پنجابی بولی، لوک دانش تے رہتل دی وارث

عتیق انور راجہ

انگریز نے جدوں 1849ء وچ پنجاب اتے اپنا قبضہ مکمل کیتا تے چارلس نئیپیر نے اپنی حکومت نوں یاددہانی کروائی کہ پنجاب اتے قبضہ بوہتی دیر تک برقرار رکھن لئی ایتھے دے لوکاں نوں اوہناں دی بولی‘ روایت تے اقدار توں بیگانہ بنانا بہت ضروری اے۔ پنجاب اتے قبضے توں پہلے کمپنی سرکار نوں بنگال وچ حکومت کردے دو سو سال تے باقی بھارت وچ اپنی طاقت منوائے سو سال ہو چکے سن۔ انگریز نے ایس دوران ایہہ ویکھ لیا سی کہ اردو بولن والے کس قدر مہذب تے ادب و آداب کرن والے سر تسلیم خم کرن والے تے حکم بجا لیان والے لوک نیں جد کہ ایہدے مقابلے وچ پنجابیاں بارے اوہناں نوں پتہ سی کہ بڑی شان بان والی پگڑی بنھن والے وڈی وڈی مچھاں رکھن والے ایہہ غیور لوک کسے دے سامنے سر نیواں کرن دے بجائے سر کٹوانا باعث عزت و توقیر خیال کردے نیں۔ اوہناں نوں پتہ سی کہ پنجابی ای اوہ بہادر لوک نیں جنہاں نے اکبر اعظم دے احکامات منن توں انکار کرن دی جرات کیتی سی۔ پنجاب بارے آکھیا جاندا اے کہ ایہہ خطہ ہمیشہ سرسبز تے شادوآباد رہیا اے۔ لوک محنتی‘ جفاکش تے دھرتی نال پیار کرن والے مشہور ہوئے نیں۔ ایتھے دے لوک گلے شکوے کرن دے بجائے بازو دے زور تے اپنا حق لین دا جذبہ ہمیشہ توں رکھدے چلے آئے نیں۔ ایہناں ساری شیواں نوں مدنظر رکھدے ہوئے انگریز سرکار نے پنجاب اتے اپنا قبضہ مضبوط رکھن لئی سب توں پہلے پنجابی زبان نوں تعلیمی اداریاں توں کڈ باہر کیتا۔ پگ جہڑی پنجابیاں دی شان سمجھی جاندی سی اوہنوں ہوٹلاں وچ کھڑے ملازماں دے سراں اتے پوانا شروع کر دتا تے پنجابیاں نوں اوہناں دی زبان توں مکمل دور کرن لئی اردو نوں پنجاب وچ رائج کرن دی ٹھان لئی۔ ایس حقیقت نوں سب مندے نیں کہ دنیا وچ کوئی وی ایسا ملک نہیں اے جہنے علم سائنس ٹیکنالوجی وچ وڈا مقام حاصل کیتا ہووے تے اوتھے شروع دی تعلیم ماں بولی وچ نہ ہووے۔ نوجوان نسل نوں انگریزی زبان تے لباس وچ دولت کمان دی تعلیم دوان دا عمل شروع کیتا گیا۔ نتیجہ ساڈے لوکاں نے ترقی دا راز بدیسی لباس تے بدیسی زبان یعنی انگریزی نوں سمجھ لیا۔ لیکن ساڈے لوک ایہ بھُل بیٹھے کہ مغرب دے کول رشتیاں دی ساڈے جئی قدر اے نہ اوہ ساڈے جئی رشتیاں دی مخصوص پہچان رکھدے نیں یعنی انگریزی زبان دے کول انسانی تے خاندانی رشتیاں وچ امتیاز تے تفریق دا کوئی قابل توقیر فارمولا نہیں اے لیکن ساڈی بدقسمتی ویکھو کہ اوہناں دی انھی تقلید پاروں ساڈے ایتھے وی ہن اوہناں وانگوں ماموں‘ چاچا تے تایا ساریاں نوں انکل آکھیا جان لگیا اے۔ بھابھی تے سالی سسٹر اِن لاء بہنوئی تے سالہ برادران لاء پکارے جان لگے نیں۔ نوجوان جنہوں جی چاہوے کزن آکھ کے متعارف کروا دیندے نیں۔ پتہ ای نہیں چلدا کہ ایہ لوک آپس وچ چچیرے‘ممیرے‘ پھپھیرے یعنی کہڑے رشتیاں وچ جڑے نیں لیکن جے پنجاب دے بالاں دی شروع دی تعلیم پنجابی وچ ای دتی جان لگے تے فیر نہ صرف اوہناں دا تعلیمی معیار بہتر ہووے گا بلکہ اوہ اپنے رشتیاں دی پہچان وی سمجھ سکن گے۔ الٹرا ماڈرن لوک پنجابی بولی نوں انپڑھاں دی زبان قرار دیندے ہوئے بالاں نوں نہ صرف پنجابی وچ گل کرن توں منع کردے نیں بلکہ اوہناں دے سامنے آپ وی پنجابی بولن توں کتراندے نیں لیکن کوئی سیانا ایہ نہیں دس سکدا کہ وارث شاہؒ ‘ بلھے شاہؒ‘ بابا فریدؒ تے شاہ حسینؒ دی زبان بولن توں بال کیویں بدتہذیب‘ گنوار یا بدزبان ہو سکے نیں۔ کوئی سیانا ایہ وی نہیں دسدا کہ تعلیمی اداریاں تے دفتراں وچ اک قوم دی قومی زبان یعنی پنجابی زبان وچ گل کرن وچ کیہ مضائقہ اے۔ایہدے وچ کیہ شرمندگی اے؟ جے
ساڈے بال اج پنجابی زبان نہیں بولن گے تے نہ صرف اپنی تریخ تے ثقافت توں دور ہو جاون گے۔ ساڈے تھنک ٹینک نوں احساس کرنا چاہیدا اے کہ پنجابی زبان وچ ساڈی ہزاراں سال دی ثقافت تے لوک دانش موجود اے۔ کجھ سال پہلے لہور ہائیکورٹ نے اک تریخی فیصلے وچ پنجاب حکومت نوں حکم دتا سی کہ اوہ پنجویں جماعت تک پنجابی زبان نوں لازمی قرار دین لئی فوری اقدامات کرے لیکن پتہ نہیں عدالتی حکم اتے کدوں تے کیویں عمل ہووے گا۔ پچھلے وزیراعلیٰ پنجاب پرویزالٰہی نے پنجابی زبان و ثقافت دے فروغ لئی لہور وچ پلاک (پنجابی انسٹیٹیوٹ آف لینگوئج) دا ادارہ قائم کیتا سی تے پچھلے کجھ ورھیاں توں جدوں توں ڈاکٹر صغریٰ صدف ایس ادارے دی ڈائریکٹر جنرل تعینات ہوئی اے۔ ایہ ادارہ واقعی پنجابی زبان و ادب تے ثقافت دے فروغ لئی متحرک نظر آ رہیااے۔ پہلے ایس ادارے دے پربندھ ہیٹھ اک ریڈیو چینل چل رہیا سی ہن ملتان تے راولپنڈی توں وی ایف ایم ریڈیو چینل اپنے پروگرام شروع کر رہے نیں۔ وزیراعلیٰ پنجاب نے اک پنجابی ٹی وی چینل شروع کرن دی خوشخبری سنائی سی‘ سنیا اے کہ بہت چھیتی اپنی نشریات شروع کر دے گا۔