براہوئی تے بلوچی دے ایکو جئے مشہور لوک گیت ۔۔۔ لیلڑی

تخلیق ٭ پروفیسر حسین بخش ساجد ٭لپی انتر٭ ڈاکٹر عبدالرشید آزادؔ

٭ بلوچستان تاریخی، تہذیبی، ثقافتی، سماجی تے ادبی لحاض نال اِک وکھاری حیثیت تے اہمیت دا خوبصورت خطہ اے تے نال ای مختلف ثقافتی اقدار تے زباناں بولن والی قوماں دِی جگہ اے ۔اے سرزمین وکھرئیاں زباناں دااک خوبصورت گلدستہ وِی اے ہور ایس گلدستے وچ ہر زبان دِی اپنی اک تاریخی حیثیت تے اہمیت تے ادب وِی اے۔دُنیا دے سارے ادب دِی بنیاد لوک ادب تے اے ہور لوک ادب کسی قوم دی نفسیات ،روحانی تے مذہبی ،جذبات تے احساسات دی بھرپور ترجمانی کردااے۔
لوک ادب تے خصوصاً لوک گیتاں وِچ وی دیہاتی زندگی تے اُوھدے نال جڑی ریتاں دا خوبصورت اظہار ملدا اے جیوے لہلمندے کھیتاں ،سُونے جئی فضلاں تے مٹی دِی سونی سونی خشبو ندیاں تے دور دور تک پھیلری سر زبس شاداب ہریالئی ،سادے جئے لوکاں دی لفظاں وچ منظر کشی انسان نوں خوبصورت کیفیات نال دوچار کر دیندی اے تے سنن والے مدہوشی دِی کیفیت وچ گم ہوجاندئے نئیں۔
اینہاں خوبصورت تے دل نوں چھولین والے لوک گیتاں دے تخلیق کار کھتیاں وث ہل چلان والے کسان تے بکریاں چارن والے تے پکھی واس دیہاتی مرداں تے عورتاں ،خیمیاں وچ زندگی ننگان والے سادے لوک ہوندے نئیں ایسے لئی اینہاں لوک گیتاں دی زبان بڑی خالص ،سادہ تے صاف ہوندی اے۔
خیمیاں وِچ رہن والے خانہ بدوش یا کچے کھڈئیاں وچ رہن والے مرت تے عورتاں ،ریوڑ چعان والے گدڑیے یاکھیتاں نوں اپنے لہو پسینے نال سیراب کرن والے کسان لوک گیتاں نوں تخلیق کرکے اُونہاں نوں خوش گلو ترنم نال گاندے نئیں تے آلے دوالے دے سحر طاری کر دیندئے نئیں ہور اُونہاں دی اینہاں خوبصورت آوازاں وچ گائے گئے لوھ گیتاں دے گونج اُچے نیوئے پہاڑاں نال ٹکرا کے پوری وادی وچ پھیل جاندی اے ۔بچے داجمن ہوئوے یا منگنی ،وئیاہ دا موقع ہوئوے یاکسی دی جدائی دا دکھ دل دے زخم تازہ کرن دی کھڑی یا وطن توں دوری داغم دی کیفیت ہوئوے پائوے وطن وچ قحط سالی دی کیفیت ہوئوے یا بہادر غازی تے شہیداں داذکر حتیٰ کہ بھیڑیئے توں مال مویشیاں نوں کھاجان داخوف ،سارے موقعیاں دی نسبت نال ساڈی ایناں زباناں دے لوک ادب دے گیتاں وچ بھرپور اظہار موجود اے ،جئے بچے دے جنم تے لوریاں گائیاں جاندئیاں نئیں تے خوشیاں دی ایہناں گھڑئیاں وچ لیلڑی لڑے لاڈے بر نازہ، ہلو ہالو ،نازینک ،سوزو ،لیلی مولے کیلو ہڑا ،سوت ،جی جی کیوہ نے ،گڑ دولیی ،چوٹولی، موملا، موملا مودی ،لاڑو، سپت ،مندرا مودی، بجلی ،سومری اے لیلڑی ء لاتے ہور لوک گیت براہوئی ،بلوچی زباناں وچ گائی جاندی ایس طراں انتظار یء ہجر تے فراق ہور دوری دی کیفیات وچ زہیروک ،زہیری، لیکو ،جتکہ وطن لئی ڈئیی تے سپت ،محنت کشاں لئی ’’امبا‘‘ ہور اپنے پیاریاں دی موت تے مودہ ہور حسن تے عشق دی کیفیت گائے جان والے لوک گیت نئیں۔ترے دی کفیت وچ ’’ننے دیر ایتے ‘‘ گا کے دھرتی دی پیاس دا اینہاں لوگ گیتا وچ ’’ لیلڑی‘‘ وی اپنی خوبصورتی، غنایت ہور ادائیگی لئی براہوئی تے بلوچی وچ ایکو جئے مقبول تے مشہور اے۔
جیس طراں لاڈے لڑے ،لاڈے ،لاڑو، ہلوہالو، سوت ہور لاڑوگ لیلی مور خوشیاں تے وئیاہ دے موقعیاں تے گا ہے جاندئے نئیں ایسے طراں ’’ لیلڑی ‘‘وی خوشی تے بعض اوقات بے چینی دی کیفیت وچ گائی جاندی اے پر عموماً اے خوشی تے جوش دے گیت اے جیڑی براہوئی تے بلوچی دوناں زباناں وچ مقبول اے۔
ایس گیت دے ہر بول دے آخیر تے ’’ لیلڑی لا‘‘ دی تکرار ہوندی اے ’’لیلڑی‘‘ اک طربیہ تے عشقیہ گیت وی اے کہ جیدوں گان والا لیلڑی گیت گاندااے تے جوش تے خوشی دی کیفیت نال سرشار ہوکے ایس طراں عموماً لیلڑی اسم تصغیر اے،جیڑا لعل نال بنیا اے ہور اُردو ’’لالڑی یاقوت‘‘ دے ٹکڑیاں یا جھولے لعل نوں کہیا جاندا اے یعنی خوبصورتی تے دلکشیدی علامت تے اظہار اے۔
’’ لیلڑی‘‘گیت دے اک اک مصرعے داالگ الگ مطلب تے نکل سکدا اے ہور ایس گیت دے ہر مصرعے الگ تاثر دیندے نئیں پر جیدوں مجموعی طور تے پورا شعر پڑھیا جائے تے او معنوی طور تے غیر مربوط ہوجاندااے ایہی ایس گیت دی خوبصورت خصوصیت اے۔
’’ لیلڑی ‘‘ براہوئی زبان تو علاوہ مشرقی ہور مغربی بلوچی وچ وی ایکے جئی مقبول تے معروف اے ہورگان والے ایہنوں ساز تے آہنگ دے نال بڑی خوبصورت تے ترنم دے نال گا کے ماحول نوں گرما دیندئے نئیں ۔
’’ لیلڑی‘‘ مختصر بحراں وِچ تخلیق کیتا جان والا لوک گیت اے جیدے سارے مصرعے تے اشعار اپنے اندر عشق تے مستی ،جوش تے جذبے دی کیفیت سموئے ہوندے نئیں ۔سنن والیاں دے دلاں وچ اُتر جاندے نئیں ہور پورے ماحول نوں اپنی لپیٹ وچ لے لیندھااے۔
چٹیل میدان وِچ میں تینوں لباں ،لیلڑی ء لا
تینوں شرطیہ میں جیت لاں ، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
گندم دا خوشہ ،لیلڑی ء لا
نلیگوں پیرہن تیرا، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
تینوں لین آیا واں ، لیلڑی ء لا
تینوں اکھیاں تے بیٹھائواں ، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
آئوے ہنسدی ہوئیی توں ، لیلڑی ء لا
دلاں نوں موہ لیوئے توں ، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
سبی تے ہرنائی ، لیلڑی ء لا
تیری جوانی ہئے ، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
آیا واں میں دور توں ، لیلڑی ء لا
تینوں چاہواں میں دل توں، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
تو رشک چمن اے، لیلڑی ء لا
تیرا سچا بدن اے، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ایسے طراں بلوچی لیلڑی دے وی کجھ اشعار نئیں ۔
دشت تے میدان اے لیلڑی ء لا
اَج لیلیٰ مہمان اے، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
سیباں دے باغ نئیں ، لیلڑی ء لا
تو روشن چراغ اے، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
بولان دئیاں ندیاں ، لیلڑی ء لا
تینوں چاہواں میں صدیاں ، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
تینوں دل وچ بسائواں ، لیلڑی ء لا
کاش تینوں میں پائواں ، لیلڑی ء لا
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
کہندے نئٰن انسان بڈھا ہو جاندا اے تے مر جاندا اے پر اے سدا بہار گیت کدی بڈھے نئیں ہوندے ہور نا ای اینہاں نوں موت آندھی اے، بلکہ لوک گیت ساد اک نسل تو دُوجی نسل تک سینہ بہ سینہ بدلدے رہندے نئیں تے محبتاں تے چاہتاں دی داستان بن کے دلاں نوں پاکیزہ جذبات تے احساسات نال منور کرکے زندہ رکھدے نئیں ۔