قرضے نہیں خود کفالت

بلامبالغہ دوست ملکاں تے عالمی مالیاتی ادارے بار بار قرض مانگنے توں نالاں نیں۔ آئی ایم ایف کولوں قرض لین والا دنیا دا چوتھا وڈا ملک پاکستان اے

حمیداللہ بھٹی

پاکستان دی 76 سالہ کامیابیاں تے نکامیاں اتے طائرانہ نظر پائی جاوے تے کامیابیاں دے حوالہ نال صورتحال خاصی مایوس کن وکھائی دیندی اے نہ صرف اپنے وڈے بازو توں محروم ہویا بلکہ ہن تے ایسی ہولناک معاشی تباہی دا سامنا اے جہنے جوہری طاقت ہون دے باوجود عالمی کردار کمزور کردتا اے۔ بلامبالغہ دوست ملکاں تے عالمی مالیاتی ادارے بار بار قرض مانگنے توں نالاں نیں۔ آئی ایم ایف کولوں قرض لین والا دنیا دا چوتھا وڈا ملک پاکستان اے تے ہن تے قرض دی قسطاں تے سود دی ادائیگی لئی ہور قرضہ لینا مجبوری اے۔ وطن عزیز دا شمار دنیا دے مہنگے ترین ملکاں وچ ہوندا اے۔ ستم ظریفی ایہہ اے کہ مہنگائی تے قرضیاں دا بوجھ گھٹ کرن لئی معاشی اصلاحات ناگزیر نیں مگر اجے تک صرف نظر کیتا جا رہیا اے۔ حالانکہ رائج پالیسیاں پاروں ملک معاشی تباہی دی دلدل وچ پھسیا اے۔ کئی عشریاں توں حکومتاں تبدیل ہو رہیاں نیں لیکن احمقانہ پالیسیاںدا تسلسل نہیں ٹٹ سکیا۔ ہن تے دعا ای کیتی جا سکدی اے کہ اللہ کرے کوئی حقیقی محبت کرن والا اقتدار وچ آوے تے ملک نوں معاشی دلدل توں کڈے تاں جے بدترین مہنگائی گھٹ تے ملک نوں قرضیاں دے بوجھ توں نجات ملے۔
ساڈا ملک اچانک معاشی تباہی دا شکار نہیں ہویا بلکہ لمے عرصہ توں اقتدار وچ رہن لئی سیاسی تے غیر سیاسی حکمراناں ولوں عالمی مالیاتی اداریاں دیا یسی شرطاں تسلیم کرنا نیں جہناں توں قرض ملن دا سلسلہ تے جاری رہیا لیکن زرعی تے صنعتی پیداوار دا عمل سست ہوندا گیا۔ رہی سہی کسر تعمیراتی شعبے دے بے ہنگم پھیلائو نے پوری کردتی جہدے توں نہ صرف زرعی رقبہ خوفناک حد تک گھٹ ہویا بلکہ ملک خوراک وچ خود کفالت دی صلاحیت توں وی محروم ہو گیا اے جہدے توں صاف ظاہر اے کہ قرضیاں اتے انحصار دی موجودہ پالیسی ملک لئی نفع بخش نہیں۔ جے معاشی طور تے مضبوط ہونا اے تے تعمیراتی شعبے نوں حدود و قیود دا پابند بنا کے خوراک وچ خود کفالت دی منزل دوبارہ حاصل کرنا ہووے گی۔ نیز صنعتی پہیہ وی چالو کرنا ہووے گا بدقسمتی نال اج وی ایس حوالے نال چشم پوشی ورتی جا رہی اے۔ معاشی بحالی دی بجائے سیاست بچان تے سیاسی کامیابیاں حاصل کرن اتے توجہ مرکوز اے۔ آئی ایم ایف کولوں تن ارب ڈآلر دا سٹینڈ بائی قرضہ ملن تے حکمران اتحاد پھولے نہیں سما رہیا لیکن سچ ایہہ اے کہ قرض دے عوض پیٹرول تے بجلی دے نرخ ودھان نال بہبود عامہ دے نہ صرف جاری منصوبے متاثر ہون گے بلکہ مہنگائی دا ایسا نواں طوفان آ سکدا اے جہدے توں سیاسی افراتفری جنم لے سکدی اے۔ قرضہ ملن دی خوشی وچ شاید حکمراناں دے ذہن توں ایہہ وی محو ہو چکیا اے کہ آئندہ کجھ سالاں وچ پاکستان نے بھاری بھرکم ادائیگیاں کرنیاں نیں جہدی بظاہر کوئی صورت نظر نہیں آ رہی۔ لامحالہ ادائیگیاں لئی ہور قرض لینا پووے گا تے عالمی مالیاتی اداریاں دی عوامی مفاد نال متصادم ایسی شرطاں تسلیم کرنا وی مجبوری جو عوام نوں ناگوار تے ناپسند ہون ایہدے وچ شائبہ نہیں کہ ڈاکٹر‘ محبوب الحق تے شوکت عزیز جئے عالمی مالیاتی اداریاں دے مفادات دے نگہبان حضرات نوں وزارت خزانہ جیا منصب سونپ کے اسیں نے اپنے ہتھیں ملک دی معاشی طور تے کھوکھلا کیتا اے مذکورہ نام نہاد معاشی ماہرین نے پاکستان دے بجائے اپنے سرپرست اداریاں دے مفاد دا تحفظ کرن نوں ترجیح دتی۔ ہن تے سٹیٹ بینک نوں وی خود مختار کرن دے نال گورنر دی تعیناتی وی عالمی مالیاتی اداریاں دی منظوری نال مشروط کردتی گئی اے۔ ایس طرحاں دے فیلصیاں نال معاشی بہالی ممکن نہیں جانے ایس حقیقت دی حکمراناں نوں کیوں سمجھ نہیں آرہی؟
اج صورتحال ایہہ اے کہ ملک دی صنعتی تے زرعی پدیاواری صورتحال خراب اے۔ لوڑ ایس امر دی اے کہ ویلا ضائع کیتے بغیر فوری طور تے ایسی اصلاحات کیتی جان جہدے تے پیداواری عمل بہتر تے برآمدات وچ وادھا ہووے۔ حکمراناں لئی سمجھن والی گل ایہہ اے کہ زرعی تی صنعتی پہیہ چالو ہون نال ای مہنگائی تے بے روزگاری وچ کمی تے سیاسی کامیابیاں دی راہ ہموار ہو سکدی اے۔پاکستان دے کول معاشی ماہرین دی کمی نہیں۔ اصل وچ مہارت وصلاحیت دی بجائے سیاسی مفاد نوں مدنظر رکھ کر تعیناتیاں کیتی جاندیاں نیں۔ ایسے ای غیر ذمہ دارانہ طرزعمل توں معاشی بنیاداں کھوکھلی ہوئیاں۔ اسحاق ڈار دی وزیراعظم نال قریبی عزیزداری اے ممکن اے اوہ خلوص نیت نال کم وی کر رہے ہون مگر ایہہ نہیں بھلنا چاہیدا اے کہ اوہ حساب کتاب دے ماہر تے ہو سکدے نیں مگر معاشی بحالی دا بوجھ چکنا اوہناں دے وس دی گل نہیں۔ جے ملک نوں مضبوط معاشی بنیاداں اتے کھڑا کرنا اے تے ایسے معاشی ماہرین کولوں کم لینا ہووے گا جہناں نوں اپنے شعبیاں وچ مہارت ہووے۔ نیز مستقل درآمدات اتے انحصار دے بجائے بجلی دے نرخ گھٹ تے ایسی ہنر مند افرادی قوت تیار کرنا ہووے گی جو درآمدی شیواں مقامی سطح اتی ای گھٹ لاگت وچ تیار ہو سکے۔
ایہہ وقت گزار پالیسی دا نتیجہ اے کہ چار واری حکومت ملن دے باوجود ن لیگ اج وی ایہہ کہن تے مجبور اے کہ عوام نے اگلی واری موقع دتا تے ملک نوں معاشی طور تے خودکفیل تے خوشحال بنا دیاں گے۔
حالانکہ موجودہ ناقص معاشی پالیسیاں تباہ کن ثابت ہو چکیاں۔ علاوہ ازیں قرض لے کے امور مملکت چلان دی حکمت عملی ناقص ہون وچ وی کوئی شائبہ نہیں رہیا۔ ایس لئی ایہناں وچ تبدیلی لیائے بغیر خود کفالت تے خوشحالی دی منزل حاصل نہیں ہو سکدی۔ قرضیاں توں چھٹکارے تے خود کفالت دی پالیسی نال ای ملک معاشی طور تے مستحکم ہوسکدا اے۔
ہندوستان دی خوش قسمتی اے کہ اوہنوں من موہن سنگھ جیا معاشی ماہر ملیا جہنے عالمی سرمایہ کاراں نوں سرمایہ کاری اتے راغب کرن دے نال ایسی پالیسیاں بنائیاں جہناں توں درآمدی بوجھ گھٹ ہو کے خود کفالت ول ودھن دا تیز تر سفر شروع ہویا۔ ایسے پالیسی دا نتیجہ اے کہ اج اوہدا آئی ٹی دا بجٹ ای پاکستان دے کل بجٹ توں ودھ اے۔ حالانکہ بدترین مذہبی‘ لسانی تے علاقائی تفریق نیز درجناں علیحدگی دی تحریکاں دی وجہ نال اکثر پیداواری عمل متاثر رہندا اے فیر وی برآمدات وچ وادھا جد کہ مہنگائی تے بے روزگاری وچ کمی ہو رہی اے۔ ضروریات دے مطابق پانی جمع کرن دے ذخائر بنا کے ڈیڑھ ارب دی آبادی نوں خوراک مہیا کرن وچ خود کفیل اے۔ خطے وچ امریکی مفاد دا نگہبان ہون دے باوجود اوہ ڈالر دے نال روپے وچ وی تجارت کر رہیا اے۔ علاوہ ازیں عالمی پابندیاں دے دناں وچ وی روس کولوں سستا تیل خرید کے دوجے ملکاں نوں ویچ کے منافع کما رہیا اے۔ کیہ اسیں انہ نہیں کر سکدے؟ ضرور کر سکنے آں حکمران جے سیاسی تے عالمی دے بجائے ملکی مفاد نوں ترجیح دین تے ایسا ممکن اے۔ اللہ نے ہر نعمت نال نواز رکھیا اے۔ معدنیات دے ذخائر نیں۔ بہترین کھیت نیں۔
افسوس پانی دے ذخائر دی تعمیر وچ وی سیاسی قیادت نااتفاقی دا شکار اے۔ نوجوان افرادی قوت وکھرا نکارہ بوجھ اے کیوں جے ساڈا نظام تعلیم اج وی محض چنگے کلرک پیدا کرن تک محدود اے۔ ذہن نشین کر لین جدوں تک معاشی اصلاحات دے بجائے قرضیاں اتے انحصار رہوے گا اوہدوں تک معاشی طور تے مضبوط‘ خوشحال تے ہر میدان وچ خود کفیل پاکستان دی منزل حاصل ہونا محال اے۔