر ما? نہ دتا، جیہدا سٹا سانوں 21 فروری 1952ء وچ ڈھاکے یونیورسٹی وچ وکھالے دوران ہوئیاں موتاں دی صورت وچ ملدا ہے۔ فرق صرف اینا ہی سی پئی بنگالی مسلمان اپنی بولی وچ پڑھائی کردے آرہے سن سو اوہناں دے سبھ طبقیاں دی اپنی بولی، دھرتی تے رہتل نال جڑت بہت پیڈھی سی۔ ایدھر سندھ دے وی سارے طبقے آپنی دھرتی تے رہتل نال گوڑھی جڑت رکھدے نیں۔ پنجاب وچ معاملہ وکھرا اے۔ ایتھوں دی اشرفیہ دا پنجاب تے پنجابی نال سانگا نہیں رہ گیا۔ اوہدی تھاں اوہ پاکستان تے پاکستانیت دے ٹھیکیدار بنے ہوئے نیں۔ جیکر کسے محکوم وسیب دا اتلا طبقہ باہروں آئی کسے قوم دے رنگ وچ مکمل طور تے رنگیا جاوے تاں فیر ایہو رنگ ہولی ہولی وچکارلے میل تے چڑھن لگ پیندا ہے. پاکستانی پنجاب وچ ریاستی سکولی پڑھائی دے نال نال سرکاری ٹی وی توں کھلاری گئی “پنجاب دشمنی” دا شکار ہو کے ہن پنجاب دا وچکارلا میل وی اپنی بولی لگ بھگ تیاگ چکیا ہے۔ پہلاں ایہہ دشمنی نری اتلے تے وچکارلے میل وچ ہی سی پر ہن کاما میل وی ایہدی لپیٹ وچ آ گیا ہے۔ تگڑے بھارتی میڈیا راہیں ھندی فلماں، ڈرامیاں تے گیتاں وغیرہ نوں ھندوستانی بولی نے پنجاب دے پنڈ پنڈ وچ لیجا کے وسا چھڈیا ہے۔ بھارتی پنجابی فلم انڈسٹری تے پنجابی گیتاں نے پنجابی زبان نوں تھوڑا جیہا سہارا ضرور دتا ہویا ہے۔ پر اصل وچ پچھلے دس کو ورھیاں توں ساڈے ہتھ سوشل میڈیا آیا ہے جیہدے راہیں اسیں ریاستی بیانیے توں وکھ دھرت پیار، بولی پیار تے رہتل پیار دی گل لوکائی نال کرن جوگے ہوئے ہاں۔ پر کوئی وی بولی اودوں زندہ رہندی ہے جدوں اوہنوں ہر پیڑھی دا جی بول رہیا ہووے، جیویں بڈھے، جوان، عورتاں تے بچے۔ ایہہ سچ ہے کہ پنجابی بچے تے پنجابی عورتاں اج پنجابی نہیں بول رہے۔ہن بالاں لئی ھندی کارٹون چینلاں نے ہور مت مار چھڈی ہے۔ پنجابی لئی تگڑے ٹی وی چینلاں، یو ٹیوب چینلاں، بالاں لئی پنجابی کارٹوناں تے عورتاں لئی ودھیا پنجابی ڈرامے تے نوجواناں لئی اعلی قسم دیاں پنجابی فلماں دی ڈاہڈی لوڑ ہے ایہہ سبھ مواد پنجابی تے پنجابیت نال بھریا ہویا ہوسی تاں ہی پنجابی زبان تے رہتل بارے لوکائی سجاگ ہوسی۔
حسنین اکبر(شیخوپورہ):ایہدی وجہ پنجابی کلچر توں دوری میڈیا تے پنجابی کلچر دا پرچار نہ ھونا میلیٹھیلیاں دا نہ لگنا تعلیمی نصاب وچ پنجابی دا نہ ھونا ایم اے پنجابی دی ترقی دا بند ھو جانا گھر وچ مادری زبان تے پابندی تے انگلش میڈیم سکولاں وچ بالاں دی پڑھائی اک دوجے توں آگے ودھن لئی تے ماڈرن بنن لئی دکھاوا وغیرہ
صادق لطیف سعدی(گجرات):گل بات تے وچار سانجھ”کوئی پنجابی اپنی زبان پنجابی(ماں بولی) دار دشمن نہیں اکھیا جاسکدا -پاکستان دے وجود وچ اون دے نال ہجرت دار عمل شروع ہو گیا-قیام پاکستان نال حکومت چلاون والی مشینری سرکاری ادارے سول, فوج , عدلیہ, نشریات اتے تعلیم زیادہ انگریزی تے اردو استعمال کر دے سن-پنجاب وڈی ابادی والا ہون پاروں انگریزی اتے اردو دے زیادہ اثر ہیٹھ رہیا-ایس لئی پنجابی پسدی رہی تے ایہدی ترویج تدریس دا کم وی رک گیا-نالے وڈے حکمراناں وی کو?ی گہوو ناں کیتا –
ندیم افضل (شیخوپورہ):پنجابی ، پنجابی زبان دا دشمن کیوں ,,اس وقت صرف پیسے دی دوڑ لگی اے ،اپنے آپ نوں وڈا بنان دی دوڑ اے،جس طرح ملک دیاں سیاسی جماعتاں ہمیشہ اک دوجے دے خلاف ہندیاں نے اپنی مخالف جماعت دے چنگے کماں دی وی نندیا کرن اپنا حق سمجھدیاں نیکیوں جو اوہناں دے لیڈراں نے اپنے جماعت دے بندیاں نوں اقتدارِ ویلے بہت مفاد دتے ہندے نے ، ایسے طراں کجھ پنجابی وی پیسے دی چمک توں متاثر نیاوہ اے سمجھدے نے پیسہ تے سانوں انگریزی ، ڈچ ، غریک ، چائنیز، عربی ، اٹالین ، بولن والے ملکاں چوں لبھںناایں تے فیر اسیں پنجابی نوں کیہ کرنا اگر پنجابی دی لوڑ پہ وی گئی تے سانوں پنجابی آؤندی اے، تے انج دا طبقہ پنجابی بولن دا حمایتی نہیں ، اگر اسی اوس نال تکرار کراں گے تے سانوں اوہ پنجابی زبان دا دشمن جاپے گا ۔
کلیم احسان بٹ(جلالپورجٹاں):کدوں دشمن اے جی۔
صائمہ مسرور(لاہور):پنجابی صرف پنجابی زبان دا ای دشمن نئی ایں بلکہ پنجابی پنجابی دا ای دشمن ایں.. تے جھیڑا اپنیاں دا دشمن ہووے گا .اوہدے کولوں زبان. سماج. رہتل کج وی بچ نئی سکدا۔
طارق ممتاز اشرف(راولپنڈی):پنجابی اد ب توں نا آشنائی دی وجہ کرکے۔
ڈاکٹرمحسن مگھیانہ(جھنگ):اوہنوں اپنے تے پنجابی زبان تے فخر کوئی نہیں۔ اوہ احساس کمتری دا شکار ہے
رُباب ورک(لاہور):پنجابی ، پنجابی زبان دا دشمن ایس لئی اے کہ اوہ سوچدا اے کہ اوہ اپنی زبان نال ترقی نہیں کر سکدا۔۔۔۔ایس لئی اوہ دوجیاں زباناں ول نسدا اے تے سمجھدا اے انج اوہ ترقی کر لوے گا جد کہ تاریخ گواہ اے کہ اپنیاں جڑاں نوں چھڈ کے کسے وی قوم نے آج تک ترقی نہیں کیتی اک المیہ ایہ وی اے کہ پنجابی اپنی اصل تاریخ نوں جانن دی کوشش نہیں کردے بہت گھٹ پنجابی نے آٹے وچ لون برابر جیہڑے تاریخ توں تے اصل گلاں توں واقف نیں۔
ڈاکٹرخالد محمود(وزیرآباد):کوشش کر کے بالاں نوں پنجابی زبان سکھانی چائی دی اے۔
محمدافضال ملہی(گجرات):ساڈی نوی نسل انگریزاں دے چال چلن تے اوناں دی زبان تے اوناں دیاں نقلاں کرکے بڑا فخر محسوس کردی اے۔ساڈے ماں باپ وی اولاد نوں انگریزی بولدیاں ویکھ کے بڑا خوش ہوندے نیں۔۔اسی زہنی غلام قوم آں جنہاں نوں اپنی وراثت اپنی ماں بولی بولن والا پرانے زمانے دا تے جاہل محسوس ہوندا اے۔ سانوں اپنی سوچ بدلن دی لوڑ اے۔تے پنجابی بولن والیاں نوں تنگ نظری نال ویکھن دی بجائے اونا ں تے وی فخر کرنا چاہی دا اے جنہاں ساڈی موں بولی زندہ رکھی اے۔
ڈاکٹرراحیلہ عنبرین(گجرات):کیوں کہ پنجابی ،پنجابی نوں جاہلاں دی زبان سمجھدا اے حالاں کہ ایہہ بہت مٹھی زبان اے۔پنجابی ،پنجابی بولن وچ شرم محسوس کر دے نیں اوہ اینوں ان پڑھاںدی زبان سمجھ دے نیں ایس توں علاوہ اردو نوں سٹیٹس سمبل سمجھیا جاندا اے۔
اتفاق بٹ(گکھڑ):کوئی وی نئیں۔
اظہرحسین (لندن) :جہڑے پنجابی سننا تو تے بولنا اپنی ، ہتک سمجھ دے نے جہڑے پنجابی بولن تو روکن جہڑے پنجانی بولن تو ٹوکن۔
پرمندر سنگھ۔غلامی کٹی اے انگریزاں دی لمے سمے توں…احساس کمتری کجھ زیادہ ای بھر گیا اے ساڈے وچ۔
لیاقت گڈگور(گجرات):پنجابی احساس کمتری دا کٹیا ہویا اے۔
ظفراقبال سندھو(گجرات):دشمن نہ آکھو بے خبر لا پرواہ اے،اسی تن ماواں دی بولی بولنے آں، پنجابی ماں،قومی ماں،فرنگی ماں،سانوں تریوے نئیں آوندیاں. مولوی گلابی اردو وچ وعظ کردے وخت نوں پھڑے ،جے کہ دییے بھلیا پنجابی ،بول ہماتڑا نوں سمجھ آجائے.!پر کتھوں ،انگریزاں اپنی زبان دی قدر کیتی اودھا مان ودھایا ساریاں سوچاں وچاراں علمی کھوجاں نوں ایس وچ شامل کر لتا،اج او دنیا دی سب توں وڈی رابطے دی زبان اے.،بالاں نوں ییبے ابا لالہ ماما چاچا سجا کبھا لہندا چڑھدا .. منجی بوہا . قلم دوات.کچی پہلی اک دو تن چار پنج چھ ست اٹھ نوں دس پڑھاوجلدی پڑھ جان دے. اسانوں کالج یونیورسٹیدے استاد. پنجابی وچ ای ساینس پڑھاندے سی سکھ گورومکھی وچ سارا سلیبس لے آئے نیںتھاں تھاں کنڈر گارٹنسکول کھل گئے نئیں. سانوں تے کنڈر گارٹن دے معنی وی نہں اوندے۔
نازاوکاڑوی(لاہور):دشمن کوئی نہی پر اہنوں اپنی نہی سمجھدا۔
مرزاشبیراحمد(گجرات):میں سمجھ نہیں سکدا پر پنجابی زبان دا مسئلہ ہے وے۔
عارف علی میر ایڈووکیٹ(گجرات):ایہہ اک تلخ حقیقت اے ،اسیں سارے پنجابی نہیں آں ساڈے کولوں پنجابی جا چکی اے۔
ریاض سکندر چوہان(گجرات):احساس کم تری دا ایناں پرچار کیتاگئیا اتیچند مخصوص کارستانیاں کرنے آلیاں نے اس نوں گنواراں دی زبان دا بوہت جوٹھاپرچارکرکے لوکائی نوں ذہنی طور تے ایدے خلاف کیتا تے نویکلے ہونے دا اپنا آپ وکھان واسطے لوکاں نے انگریزی اردو دا اچار بناکے اپنے ذہنی کم ہمتی داثبوت دین دی کوشش وچ نا ہی پنجابی رہے تے نا ہی اردو ایکوئی و چکارلی مخلوق بن کے تماشہ بنندے جارہے نے۔
ناصرملک (لیہ):کیوں جے ریاست نے اس دے ضمیر دے ختنے کر دتے نیں
ڈاکٹرانواراحمداعجاز(گوجرانوالہ):پنجابی اپنی زبان دی وڈیاء تے مانتا دے تصور توں بہت پچھے نیں۔ایہدی ادبی تے لسانی حثیت بارے اینہاں کدے پڑھن سمجھن دی کوشش ای نہیں کیتی۔۔۔نہیں تے ایہناں نوں پتہ لگ جاوے ایہ کڈی وڈی زبان دے وارث نیں۔۔۔اوبھڑ بولیاں بارے وی ایہناں دی جانکاری نہ ھون دے ای برابر اے پر اوہناں وچ پڑھدیاں تے سب نوں بولدیاں سن کے ایویں ای اوہناں دی وڈیاء منی بیٹھے نیں۔

امین فاروقی(سرائے عالمگیر):پنجابی زبان نے کافی ترقی کی ہے پنجابی کو پنجابی کا دشمن نہیں کہا جا سکتا لاپرواہ لاعلم کہا جا سکتا ہے ایسے لا پرواہ لاعلم ہر زبان میں پائے جاتے ہیں۔
امجد شریف (شیخوپورہ):جیو تے جیوے پنجابی
حکیم ارشد شہزاد(شکرگڑھ):بیشرم جو ہوئیا۔
حافظ ظہیر سندھو(گجرات):دونوں کو آتی ہی نہیں ہے اور گلابی اردو زبان سے جاتی ہی نہیں ہے۔
ارشدمنظور:جنہاں نوں پنجبابی زبان نال محبت ایاو کدی وی نہیں اک دوجے دے دشمن ہوسکدے کجھ مفاد پرست ٹولاھے جوکہ پنجابی زبان دے خلاف ایاو ٹولا سکولاں تیکالجاں وچ وی بالاں نوں پنجابی نہیں بولن دیندا تے اتوں سرکار وی سکولاں وچ پنجابی لاگوکرن دا زرا وی نہیں سوچ دی جس دن گھٹ توں گھٹ اک لکھ بندہ سرکار دے بوہے اگے پنجابی زبان واستے احتجاج کرے کرے گا اس دن پنجابی لاگو ہو جاوے سانوں کٹھ دی لوڑ اے انشااللہ
احمد نواز کمیانہ(ساہیوال)پنجابی پنجابی نوں برداشت نہیں کردا
مجید خاور میلسی(میلسی):میں نہیں سمجھدا کہ پنجابی، خدا نہ کرے پنجابی زبان دا دشمن ہو سکداے۔ البتہ نادان تے بے سمجھ ضرور اے۔ سمجھداے ویلے دی رفتار دا ساتھ دین لئی اردو تے نال انگلش زبان بغیر گزارہ نہیں۔ کیوں جو پنجابی زبان اجوکے جدید دور دیاں منگاں پوریاں نہیں کردی،افضل راز بھائی! میں ویکھ رہیا واں کہ پنجابی لکھاریاں نوں پنجابی زبان لکھنی نہیں اوندی۔ اک لکھاری اپنی اکو لکھت وچ اک لفظ نوں دو دو تن تن شکلاں وچ لکھ رہیا اے پر کوئی دسن سمجھان والا نہیں۔ پنجابی زبان اج پورے پنجاب وچ پرائمری توں دسویں تیک قومی پدھر تے بطور تلیمی ذریعہ لاگو ہو جاوے۔ سارے مسلے حل ہو جاون۔ سوال ایہہ وے کہ کیہہ اجوکے بنے حالاں وچ اسراں ہو سکدا اے؟ دسو! کسراں ہو سکداے؟ سو! کوئی اک پنجابی دشمن ہووے وی تے اوہدا مکو ٹھپنا۔کوئی اوکھا کم نہیں۔ ورنہ پنجابی اپنی زبان نال دشمنائی نہیں رکھ سکدا۔
سیدمحمود بسمل(حافظ آباد):تحریک دی لوڑ اے جی۔
امین اوڈیرائی:پنجابی، پنجابی زبان دا دشمن نئیں ہو سکدا باقی زبان توں دور ہو سکدا اے جنہوں زبان دے نیڑے لیان دی ضرورت اے۔۔۔۔ سلامتی ہووے۔
ڈاکٹرفوزیہ تبسم(لاہور):…Complexاین ایس شانی(سمندری):اے ہوائی کسے ویری اڑائی ہوسی۔
اسلم شاہد(ناروے):ممی ڈیڈی کلچر کی مہربانیاں ہیں۔
ڈاکٹرمحمدریاض انجم(قصور):کیوں جے اوہ اپنی ماں بولی نال مخلص نہیں تے اوہناں دامفاد ودیسی زبان انگریزی نال جڑیا ہویا اے۔رہ گئے پنجابی دے ٹھیکیدار تاں اوہ وی اپنی اپنی ہٹی چلا رہے نیں۔کجھ اپنے پنڈاں دے قلم کاراں داخون چوس رہے نیں تے کجھ سکھاں دا۔اپنے تا ئیں اوہ سچے،سچے تے کھرے پنجابی سیوک نیں۔اہناں دے گھر داماحول تے بچیاں دا رہن سہن اہناں دے پنجابی سیوک ہون دا موہنہ چڑارہیا اے۔
محمدسلمان باسط(گوجرانوالہ):دراصل پنجابی دے ذہن وچ احساس کمتری واڑ دتا گیا اے اور مجموعی طور تے اے سوچ پیدا کر دتی گئی اے کہ پنجابی زبان کمتر اے بس جے اسیں اج دے دن توں ہی ارادہ کر لئیے کہ اپنی زبان بولنی اے تے آن والی نویں نسل نال پنجابی وچ گل بات کریے تے ایس مسئلے دا حل نکل سکدا اے پنجاب دی عورت ایس وچ اہم کردار ادا کر سکدی اے کیونکہ احساس کمتری دا شکار زیادہ تر عورتاں نیں تے اوہ ہی نویں نسل نوں اردو تے انگریزی دی راہے پاندیاں نیں۔
محمدنعیم جاوید:جناب کر تے اوہ دشمنی ہی ریا ہے پر اوہنوں وی پتہ نئیں کہ اوہ کی کر رہیا ہے!پتہ نئیں کدوں تے کیوں اوہ احساس کمتری دا شکار ہویا،یا کیتا گیا تے اپنی بولی نوں چھڈدا چلا گیا۔۔۔۔ شایئد بہت سارے لوگ اس وہم دا شکار نیں کہ پنجابی جدیدیت توں ہٹ کے ہے حالانکہ اودا تعلق تے زبان نال ہے ہی نیئں اوہ تے اک سوچ ہے۔۔۔ ساڈے ڈرامیاں تے لکھتاں وچ وی ماڑے لوکاں دا کریکٹر ْپنجابیاں یا پنجابی وچ ہی کیتا جاندا ہے جیڑھی اک سوچی سمجھی سکیم لگدی ہے۔۔۔۔ حلانکہ مان بولی نوں چھڈ کے لوک اگے نئیں پچھے نوں ہی جا رہے نیں۔۔۔۔۔ ساڈیاں اکھاں تے پچھلی عمرے کھلیاں نیں اوہ وی ڈاکٹر منظور اعجاز صاحب تے ایس تراں دے سارے سوجھواناں دیاں کوششاں دا نتیجہ ہے ورنہ پنجابی واقعی ایس معاملے وچ بھولی قوم ہے۔۔۔۔ دوجا اسی دوجیاں زباناں لیء اپنا دل تے دماغ کھلا کردے کردے جیڑھا جایئز تے ضروری تعصب ایس حوالے نال ہونا چاہی دا سی اوس نوں وی چھڈ چکے ہاں بہت سارے اکھر ادا کرن لگے اسی پتہ نیئں کیوں اپنی بے عزتی سمجدے ہاں تے اوہناں دی جگہ تے دوسریاں زبانان دے اکھر استعمال کر رہے ہاں۔۔۔۔۔۔
ڈاکٹرنبیلہ رحمن(لاہور):کیوں جے اکدوجے دی ہوند نوں نہیں من دے, اک دوجے نوں نند کے خوش ہوندے نیں.۔
یاسین الفت (شیخوپورہ):غلامانہ سوچ اے کہ ساڈی زبان دوجیاں زباناں دے برابر نئیں،اپنی زبان تے فخر اے اسانوں
عبیداللہ توحیدی(وزیرآباد):پنجابی ہوکے پنجابی دا دشمن ہونا بڑی وڈی جہالت اے۔
صاحبزادہ مسعودعالمپوری:کوئی پتا نہیں ہور کماں چوں ویل نہیں۔
محترمہ سحرش افتخار(لاہور):سبھ توں وڈی گل ای پنجابی اپنی تہزیب تے ثقافت نوں بھل گیا۔جھتے تہزیباں تے ثقافتاں دا زوال ہو جاوے اوتھے زبان سبھ توں پہلاں اثر انداز ہوندی اے۔اجکل دا بنجابی آپ سوٹ بوٹ پا کے اپنے بالاں نوں دوجیاں زباناں خصوصا انگریزی سکولاں وچ پاندا تاں ای اسی پنجابی زبان دے وڈے دشمن بن گئے آں۔اسیں آپ پنجابی بولن توں گھبرانے آں کسے نال گل بات نہیں کردے۔۔۔۔گل ایہہ وے پئی گھر نوں اگ ہمیشہ گھراں دے چراغاں توں ای لگدی اے اوہ بد قسمت چراغ اسی آپ آں۔۔۔
ڈاکٹرمجاہدہ بٹ(لاہور):صرف احساس کمتری کارن۔
حیدرعلی حیدر(تاندلیانوالہ):ویر جی !ساڈے لوکاں اندر مردہ ضمیر پائے جاندے نیں ،ہر بندہ اپنی ڈیڑھ انچ دی مسیت اسار کے بیٹھا ہویا اے،سستی شہرت دے پچھے نسے ہوئے نیں ،منافقت ساڈے رگاں وچ وڑی ہوئی اے،ساڈی سوچ ساڈے ایمان توں پچھے اے پنجابی زبان اک بہت کھلی تے وڈی زبان اے پر چار آنے لبھ جاون زبان تے ایمان ویچ دیندے نیں ،جہڑے پنجابی دا پرچار کر رہے نیں اوہ پنجابی دی اوٹ وچ اپنا آپ ودھا رہے نیں ،اپنا پرچار کر رہے نیں پنجابی لئی کجھ وی نہیں کر رہے نیں ،پنجابی لئی کجھ کرن لء اک مٹھ ہو کے گل کرنی چاہی دی اے،
عمران یاور(سرائے عالمگیر):اس واسطے کے ایتھے ہر کوئی اپنے آپ نوں پردھان منندا اے ۔
محمد عمر ندیم(منڈی بہاوٗالدین):پنجابی زبان پنج ھزار سال توں بولی جا رھی اے۔۔۔ دنیا بھر چ قدیم بولیاں چ گنی جاندی اے۔۔ایہ اللہ دے انعام یافتہ محبوب بندیاں دے اظہار دا ذریعہ سی۔۔ ساریبابے لوکاں ایسے ای زبان راھیں لوکائی نوں اسلام دی تبلیغ کیتی۔۔۔۔ جناں ادبی تے دینی ذخیرہ ایس زبان چ اے۔۔ ھور گھٹ زباناں چ اے۔۔۔۔پنجابی بولدیاں کج پنجابی ٹھٹھمر جاندے نیں۔۔۔جد کے ماں بولی نال پیار ای قوماں دے اگے ودھا دا موجب اے۔۔۔ پنجاب دے وسنیکاں نوں اپنی بولی نال پیار ھونا چاھی دا اے۔۔ چوکھے لوکی پنجابی بولن توں سنگدے نیں۔۔ گھر وچ بچیاں نوں اردو پچھے لا ئی رکھدے نیں خورے کی کنڈا اے جہڑا اوھناں دے دماغ چ چبھیا ھویا اے۔ اردو وی ساڈی قومی زبان اے۔۔پر جدوں وی پنجابی زبان دے لاگو کرن داپربندھ کیتے جان دا آھر کیتا جاندا اے۔۔۔اوکڑاں دا پہاڑ کھلو جاندا اے۔۔۔۔پنجابی دے ودھا لئی چوکھے سارے ادارے کم کر رھے نیں۔۔جہڑ ے ھر سال پنجابی چ لکھیاں کتاباں اتے ایوارڈ وی دیندے نیں اپنی اپنی جیب ول جھاتی مار کے اوہ مل بیٹھن دا پروگرام وی متھدے نیں۔۔۔ِ۔ ڈیڈھ انچ اٹ دیاں ایہہ ساریاں مسیتاں اپنے اپنے وکھرے امام نیں۔۔۔۔ جس نوں پھولو لیراں دی پنڈ اے۔۔۔۔چند لوکاں نوں چھڈ کے سارے ای اتاں اڈن دا خواب ویکھدے نیں۔۔ودھا یاں لاگوکرن لئی۔۔کج نئیں کردے۔۔۔اپنے اسارے گی? ادارے دے آپوں ای سب کج نیں۔۔۔اپنی اپنی مسیت دے امام جے رل کے اک مٹھ ھو کے کم کرن تے پنجابی ماں بولی لاگو کرن دی اک گونج بن سکدی اے۔۔۔۔اپنی اپنی مسیت وی رکھن۔۔۔۔ پر جدوں لاگو کرن لئی ھوکا دیناں پی? تے اک اواز ھو کے اکٹھے ھون۔۔۔ نئیں تے ایہہ خواب خواب ای رھے گا۔۔۔۔۔۔۔
پروفیسر مسعود تارڑ(گجرات):پنجابی، پنجابی زبان دا دشمن کیوں اے؟ اگر آپ کسی سے ایسی زبان میں بات کریں جو وہ سمجھتا ہو تو وہ بات اس کے دماغ تک جائے گی لیکن اگر آپ اس کی مادری زبان میں بات کریں تو وہ سیدھی اس کے دل تک پہنچے گی”۔ نیلسن منڈیلا۔عالمگیریت کے اس دور میں ہزاروں لوگ جنگوں، معاشی بدحالی، بے روزگاری اور تعلیم کے اعلیٰ مواقع اور بہتر طرز زندگی کی تلاش میں ترقی یافتہ اور محفوظ ممالک کا رخ کر رہے ہیں، یہ ہجرت ان کی ثقافت پر براہ راست اثرانداز ہو رہی ہے۔ یہی مخلوط ثقافت ان لوگوں کی مادری زبان ( پنجابی) پر بھی منفی اثرات مرتب کر رہی ہے۔ کسی بھی ثقافت اور زبان کے طاقتور ہونے کا انحصار اہلِ ثقافت وزباں کی طاقت پرمنحصر ہے۔ جس قدر کسی زبان کے بولنے والے دنیا پر اثر انداز ہوں گے اسی قدر ان کی زبان اور ثقافت بھی دنیا پر اثر انداز ہو گی۔ زبان ثقافت کی علمبردار ہوتی ہی۔ الفاظ میں تاریخ نہاں ہوتی ہے، زبان ختم ہوتی ہے، تو ثقافت ختم ہوتی ہے، ہماری قدریں ختم یا تبدیل ہو جاتی ہیں گویا ثقافت کی جڑیں سوکھ جاتی ہیں۔ مادری زبان کا تحفظ مادری زبان بولنے والا ہی کرسکتا ہے مگر جہاں ماحول یہ ہو کہ زرا سا بھی صاحبِ وسیلہ شخص یہ فرض کر کے اپنے بچوں سے اردو یا انگریزی میں بات کرنے کو ترجیح دیتا ہو کہ مادری زبان بولنا پسماندہ اور آؤٹ آف فیشن ہونے کی نشانی ہے وہاں مادری زبان اگر لسانی درجے سے گر کر محض بولی کے درجے پر آجائے تو باعثِ حیرت نہیں۔ ہمیں اس سوچ کو بدلنا ہوگا۔ اور اس کا واحد راستہ اپنی روزمرہ کی زندگی میں پنجابی زبان کا استعمال ہے۔
عاشق علی فیصل(جڑانوالہ):پنجابی پنجابی زبان دا دشمن نہیں۔ اصل مسئلا اے ہے کہ پچھلے ستر بہتر سال توں پنجابی نصاب دا حصہ نہیں۔ جہدی وجہ توں ساڈی نویں نسل پنجابی توں انجان اے۔دوجا ایہ کہ غیر پنجابی اشرافیہ نے پنجابی زبان تے پنجابیت خلاف اینا زیادہ پراپیگنڈہ کیتا اے کہ جہدے نال اسیں احساس کمتری دا شکار ہو گئے۔سب توں وڈی گل ایہ کہ ساڈیاں عورتاں ایس توں بہت متاثر ہوئیاں تے اوہناں آن والی نسل دی تربیت ای ایس حوالے نال کیتی۔ انگلش میڈیم سکولاں دا رواج تے اوہناں وچ پڑھان والیاں استانیاں نے ایس حوالے نال بالاں نوں سختی نال پنجابی زبان بولن توں منع کیتا۔ جہدی پاروں پنجابی اپنی بولی توں ہولی ہولی دور ہوندے گئے تے ایہ دوری ای ویر جاپن لگ پئی۔
نوید انجم فاروقی(منڈی بہائوالدین):ماں بولی نال پیار دی ضرورت اے،پنجابی زبان دی بدنصیبی رہی اے پئی ایہنوں اپنیاں نے ای اپنا نئیں سمجھیا سگوں پرائیاں وانگوں نظر انداز کیتا اے۔ اپنے بچیاں نوں بچپن توں ای پنجابی دی جگہ اْردو بولی سکھائی جاندی اے پئی اْردو بولدا بچہ بڑا مہذب لگدا اے۔ حالاں جے پنجابی بڑی مٹھی زبان اے تے اَڈو اَڈ لہجیاں وچ بڑا پیار، محبت تے عاجزی وی اے۔ پنجاب دے حکمراناں نے وی کدی اْچیچی کوشش نئیں کیتی پئی مدرسیاں وچ کم از کم پرائمری سطح تے پنجابی نوں لازم کیتا جائے جیویں ملک دے دوجے صوبیاں وچ مقامی زبان پڑھائی جاندی اے۔ پنجابی نوں اِک معروضی مضمون دے طور تے میٹرک تے اْتلیاں جماعتاں وچ ضرور پڑھایا جاندا اے پر اَگے جا کے عملی طور تے ایہدی کوئی اہمیت نئیں ہندی ایس لئی پڑاھکو ایہدے ول بوہتی توجہ نہیں دیندے۔ اَسی ویکھدے آں پئی مغربی نالوں مشرقی پنجاب وچ سکھاں نے پنجابی اْتے ودھیرا کم کیتا اے۔ ایہنوں سینے لایا اے تے اپنی رہتل نوں وی اپنی ثقافت نال جوڑیا ہویا اے۔ اْونہاں دیاں فلماں وچ وی اپنیاں روایتاں تے رسم و رواج نوں سوہنے انداز وچ وکھایا جاندا اے۔ جد کہ ساڈے پاسے دے پنجاب وچ عجیب جیہی بھیڈچال اے، اِسی دوجیاں دے رنگ وچ رنگے جان دی کوشش کردے ہوئے کسی پاسے جوگے نئیں رہے۔ جے اپنے ماضی نوں ویکھیے تے ساڈے صوفی شاعراں نے پنجابی وچ اْچ پدھر دی شاعری کیتی تے کوئی شرمندگی محسوس نئیں کیتی۔ اوہ عربی فارسی دے وی عالم سن پر اپنا پیغام اپنی ماں بولی وچ دیتا۔ ایہہ ای وجہ اے پئی اْونہاں دا ناں اَج وہ سلامت اے تے وڈے وڈے ماڈرن گائیک اْونہاں دا کلام گا کے شہرت حاصل کر رہے نیں۔ جدوں اَسی پنجابی اپنی ماں بولی نال پیار کرنا شروع کر دیاں گے تے ایہہ بولی اپنے آپ ترقی کرن لگ پئے گی فیر اَسی ایہنوں بول کے فخر وی محسوس کران گے تے بچیاں نوں وی سکھاواں۔ جدوں اپنی ماں بولی وچ پڑاھکو پڑھن گے تے وڈے ودوان بنن گے جدھے نال ایہہ زبان ہور ترقی کرے گی۔
اکبر علی غازی(سیالکوٹ):عام پنجابی پاکستان تے پاکستانیت دے ناں اْتے اردو تے انگریزی والیاں دے ایس پروپیگنڈا دا شکار ہو چکیا اے جہدے تحت پنجابی زبان ، ادب، ثقافت تے رہتل دی گل پاکستان مخالف ذہن دی ترجمان دسی جاندی اے۔ حالاں کہ سندھی تے پشتون جدوں اپنی زبان، ادب تے رہتل دی گل کر دے نیں اوہناں نوں علیحدگی پسند نئیں آکھیا جاندا۔ ایس بے بنیاد سوچ دی وجہ توں عام پنجابی پنجابی دا دشمن بن چکیا اے تے اوہ ایہنوں حب الوطنی دا تقاضا سمجھدا اے۔
گلفام نقوی(فیصل آباد):اسیں اپنے دشمن آپ ای ہوئے جاندے ہاں،اپنے بچیاں نوں انگریزی سکولاں اچ تے انگریزی اردو بولنے آں،سوال جواب اپنی مادری زبان اچ کرئیے،تے بولنا سکھاواں گے تے مسئلہ حل ہووے گا،انگریزی اردو پڑھنا ضروری اے پرپنجابی زبان نوں نال نال رکھنا چاہی دا اے۔
مسعود چوہدری(جرمنی):بے حسی…بس!
اقتدارجاوید(لاہور):ساڈے سوال دے جواب وچ اونہاں اپنا اک کالم سانجھا کیتا ایس کالم نوں اسیں تماہی ’’کانگاں‘‘دا شنگار بناواں گے ساڈے پنجابی پیارے کانگاں راہیں اس تو مستفید ہو سکن گے۔
ڈاکٹرسونیا اللہ رکھا (لاہور):کیوں جے اج دا پنجابی ماڈرن ازم تے جدیدیت دے نشے وچ اپنی اصل توں نس رہیا اوہ بُھل رہیا اے کہ قوماں دی سہیان اوس دی ماں بولی توں اوس دی انملی ثقافت توں ہُندی اے۔زبان کیوں مردی ہے؟ کوئی بھی زبان اچانک نہیں مرتی۔ زبان کا قتل آہستہ آہستہ ہوتا ہے۔ دنیا کی بڑی بڑی زبانیں اسی طرح دنیا سے مٹ گئیں۔ پہلی نسل: میرے والدین پنجابی بولتے تھے مگر میرے ساتھ انہوں نے اردو بولی اس لئے مجھے پنجابی نہیں آتی۔ لیکن مجھے پنجابی سمجھ آجاتی ہے۔دوسری نسل: میرے دادا دادی پنجابی بولتے تھے مگر میرے والدین نے بچپن میں اردو ہی بولی، اس لئے مجھے پنجابی نہیں آتی۔ کچھ کچھ لفظ سمجھ جاتا ہوں۔ تیسری نسل: میرے پڑدادا پڑدادی پنجابی بولتے تھے مگر میرے دادا دادی اور میرے والدین نے ہمیشہ اردو ہی بولی، اس لئے میں نے پنجابی کا کبھی کوئی لفظ نہیں سنا۔ چوتھی نسل: ہم پنجابی نہیں ہیں۔ ہمارے باپ دادا سب اردو بولنے والے تھے۔
ڈاکٹرسیدہ کلثوم اختر(گجرات):پنجابی اپنی مادری زبان پنجابی دا دشمن کیوں؟ نیڑے نیڑے ایس دی سب توں وڈی تے مضبوط وجہ ساڈے اوہ حاکم نیں جنہاں دی تربیت ایس ڈھنگ وچ کیتی گئی کہ پنجابی ہون دے باوجود اوہ ماں بولی نوں بولنا تے اک پاسے سُننا وی گوارا نہیں کردے۔ مُراد پنجابیاں دی ڈور اجیہے بندیاں دے ہتھ وچ اے کہ جیہڑے ماں بولی دے نال نفرت دا اظہار کردے نیں۔دوجی گل پنجابی اپنی زبان دے دشمن ایس sense وچ نہیں کہ اوہ خود وی تے نہیں بولدے دفتراں وچ وی اُردو وچ گل کردے نیں۔ ویسے تے افسر وی پنجابی نیں تے اوہدے ماتحت وی پنجابی نیں۔ منیا کہ دفتر دے بہت سارے تقاضے نیں کہ کسے وی نوٹس دا لیٹر دا جواب انگلش وچ دینا پیندا اے۔ لیکن چنگی گل ایہہ ای اے کہ آپس وچ پنجابی وچ گل بات کرن تے باقی جو اپنے دفتر دے تقاضے نیں اوہناں نوں وی پورا کر دیو۔ میں ذاتی طور تے سمجھنا اک کہ پنجابی ای پنجابی دے دشمن نیں جدوں تیکر اسی اپنے اندروں ایہہ احساس کمتری ختم نہیں کرنا اوہنی دیر تک ایہدا پسار ممکن نہیں۔ ایس نوں اوس سمے ای کڈھیا جا سکدا اے جدوں ایس نوں ذریعہ تعلیم بنایا جاوے۔
چوہدری اسماعیل چیچی(گجرات):پنجابی،پنجابی زبان دی اہمیت تے تاریخی پچھوکڑ نوں نئیں جان داجے ایس نوں پتہ چل جائے کہ ساڈی ماں بولی کنی امیر زبان اے۔ ساڈے صوفیا نے ایس خطے وچ اسلام دی تبلیغ وی ایسے زبان راہیں کیتی ،ایہہ زبان سدھی بندے دے دل وچ اُتردی اے ۔ تے دل وچ اُترن والی زبان نال دھرو چنگا نئیں۔ سانوں چاہیدا اے کہ اسی بالاں نال، متراں نال تے وسیب دے سب لوکاں نال اپنی ماں بولی وچ گل کرئیے۔ پنجابی دا وسیب اخلاقی قدراں نال بھریا ہویا اے۔ ساڈے کول مانگویں لفظالی نہیں سگوں لفظالی دا اک بھرواں پنڈار موجود ہے۔ جہڑے لوکی کہندے نیں کہ پنجابی وچ لفظالی دی گھاٹ اے اوہنوں کدی اپنے صوفی شاعراں، پنجابی لیکھکاں نوں پڑھیا ای نئیں۔ جے اونہاں دِل لاکے پڑھیا ہوندا تے اج ایس گھاٹ دی گل نہ کردا۔ دنیا وچ کوئی شاعر ساڈے صوفی شاعراں دا مقابلہ نہیں کر سکدا۔ تے ساڈے بابیاں دا کلام سلکھنے معنیاں نال بھریا ہوئیا اے۔ صرف ایہدے ول غور کرن تے دھیان دی لوڑ اے۔ تے ایہدی بنیاد اسی اپنے گھر توںرکھ سکدے آں کہ اسی اپنے بالاں نوںایس مٹھی زبان نال جوڑیئے۔
نیئرعالم(وزیرآباد):ایہ ایس واسطے دشمن اے اپنی ماں نوں بھل کے نویں ماں بنانا چاوندا اے۔
عبدالجبار غوری( منڈی چھونا والا تحصیل حاصل پور ضلع بہاولپور):ویرجی پنجابی ایس لئی پنجابی دے مخالف نیں پئی اوہناں دی زبان کھو کے اوہناںنوں دوقومی نظریے داشربت پیادتاگیااے جہدے نشے وچ اجے وی پنجابی مست اے-
صدیق حیرت(جڑانوالہ):میرے ناقص خیال دے مطابق بنجابی نوں پنجابی زبان دا دشمن کہنا اوکھی گل اے وجہ ایہ وے کہ اردو نوں قومی زبان متھیا ایس لئی گیا اے کہ پاکستان دے ہر صوبے وچ سمجھی تے بولی جاندی اے ہور کسے وی زبان دی ایہ خوبی نہیں ایس لئی اکثر لوک ایہنوں زیادہ اہمیت دیندے نیں حالاں کہ ساًڈا قومی ترانہ نہ تے کسے صوبے دی تے نہ ہی قومی زبان ایں ایہدے باوجود اوہدا احترام کرنے آں،باقی پنجابی بھراواں نوں چاہیدا اے اپنے گھر وی باہر وی پنجابی وچ گل کرن توں نہ کتران تے نہ شرمان شکریا۔
علی بابر(کنگن پور):کیوں جے پنجابیاں اندر احساس کمتری بھری ہوئی اے۔ دوجیاں قوماں وانگر پنجاب واسی اپنی زبان نال پیار نہیں کردے۔ جدوں ایسراں دی صورت حال ہووے تے پنجابی اپنی بولی دے وڈے دشمن بنن توں وی شرماون گے۔
محمدسخی خان(طالبعلم پنجابی زبان و ادب، میانوالی):پنجابیاں دی نااتفاقی دے اسباب میرے خیال وچ ایہ نیں:۱: پاکستانی پنجاب وچ اک خاص علاقے دی اجارہ داری پاروں دوجھے علاقیاں دے لوک نال رل کے ٹرن تے تیار نئیں۔۲: پاکستانی پنجاب دے اک کونے وچ صوبے دا دار الحکومت اے۔ اگر دارالحکومت مرکزی پنجاب وچ ہوندا تے اتحاد دے زیادہ امکان سن۔۳: باقی پنجابی نوں لہجے تے ماجھی نوں اصل پنجابی کہنا وڈی غلطی سی۔ مرکزی لہجہ پاکستانی پنجاب دے اکثریت دے لہجے نوں بنانا ضروری سی۔۴: سکولاں وچ پنجابی زبان دی تعلیم کوئی نئیں ہو رہی۔ ایس لئی لوکاں دی ایس زبان نال دلچسپی گھٹ گئی اے۔۵: پاکستانی پنجاب وچ تقریباً سارے ای مسلمان پنجابی آباد نیں۔ سکھاں تے انگریزاں دے دور وچ یا اوس توں پہلے، مسلمان محکوم رہے۔ ایس دے اثرات وی اج تک باقی نیں۔۶: اصل تے نقل پنجابی شہری دی بحث وی اک دوجھے نال پیار دی تھاں نفرت پیدا کردی اے۔ ایتھے سمندر سی۔ جدوں پانی ہٹیا تے سارے ای باہروں آ کے ایتھے آباد ہوئے فیر اصلی تے نقلی دی بحث کیہڑی۔ بابا فرید، بھلے شاہ، وارث شاہ وغیرہ دے پیو دادے باہروں آئے سن۔ کیا اسی اونھاں نوں غیر پنجابی کہہ سکنے آں؟۷: سیاسی لوکاں کئی واری ووٹاں لئی پنجابی دی پگ دی گل کیتی پر اوہ مفاد پرست سن۔ پنجابیاں دے ووٹ لے کے حکمرانیاں کیتیاں پر پنجاب دے سکولاں وچ پنجابی نئیں پڑھائی۔
ڈاکٹررزاق شاہد(لاہور):ایہدا جواب اینا سوکھا نہیں نہ ای اینا مختصر اے۔اک تے پنجاب دی تاریخ دنیا بھر توں وکھری اے۔ پنجاب وچ کوئی اک نسلی یا لسانی گروہ دی اکثریت نہیں۔پنجاب دنیا دا اوہ خطہ اے جتھے باہروں آون والے ہیرو تے اپنے سورمے باغی قرار دتے گئے۔پچھلے ڈیڑھ دو سو سالاں توں پورا زور تے اختیار استعمال کر کے ایتھوں دے مقامی لوکاں نوں جان بجھ کے ان پڑھ رکھیا گیا۔ ایس توں وی ودھ اک دوجے توں متنفر کر کے ایہناں دے رل بہن دے امکانات نوں ای ختم کر دتا گیا۔علم دے شعور توں وانجھیاں رکھ کے لوکاں نوں صرف کاغذی پرزیاں دا محتاج بنا دتا گیا تے تعلیم نوں روزی روٹی نال جوڑ دتا گیا۔سرکاری وسائل (اللہ دے دتے وسائل) تے مخلوق دا حق تسلیم کرن دی بجائے، ایہناں وسائل نوں سرکار دے مظور نظر لوکاں وچ ونڈن نال، مفادات دی اجہی دوڑ شروع ہوئی جیہنے لوکاں نوں راتو رات امیر بنن دے خبط وچ مبتلا کر دتا۔جیہنے سبھ دی اخلاقیات ای تباہ کر دتی اے تے ایس رویے نیامیر نوں امیر تر تیغریب نوں غریب تر کر دتا۔ ایہناں حالات وچ زبان نالوں پیٹ پہلے آ گیا اے۔تے ایس آکھان تے گل مکانا کہ
“پیٹ نہ پئیاں روٹیاں تے سبھے گلاں کھوٹیاں”۔
منصورحسین منصور(گوجرانوالہ):کیونکہ پنجابی مختلف ڈی این اے دا حامل ہے عربی دراوڑ رانگڑ آریای عربی منگول لہزا اینا دی پنجابی زبان کدوں اے صاحب جی اے پنجاب وچ ریندے نے پر اج وی عربی انگلش تلفظ نال بول کے فخر محسوس کردے نے جیویں امب تے سیب دی پیند ہو جاے تے اودیاں اتلیاں شاخاں سیب لان گیاں پر تھلے دا تنا امب ای انج ای پنجابیاں نال ہویا اماں ہور ابا ہور دادا کسے پاسے جدوں فطرت وچ اینے ڈی اینے ہون تے فر اپنی زبان کوی نہیں ہندی۔
ارشدمحمودارشد(سرگودھا):جے سچ پچھو تے پنجابی زبان دے دشمن اسی آپے آں۔۔ اسی اپنے بالاں نوں انگریزی سکولاں وچ پڑھان نوں فخر سمجھدے ا?ں جتھے ساڈھے بالاں دے منہ چوں ماں بولی ، تے ساڈھے اپنے جْسے توں کھل لا لئی جاندی اے۔ پنجابی تے پنجابی انج دیاں اوچیاں سکولاں وچ اردو بولن توں وی بالاں نو روکیا جاندا اے۔ اک ہور گل۔۔۔ تسی ویکھیا ہونا ایں کہ جدوں وی دو پٹھان ، سندھی یا کوئی ہور زبان بولن والے کسے انج دے اکٹھ وچ ہون، جتھے دوجیاں زبان بولن والے وی ہن اوتھے اوہ اپنی زبان وچ ہی آپس وچ گل بات کردے نیں ، پر پنجابی ، محفل وچ آپس وچ وی پنجابی بولن نوں عیب سمجھن گے۔ چندی گڑھ وچ تے پنجابی وچ ایم بی بی ایس وی کرایا جا رہا اے۔۔۔ دسو ساڈھے پنجاب وچ ساڈھے بالاں لئی سرکاری سطح تے پرائمری وچ وی پنجابی پڑھان دی لوڑ سمجھی اے کسے نیں ؟
احسان باجوہ(قلعہ کالر والا،نارووال):افضل راز صاحب ایہہ ستر بہتر سال دے پراپیگنڈے دا تے زہریلے پراپیگنڈے دا اثر اے،ایہہ جہڑے منگے لیڑے پان لگ پئے نیں ،تے ایس وجہ نال،جس ویلے ایہناں اکھ پُٹ لئی تے ہر شے نوں قابو کر لین گے ،صرف ایہناں نوں احساس دوان تے چنتا کران دی لوڑ اے ،ایہہ اوہ شیر اے جہڑا بھیڈاں دے اِجڑ وچ رل گیا اے،ایہنوں احساس نہیں ہو رہیا کہ میں شیر آں،جدن ایہنوں پتا لگ گیا کہ میں شیر آں ،تے فیر ایہہ سبھ ٹھیک کر لئے گا،ایہی بنیادی وجہ اے پنجابی زبان نال دشمنی کرن دی،تے ستراں سالاں دا اونہاں ظالماں پراپیگنڈا اے تے او وچار ،انج دت جھوٹھ اونہاں نے مارے نیں ،گل سدھی سدھی اے ،جے اردو دی تہون لینی نہیں پنجابی دی تہون بچنی نہیں،ایہناں چوں اک دا گھاٹا لہنا ای لہنا اے،وجہ ایہہ ہے کہ دوہاں دا رسم الخط اک اے،اک دوجی دے زباناں نیڑے نیں ،تے ایہہ بڑی سدھی گل اے جنہاں چر اس تے سمجھوتاساڈے پروفیسر کر دے رہئے ’’میں پنجابی بھی لکھتا ہوں میں اردو بھی لکھتا ہوں ‘‘اوناں چر نہیں گل بننی۔
ایہہ سروے ایسے طراں جاری رہن گے تے اسیں امیدرکھنے آں کہ پیارے پنجابی اپنے وچاراں دی ساڈے نال سانجھ پاندے رہن گے ۔رب راکھا!!!