صحافت ۔۔۔ جو حق پرستاں دا پیشہ سی

حق سچ بولن والے اداریاں اُتے سرمایہ داراں دے قبضے بارے چیئر مین پنجابی میڈیا گروپ دا خصوصی مضمون

مدثر اقبال بٹ

میں وزیرآباد دے اک عام جہے گھرانے وچ پیدا ہویا جتھے سب توں وڈا کم اپنی سفید پوشی دا بھرم قائم رکھنا سی۔ والد صوفی غلام محمد درویش منش سن، ہر حال وچ خدا دا شکر ادا کرن والے۔ ایہناں دے کول نہ تے بوہت ساری زمیناں سن تے نہ ای وَڈکیاںولوں کوئی بہت وڈی دولت ملی سی۔ وہناں نوں جیہڑی وراثت ملی اوہ علم تے چنگے لوکاں دی سنگت وچ رہن دی تلقین سی۔ اوہناں نے بڑی محنت کیتی، اپنی دنیا آپ بنائی۔ اوہناں دی ایہہ محنت تے ریاضت دونواں طرح دی حکمت سکھن لئی سی۔ اوہ جسمانی علاج وی کردے تے نفس دی آلودگی صاف کرن لئی تصوف دا سبق وی دیندے۔ ساری عمر ایسے درویشی وچ لنگھا دتی، نہ آپ برائی دے رستے اُتے چلے تے نہ کسے ظالم نوں للکاردے ہوئے جھجکے۔ایہناں دی ایہہ بے باکی چنگے کردار تے اعمال دا نتیجہ سی۔ ساڈے گھر وچ رزق حلال دی تلقین دے نال جیہڑا سبق سانوں سکھایا گیا اوہ کتاباں نال دوستی دا سی۔ گھر وچ سلیقے دے سوا کتاباں ای سن جو ڈھیر سن، باقی اللہ دا شکر تے اوہدی رضا وچ راضی رہن دی ریاضت سی۔ مذہب، منطق، فلسفے، حساب ، ادب تے تاریخ تیکر ہر موضوع اُتے کتاباں موجود سن، بھائی کوئی نہیں سی، دوست وی گھٹ سن، سو میں پہلی دوستی کتاباں نال کر لئی۔ اِنج آکھ لوئو کہ کاغذ تے قلم نال رشتہ مینوں وراثت وچ ملیا۔ کتاباں توں ہوندے ہوئے کتاباں دے مصنفین نال ملن دا شوق ہویا۔ بچپن وچ جنہاں بارے سب توں زیادہ سنیا اوہ مولانا ظفر علی خان سن، فیر اوہناں نوں پڑھیا تے ذہن وچ جویں گنڈھ بنھ لئی کہ اوہناں وانگر حیاتی دے دن رات صحافت دی سیاحی دی نذر ای کراں گا۔
لڑکپن وچ جناب حفیظ تائب دی سنگت نصیب ہوئی جیہڑے میرے گوانڈھی وی سن تے وڈے بھرا وی۔ اوہ وڈے عالم سن پر نہایت دھیمے مزاج دے۔ایسے دوران میں شورش دا قاری ہویا تے اک چنگاری جہی سی جس نے روح نوں بے تاب کر کے رکھ دتا۔ جوش جوانی وچ انقلابی سوچ دی روانی ہوئی تے معاشرے توں اُونچ نیچ دے خاتمے تے جاگیردارانہ سوچ دے خاتمے دی جنگ دا عزم بنھ لیا۔ ایہہ عزم شورش دی محفل تیکر لے آیا۔ ایہناں توں بولنا، لکھنا سکھیا تے مطالعے دی پیاس وی خوب بجھائی۔ ایسے دوران ختم نبوت دی تحریک وچ شریک ہویا تے اپنے علاقے دے نوجواناں نوں وی متحرک کیتا۔ ایسے طرح ویلے دا دریا وگدا رہیا تے میں ایس توں سبق سکھدا چلا گیا کدی ایس دی خاموشی تے کدی طلاطم خیز موجاں بوہت کجھ سکھاندیاں۔ میری زندگی بڑی ترتیب نال اگے ودھی اے جتھے صرف نظر یہ ای رہنما رہیا اے میں سمجھوتے گھٹ ای کیتے یا فیر قدرت نے کدی انج دے امتحان وچ پایا ای نہیں جتھے اصول تے مجبوری وچوں کسے اک دا انتخاب کرنا پئے۔
تسیں وی آکھو گے کہ کیہ کہانیاں لے بیٹھا واں پر ایہہ قصے کہانیاں بوہت اہم نیںتے ایہناں دا تعلق اج دی نشست نال بوہت گُوڑا اے۔ چلو اک ہور شخصیت نوں یاد کردے ہوئے چلنے آں۔ ایہہ مولانا چراغ حسن حسرت نیں۔ میں اپنے استاداں توں ایہناں بارے وچ بوہت سنیا، فیر ایہناں نوں پڑھیا تے حیرت ہوئی کہ اک ای بندے دے ہنر دے اینھے پَکھ کنج ہو سکدے نیں۔ اوہ منجھے ہوئے صحافی نیں، باکمال شاعر نیں تے مزاح نگار وی۔ کیہڑے خوش نصیب ہون گے اوہ لوک جیہڑے مولانا دے نال ہوئے ہون گے، کاش مینوں وی ایہناں دی سنگت نصیب ہوئی ہوندی۔ راوی دَسدا اے کہ حسرت صاحب اصولاں اُتے کدی سمجھوتا نہیں کردے سن تقسیم ہند دے بعد جدوں میاں افتخار الدین نے پاکستان ٹائمز تے روزنامہ امروز کڈے تے حسرت صاحب نوں امروز دی ادارت لئی چُنیا۔ اک وار میاں صاحب نے مولانا نوں طلب کر کے شکایت کیتی کہ تسیں میرے جلسے دی خبر صفحہ دوم اُتے کیوں چھاپی اے؟
حسرت صاحب نے جواب دتا:
’’میاں صاحب جدوں تسیں صفحہ اول دے لائق ہو جائو گے تے تہاڈی خبر پہلے صفحے اُتے ای چھاپاں گا‘‘۔
یاد رہوے، ایہہ مکالمہ اخبار دے مالک تے مدیر دے وچکار ہو رہیا اے۔ میاں صاحب وی کوئی معمولی شخصیت نہیں سن، ست سمندر پار توں پڑھ کے آئے سن تے فیر حکومت دا اہم حصہ رہن دے نال نال بائیں بازو دی مضبوط آواز وی سمجھے جاندے سن۔ حسرت دی بے باکی اُتے ہونٹ دبا لئے پر کجھ بولے نہیں جاندے سن کہ حسرت اخبار دی جان نیں اوہ جیہڑی گل آکھن گے صحافتی اصولاں دی بنیاد اُتے ای کہن گے۔ ایس دے بعد جدوں تیکر حسرت مدیر رہے میاں صاحب شاذو نادر ای صفحہ اول اُتے چھپے۔
ایسے طرح شورش کاشمیری وی کیہ کمال بندے سن۔ انج دے جرات مند کہ حرف حق کہن دی گل ہوئے تے کیہ راہ مقتل تے کیہ تختہ دار۔ ساری عمر ایسے خُو نال لکھیا تے خوف نوں نیڑے وی نہ آن دتا ۔ بھٹو صاحب ہون یا جماعت اسلامی، اوہناں نے ڈَٹ کے صحافت کیتی تے بھرپور تنقید لکھی۔ بوہت دور دی گل نہیں، میرے مہربان مجیب الرحمان شامی نے وی بھٹو دور وچ بڑی تِکھی صحافت کیتی۔ ایہناں اُتے مقدمے ہوئے جیل گھلیا گیا تے ایہناں دے اخباراں دے ڈیکلریشن تیکر منسوخ ہوئے پر اوہ اپنے موقف توں پچھے نہیں ہٹے۔ جدوں میری واری آئی تے میں وی اپنی دنیا آپ آباد کیتی۔ نکا موٹا اخبار کڈیا، چونکہ شورش صاحب توں متاثر سی، سو ایسے لہجے وچ لکھیا تے گل کیتی۔ قاتلانہ حملے ہوئے، دھمکیاں ملیاں تے مقدمیاں دی تے پچھو ای نہ، فیر وی میرے لہجے وچ لُکنت نہیں آئی، میں ڈریانہیں، گھبرایا وی نہیں۔اوہ ای کہندا رہیا جیہڑا نوشتہ دیوار سی۔ہاں، دوجیاں نوں میرے لہجے توں اختلاف ہو سکدا اے کدھرے لوڑ توں ودھ کے تلخ لکھ دتا ہوئے گا یا لفظاں دے چنائو وچ احتیاط نہیں ورتی ہوئے گی۔ انج بوہت وار ہویا ہوئے گا پر کوئی ایہہ نہیں کہہ سکدا کہ میں دل دی گل کہن وچ بزدلی دا مظاہرہ کیتا۔ ایہو وجہ اے کہ میرے تعلقات ہمیشہ اصولی بنیاداں اُتے استوار ہوندے تے ختم ہوئے۔ ایہناں ای اصولاں دی بنیاد اُتے کل دی دشمنیاں، دوستی بنیاں تے قریبی رشتے حاسدانہ رویاں دی بھینٹ چڑھے پر میں اپنے اصول نہیں چھڈے، اپنے نظریہ صحافت اُتے سمجھوتہ نہیں کیتا۔
جدوں تسیں بے باک صحافت کر رہے ہوو تے تصویر دا اک دوجا پاسا وی ساہمنے آندا اے جنہوں اسیں عام حالات وچ اکثر نظر انداز کر دینے آں۔ جدوں تہاڈا قلم کسے مخصوص گروہ نوں بے نقاب کر رہیا ہوندا اے تے اکثر غیبی مدد وی ملدی اے ۔ کجھ لوک یا گروہ تہاڈے پچھے آ کھلوندے نیں تے تہاڈا حوصلہ ودھاندے نیں۔ ایہہ تہاڈے نال مخلص یا حق پرست نہیں ہوندے تے نہ ای تہاڈی مدد کر رہے ہوندے نیں۔

تہاڈے اچانک دوست بن جان والیاں دی ایہہ ’’غیبی امداد‘‘ اصل وچ اوہناں دے دشمناں نوں مزید کمزور بنان لئی ہوندی اے جنہاں دے خلاف تسیں اپنے نظریے نوں بنیاد بنا کے صف آرا ہوندے او۔ تسیں تے اپنی جنگ لڑ رہے ہوندے او پر ایس جنگ دا فائدہ کوئی ہور چکدا اے۔ میری بوہت ساری اِنج دی صحافتی لڑائیاں دا فائدہ انج دے لوکاں نے چُکیا جیہڑے آپ وی گھٹ بُرے نہیں سن پر میں جیہڑا فوکس کر کے چل رہیا ہوندا، اپنی ساری توجہ اوسے اُتے مرکوز رکھدا۔ میں کدی وی انج دے لوکاں دے مفادات لئی نہیں لڑیا پر فائدے ہمیشہ اوہناں نے چکے۔ میں اج 40 ورہے دی صحافتی ریاضت دے بعد ایس نتیجے اُتے اپڑیا واں کہ تسیں حقیقی صحافی اودوں ہو سکدے او جدوں تہاڈے قلم دی کاٹ کسے مفاد پرست دی تلوار نہ بنے۔ ایہو اوہ پل صراط اے جس اُتے توازن دے نال چلن والا ای حقیقی صحافی اکھوان دا حقدار اے۔
اج توں 40 ورہے پہلے تیکر صحافت بوہت مختلف سی، اخبار اوہ لوک کڈدے سن جنہاں دا کوئی نہ کوئی تعلق علم و ہنر نال نکلدا سی۔ صحافت دے لہجے دی گل وکھری اے۔ اخبار میر شکیل وی کڈ رہے سن تے نظریہ پاکستان والے مجید نظامی وی۔ ممتاز شاہ جہے روشن خیال لوک وی سن تے مجیب الرحمان شامی یا جمیل اطہر جہے دائیں بازو والے وی۔ ضیا شاہد تے خوشنود علی خان دا وکھرا رنگ سی۔میں تے چودھری غلام حسین ذرا بلند آہنگ لہجے وچ للکارن دے قائل سی، سب دا سٹائل وکھرا سی، نظریہ صحافت وی مختلف سی، پر ایہہ نہیں سی کہ ایہناں وچوں کوئی اک وی کسے جاہل سرمایہ دار توں صحافت سکھدا ہوئے، آپ لیڈ تے سپر لیڈ دا انتخاب کرن دی بجائے اپنے سیٹھ آقا توں اجازت دا منتظر ہوئے۔ میں ایہنوں خالص تر غیر فطری عمل سمجھنا واں کہ تسیں صحافت دا ناں لوئو تے کسے سیٹھ نوں عقل کُل وی من لوئو۔ انج ای اک غیر فطری تجربہ اودوں ہویا جدوں میرے مرحوم دوست ضیاء شاہد نے اکبر بھٹی دے نال مل کے روزنامہ پاکستان کڈیا۔اخبار ضیا شاہد نے کڈیا سی سو نہایت شاندار سی پر ضیا شاہد کجھ ای عرصہ نال چل سکے میں سمجھنا واں ایس دی بنیادی وجہ ضیا شاہد دا صاحب فکر ہون دے نال نال مکمل صحافی ہونا وی سی۔ صحافی یا سچا قلمکار ہمیشہ ہوا وانگوں آزاد ہوندا اے۔ ایہنوں کوئی پابند کر کے اپنی سوچ دے کِلے دے نال نہیں بنھ سکدا۔سرمایہ دار کنہا ای طاقتور کیوں نہ ہوئے اوہ اک دانشور دی سوچ خرید سکدا اے نہ ایس دے الفاظ وچ اپنے پست خیالات دا رنگ بھر سکدا اے۔
بہرحال ایہہ35-30 ورہے پہلے دیاں گلاں نیں جدوں صحافت دے اجہے ماڑے حال نہیں سَن جویں ہن نیں۔ اج حالات بدل گئے نیں، اج چراغ حسن حسرت، شورش یا ضیا شاہد جہے لوک نہیں رہے۔ مجیب الرحمان شامی جہے نہایت گھٹ لوک نیں جوماضی دی روایات زندہ رکھے ہوئے نیں۔ اج اخبار کڈنا صحافت نہیں رہیا۔ ہن ایہہ علم و ہنر دا امتحان نہیں بلکہ دھندا بن چکیا اے۔آسان لفظاں وچ سمجھنا چاہو تے انج کہہ لوئو کہ کل تیکر دے حق و صداقت دے ڈیرے اج سیٹھاں تے دو نمبر دھندہ کرن والیاں دے اڈے بن گئے نیں۔ جویں ماضی وچ جنہاں مراکز توں تصوف دے چشمے پھُٹیا کردے سن اج اوتھے بھنگی تے نشئیاں دے ڈیرے ہو گئے نیں ۔ اوہ صحافی جیہڑا سرمایہ داراں دے نال کھلونا پسند نہیں کردے سن اج غم روز گار دے بیمار بنے اوہناں دے دربار وچ اپنی اپنی مہارت دا کاسہ لئے کھڑے نیں۔کوئی گھیو والا ہوئے، بیکر ی والا ، سکولاں والا یا فیصل آباد دا دھاگہ فروش، ایہناں دے دربار آباد نیں۔ کالم نگاراں توں لے کے تجزیہ کاراں تیکر ہتھ بنھے انج کھلوتے نیں جویں (معاذ اللہ) ایہہ دھتکار دین تے رزق دا دروازہ ای بند ہو جائے گا۔ کنج کنج دے لکھن تے کہن والے سن جیہڑے میراثیاں دا روپ دھارے سیٹھاں دے خوشامدی بنے بیٹھے نیں۔ صحافت کیہ سی تے کیہ ہو گئی۔
دوستو! ہن صحافت اوہ نہیں رہی جیہڑی 40 یا 50 ورہے پہلے سی۔ ہن ہر مافیا اپنے مفادات دے تحفظ لئی میڈیا ہائوسز بنا رہیا اے۔ سب توں اگے ایجوکیشن مافیا اے، ایس دے پچھے لینڈ مافیا۔ دھندے والیاں نے اخبار کڈ لئے نیں یا چینل کھول لئے نیں۔ حرف صداقت دی روایت تے جویں اُٹھ ای گئی اے۔ نظریہ جویں فوت ہوئے مدت لنگھی۔ ایس اُتے المیہ ایہہ کہ نودولتی اخبار یا نیوز چینل شروع کر کے سمجھدے نیں کہ جویں اوہ یکدم مجیب الرحمان شامی یا ضیا شاہد ہو جان گے۔ ’’کہاں راجہ بھوج اور کہاں گنگو تیلی‘‘۔کھوتا، کھوتا ای رہندا اے خواہ ایہنوں جنہا وی رنگ روغن کر لوئو شیر نہیں بن سکدا، ہاں البتہ زیبرا ضرور بن سکدا اے یعنی، شہر دی بجائے، جنگل دا کھوتا۔
اخیر اُتے ایہو آکھاں گا کہ اج صحافت دا معیار ختم ہون دی وجہ ایہہ نان پروفیشنل مافیا اے جس نے صحافیاں دی مجبوریاں دا فائدہ چُک کے ایہناں نوں منشی بنا کے رکھ دتا اے۔ ہن منشی توں تسیں کنج توقع کر سکدے او کہ اوہ سچ آکھے یا حق دی گل کرے۔ خاص طور تے اودوں جدوں ایس نے میراثی ہون دی اضافی صفت وی پیدا کر لئی ہوئے۔ اج دے دور وچ تسیں کتھوں لبھ کے لیائو گے چراغ حسن حسرت تے کتھوں لیائو گے شورش جہی دلیری۔ ویلے دے نال اوہ لعل وی گواچگ گئے تے ہیرے وی مٹی دے حوالے ہو چکے۔ ہن بچیا اے تے بس کچرا، صحافت ہوئے یا سیاست، کجھ وی باقی نہیں رہیا۔ جتھے اینی مایوسی اے اوتھے مینوں عمر شامی تے امتنان شاہد انج دی امید دیاں کرناں محسوس ہوندے نیں جیہڑے شاید ایہناں ہنیریاں وچ ماضی دی روایات دا وجود زندہ رکھے ہوئے نیں۔ ایسے طرح اک آدھ ہور وی ہون گے جیہڑے سیٹھاں دے دست شفقت دے سائے وچ صحافت نہیں کردے ہون گے پر دوجے پاسے تے جویں پورے دا پورا قبیلہ ای وسائل دے ایہناں ’’سامری جادوگراں‘‘دے بچھڑے دے ساہمنے سر جھکائے ہوئے اے۔ ہن ایہناں حالات وچ کیہ کہیا جائے تے کیہ نہیں، میرے جہے لوک پرانی گلاں یاد کر کے خون ای ساڑ سکدے نیں۔