تصوراتی بجٹ

کئی دہائیاں توں ساڈے حکمران اپنے ووٹراں نال ایسے ای وعدیاں دا کھیڈ کھیڈن وچ مصروف نیں تے وعدے وی ایسے جہڑے کدی ایفا نہیں ہوئے

حمیداللہ بھٹی

ساڈا بجٹ کجھ ایسا ہوندا اے جیویں کھانا ختم ہون دے باوجود پروہنیاں نوں ایہہ کہہ کے مطمئن رکھیا جاوے کہ تھوڑی دیر تک بس اجے کھانا لگن والا ای اے۔ ایہو روش خرابیاں دیا ہم وجہ اے۔ کئی دہائیاں توں ساڈے حکمران اپنے ووٹراں نال ایسے ای وعدیاں دا کھیڈ کھیڈن وچ مصروف نیں تے وعدے وی ایسے جہڑے کدی ایفا نہیں ہوئے۔ بار بار دھوکہ ہون دے باوجود عوام الناس نوں بجٹ دا انتظار ہوندا اے۔ متوقع ریلیف دی آس وچ لوک سارا سال تکلیفاں چکدے نیں۔ حالیہ بجٹ نوں حقیقی دی بجائے ایس لئی وی تصوراتی کہہ سکدے نیں کہ کل آمدن دے برابر پاکستان نے غیر ملکی قرضیاں دی قسطاں تے سود ادا کرنا اے ایہدے باوجود ترقیاتی رقماں مختص رکان مذاق ای تے اے۔ سارے طبقیاں لئی وسائل دی غیر منصفانہ تقسیم اک وکھرا مسئلہ اے جو اج تک حل نہیں ہو سکیا۔ ایسے لئی غربت دی لکیر توں تھلے جان والیاں دی تعداد ودھدی جارہی اے۔جہنوں ہن صرف جرات مندانہ فیصلیاں نال ای روکیا جا سکدا اے تے جرات مندانہ فیصلہ ایہہ اے کہ جادر ویکھ کے پیر پھیلائو جدوں تک ایسی حکمت عملی نہیں اپنائو گے معاشی مسائل ختم نہیں ہو سکدے۔
معاشی تقری دا داخلی استحکام نال گہرا تعلق اے۔ جے سیاسی استحکام نہ ہووے تے ترقیاتی منصوبہ بندی دا وی کجھ فیدہ نہیں ہوندا۔ بدقسمتی نال پچھلے کئی سال توں پاکستان بدترین داخلی عدم استحکام نال دوچار اے لیکن لچھے دار گلاں دے سوا حکمران کجھ کردے وکھائی نہیں دیندے۔ بجٹ دے حوالے نال وزیراعظم شہباز شریف نے مشکلات دا ذکر کردیاں سیلاب‘ عالمی سپلائی لائن وچ رکاوٹاں تے دوجی عالمی تبدیلیاں ول اشارہ کیتا۔ اوہناں نے سیاسی استحکام توں معیشت نوں درپیش چیلنجز دی گل وی دہرائی تے معاشی اصلاحات دی لوڑ اتے زور دیندیاں چارٹر آف اکانومی نوں خوشحالی لئی ناگزیر قرار دتا مگر کیہ عملی طور تے حکومت ایسی کسی روش اتے گامزن اے جہدے توں مذکورہ معاشی اہداف حاصل کیتے جا سکن؟ بظاہر ایس سوال دا کسی صورت ہاں وچ جواب نہیں دتا جا سکدا کیوں جے ناہموار ملکی معیشت بہتر بنان دے بجائے حکمران اتحاد دی اج وی ترجیح اپنی سیاست اے۔ جے ایسا نہ ہوندا تے اپوزیشن ولوں گل بات دی پیشکش نوں بغیر سوچے سمجھے ہر گز رد نہیں کیتا جاندا۔ ہن تے عمران خان دا ناطقہ بند کران لئی ایسی قومی اسمبلی توں اک عدد قرارداد وی پاس کرا لیتی گئی اے۔ قومی اسمبلی وچ اپوزیشن لیڈر دا اہم عہدہ راجہ ریاض جئے حکومتی اتحادی دے کول اے جو عوام دی آواز بنن دے بجائے ہر معاملے وچ حکومتی وکالت کردے نیں۔ ایسے طرزعمل نال سیاسی عدم استحکام گھٹ نہیں ہو سکدا۔ سیاسی بدامنی نال معاشی سرگرمیاں وچ وادھا نہیں ہوندا ایسے لئی عوامی طبقے کہن تے مجبور نیں کہ موجودہ سیاسی عدم استحکام وچ حکومت دا اپنا ہتھ اے۔
ہر سیاستدان اپنی سیاست بچان تے سیاسی کامیابیاں دی راہ ہموار کرن دی کوشش کردا اے لیکن جہدے توں ملک دی معاشی جڑاں کھوکھلی ہون۔ ایسے اقدامات توں پرہیز کیتا جاندا اے۔ پچھلے سال جہڑی بدترین مہنگائی تے بے روزگاری دا عوام نوں سامنا رہیا ماضی وچ ایسی کوئی نظیر نہیں ملدی۔ معاشی اہداف وی حاصل نہیں ہو سکے۔ شرح ترقی گھٹ ہوندے ہوندے محض 0.29 فیصد رہ گئی اے۔ البتہ موجودہ دور وچ مہنگائی دے نویں ریکارڈ قائم ہوئے جہدے وچ تریخی 29.9وادھا ویکھن وچ آیا۔ فی کس آمدنی جنوبی ایشیا دے سارے ملکاں توں گھٹ ہون دے نال ملکی معیشت سکڑ کے 341 ارب ڈالر رہ گئی۔ قرضیاں اتے سود دی ادائیگی وچ 69.1فیصد تک وادھا ہویا اے۔ جے زرعی شعبے اتے نظر پائیے تے اوہ وہ تریخ دی گھٹ ترین سطح 1.55فیصد رہی۔ ایہہ نہایت مایوس کن شرح ودھدی آبادی دے لحاظ نال بڑی گھٹ اے۔ ایس شرح توں ملکی آبادی دی خوراک دی ضروریات پوری کرنا کسی طور ممکن نہیں۔ پچھلے سال صنعتی ترقی کیہ ہوندی منفی 2.94ہوگئی۔ ایہدے باوجود ملکی تریخ وچ پہلی واری ترقیاتی بجٹ وچ سو فیصد وادھا کردتا گیا جہدے تے فہمیدہ حلقے کافی حیران نیں کیوں جے جدوں آئی ایما یف جیا عالمی مالیاتی ادارہ اک ارب 20کروڑ ڈالر قرض دی نویں قسط دین توں گریزاں اے۔ ملک دے ذرائع آمدن وی گھٹ ہوندے جا رہے تے بجٹ خسارہ ودھدا جا رہیا اے تے فیر ترقیاتی اہداف حاصل کرن لئی پیسے کتھوں آن گے؟ ایسے بنا تے حالیہ بجٹ نوں تصوراتی کہہ سکنے آں مگر شیخ چلی وانگوں منصوبے بنا کے ملک نوں شاہراہ ترقی ول نہیں لے جایا جا سکدا۔
ملکی مسائل وچ وادھا کرن وچ ساڈی سیاسی اشرافیہ دا اہم تے مرکزی کردار اے جہنے ووٹ لین لئی ایسے منصوبے شروع کیتے جہناں دے فیدے دیرپا نہیں بلکہ وقتی نہیں۔ حالیہ بجٹ وچ 451 ارب بے نظیر پروگرام لئی رکھے گئے نیں جہدے توں لوکاں دی وقتی تے محدود حد تک مدد کیتی جاوے گی۔ ایس رقم دا ملک یا معیشت نوں کوئی فیدہ نہیں ہووے گا کیہ ای بہتر ہوندا جے پیسے دیندیاں لوکاں نوں پابند کردتا جاوے کہ صرف اوہنوں ای پیسے ملن گے جہڑا حکومتی اداریاں توں کوئی ہنر سکھے۔ ایہدا فیدہ ایہہ ہووے گا کہ سال یا چھ مہینے حکومتی امداد اتے گزر بسر کرن والا مگروں چھیتی ای نہ صرف اپنے پیراں اتے کھڑا ہو جاوے گا بلکہ اپنے خاندان دی کفالت دا بوجھ چکن دے وی قابل ہو سکدا اے۔ انج امداد دے نال بحالی دا سلسلہ شروع ہو سکدا اے تے تے جو خاندان معاشی طور تے خود کفالت حاصل کردا جاوے اوہدی تھاں حکومت نویں خاندان دا اندراج کر لووے لیکن انج اوہدوں ممکن اے جدوں سیاست توں بالاتر ہو کے اخلاص نال مسائل حل کیتے جان۔ ایہدے وچ کوئی شائبہ نہیں کہ بلوچستان تے سندھ وچ ایسے سکولاں تے ہسپتالاں دی تعداد سینکڑاں وچ اے جہڑے محض کاغذاں دی حدتک موجود نیں جہناے اتے ہر سال ارباں روپیہ خرچ ہوندا اے لیکن تعلیم یا صحت دے حوالے نال اوہناں دا کوئی کردار نہیں۔ جے حکومت ایسا طریقہ کار بنوے جہدے توں تعینات عملے اتے چیک اینڈ بلینس ہووے تے ضائع ہون والے ارباں روپے نال تعلیم و صحت دے حوالے نال بڑی حد تک بہتری لیائی جا سکدی اے۔ ایہہ کم کجھ بوہتا اوکھا نہیں خیر ساڈا کم حضور نوں نیک وبد سمجھانا اے جے فیر وی نعرہ فروشی نال ووٹر بنانے نیں تے کوئی کیہ کر سکدا اے کیوں جے سمجھایا وی اوہنوں جاندا اے جہڑا سمجھن تے آمادہ ہووے۔
پاکستان دی پسماندگی نوں سمجھنا مشکل کم نہیں۔ ایتھے لوکاں نوں پیراں اتے کھڑا کرن دے بجائے یوٹیلٹی سٹور اتے اشیائے خورونوش تے بجلی اتے سبسڈی دے کے اک پاسے قوم نوں بھکاری بنایا جا رہیا اے مگر ایس طریقہ کار نال ملک غریب توں غریب ہو رہیا اے۔ جے جنوبی ایشیائی ملکاں دا جائزہ لیتا جاوے تے کدھرے وی ایسا طریقہ رائج نہیں پاکستان وچ آبادی دے لحاظ نال خطے وچ سب توں گھٹ تعداد کم کرن والیاں دی اے۔ ایہہ وی غربت و افلاس دی وڈی وجہ اے جد کہ خطے دے دوجے ملکاں وچ ساڈے جیا سیاسی عدم استحکام وی نہیں۔ ایسے بنا تے دوجے ملکاں نے تیز رفتار ترقی نال پاکستان نوں مات دے دتی اے۔ بوہتا دور کیوں جائیے بنگلہ دیش دی نظیر سامنے اے۔ پاکستان توں وکھ ہو کے جہدی ہر میدان وچ ترقی ساڈے لئی چشم کشا اے جہنے آمدہ سال ترقی دا ہدف 7.5رکھیا اے مگر 2023.24 دے میزانیہ وچ پاکستان دی ترقی دا ہدف 3.5اے لیکن ملکی تے عالمی ادارے ایس حوالے نال بے یقینی دا شکار اے۔ ورلڈ بینک حال ای وچ دو فیصد دے کول ترقی دی پیشگوئی کر چکیا اے۔ ایہہ حالات بڑے تشویشناک نیں جہدے تے حکمراناں نوں غور کرنا چاہیدا اے جدوں تک اسیں بھکاری بنان دی روش نہیں چھڈاں گے تے لوکاں نوں اپنے پیراں اتے کھڑا ہون دی ترغیب نہیں دیاں گے اوہدوں تک تصوراتی بجٹ بندے رہن گے۔جے ترقی دی منزل حاصل کرنی اے تے شہریاں نوں غربت توں کڈنا اے تے حکمت عملی حالات حاضرہ دے مطابق بنانا ہووے گی تے ملک نوں سیاسی عدم استحکام توں کڈنا ہووے گا۔