احمد ندیم قاسمی دی

18ویںبرسی دے موقعے اُتے اچیچی تحریر

احمد ندیم قاسمی،اُردو ادب دا چمکدا تارہ

اختر سردار چودھری

احمد ندیم قاسمی دا نام پاکستان دی ترقی پسند شاعر‘ ممتاز افسانہ نگار سعادت حسن منٹو دے ہم عصر سمجھیا جاندا اے۔ اردو ادب دے درخشندہ ستارے سن جہناں نوں انسانی فطرت دے عین مطابق لفظاں نال کھیڈن دا خوب ہنر آندا سی۔ احمد ندیم قاسمی جہناں نے نویں نسل دی آبیاری کیتی تے ہمیشہ معاشرے دی اصلاح کردے رہے جد کہ تہاڈا نام علم و ادب دی دنیا وچ اک معتبر‘ اک استاد دی حیثیت نال جانیا جاندا اے۔ بے شمار کتاباں تصنیف کیتیاں تے ادب دی ہر صنف وچ طبع آزمائی کیتی۔ تسیں افسانے تے غزل دے حوالے نال بہت زیادہ شہرت حاصل کیتی۔ تہاڈا شمار اردو ادب دے درخشندہ ستاریاں وچ ہوندا اے۔
احمد ندیم قاسمی مغربی پنجاب دی وادی سون سکیسر دے پنڈ انگہ ضلع خوشاب وچ 20نومبر 1916نوں پیدا ہوئے۔ اصل نام احمد شاہ تے اعوان برادری نال تعلق رکھدے سن۔ جد کہ ندیم اوہناں دا تخلص سی۔ اپنے پردادا محمد قاسم دی رعایت توں ’’قاسمی‘‘ کہلائے۔ تہاڈے والد پیر غلام نبی تے والدہ غلام بی بی سن۔ تہاڈے والد پیر غلا نبی مرحوم اپنی عبادت‘ زہد تے تقویٰ دی وجہ نال اہل اللہ وچ شمار ہوندے سن۔ ندیم دی ابتدائی تعلیم پنڈ وچ ہوئی۔ 1920 وچ انگہ دی مسجد وچ قرآن مجیددا سبق لیتا۔ 1923 وچ والد دے انتقال مگروں اپنے چاچے حیدر شاہ دے کول کیمبل پور چلے گئے۔اوتھے مذہبی‘ عملی تے شاعرانہ ماحول میسر آیا۔ 1921 وچ گورنمنٹ مڈل اینڈ نارمل سکول کیمبل پور (اٹک) وچ تعلیم پائی۔ 1930وچ گورنمنٹ ہائی سکول شیخوپورہ توں میٹرک کیتا تے 1931 صادق ایجرٹن کالج بہاولپور وچ داخل ہوگئے جتھوں 1935 وچ بیا ے کیتا۔
قاسمی صاحب دی ابتدائی زندگی کافی مشکلات نال بھری سی۔ جدوں اوہ اپنے آبائی پنڈ نوں خیرباد آکھ کے لہور پہنچے تے اوہناں دے گزر بسر دا کوئی سہارا نہیں سی۔ کئی واری فاقہ کشی دی وی نوبت آگئی لیکن اوہناں دی غیرت نے کسی نوں اپنے احوال توں باخبر کرن توں اوہناں نوں ابز رکھیا۔ اوہناں دناں اوہناں دی ملاقات اختر شیرانی نال ہوئی۔ اوہ اوہناں نوں بہت عزیز رکھن لگے تے اوہناں دی بہت زیادہ حوصلہ افزائی وی کیتی۔ قاسمی صاحب اختر شیرانی دی شاعری دے گرویدہ تے پہلے ای توں سن۔ اوہناں دے مشفقانہ رویے نے قاسمی صاحب نوں اوہناں توں شخصی طور تے وی بہت قریب کر دتا۔ اختر شیرانی رند بلانوش سن لیکن اوہناں دے نال خاصا ویلا گزارن دے باوجود قاسمی صاحب کدی شراب نوں ہتھ نہیں لایا تے نہ اوہناںدی طبیعت وچ لاابالی پن آیا۔ ایہدے توں اوہناں دے مزاج دی استقامت تے اپنے آپ اتے قابو رکھن دی اوہناں دی غیر معمولی صلاحیت دا اندازہ ہوندا اے۔ اختر شیرانی دی شاعری تے شخصیت توں قاسمی صاحب دالگائو اخیر تک رہیا۔
ایسے دوران احمد ندیم قاسمی دی ملاقات امتیاز علی تاج نال ہوئی جہناں نے اوہناں نوں اپنے ماہانہ رسالے ’پھول‘ دی ادارت دی پیشکش کیتی جہڑی اوہناں نے قبول کر لیتی۔ ’پھول‘ بچیاں دا رسالہ سی۔ اوہدی اک سالہ ادارت دے زمانے وچ قاسمی صاحب نے بچیاں لئی بہت ساری نظماں لکھیاں جہڑی بچیاں وچ بہت پسند کیتی گئیاں۔ 1936 وچ ریفارمز کمشنر لہور دے دفتر وچ 20روپے ماہوار اتے محرر دی حیثیت نال ملازم ہوئے تے اک سال تک ایتھے کم کر دے رہے۔ ایس دوران ایکسائز سب انسپکٹر دے طور تے ملازمت کیتی۔ 1939 وچ محکمہ آبکاری وچ ملازم ہو گئے۔ 1942 وچ مستعفی ہوکے لہور چلے آئے۔
’تہذیب نسواں‘ تے ’پھول‘ دی ادارت سنبھالی۔1943 وچ (ادب لطیف) دے ایڈیٹر مقرر ہوئے۔ 1945 وچ ریڈیو پشاور توں بحیثیت سکرپٹ رائٹر جڑے رہے۔ تقسیم مگروں ڈیڑھ سال ریڈیو پشاور وچ ملازم رہے۔ 1948 وچ ریڈیو پاکستان دی ملازمت چھڈ دتی تے واپس لہور چلے آئے۔ ایتھے اوہناں نے ہاجرہ مسرور دے نال رل کے اک نویں ادبی رسالے ’نقوش‘ دی بنیادرکھی۔ایہہ اک کامیاب رسالہ ثابت ہویا۔ قاسمی صاحب دی شاعری دی ابتدا 1931 وچ ہوئی سی جدوں مولانا محمد علی جوہر دے انتقال اتے اوہناں دی پہلی نظم روزنامہ سیاست لاہور دے سرورق اتے شائع ہوئی تے ایہہ اوہناں لئی بہت وڈا اعزاز سی۔ ایہ ای نہیں مگروں وی 1934 تے 1937 دے دوران اوہناں دی بہت ساری نظماں روزنامہ انقلاب لاہور تے زمیندار لاہور دے سرورق اتے شائع ہوندی رہیاں تے ایہدے توں اوہناں نوں عالم نوجوانی وچ ای غیر معمولی شہرت حاصل ہوئی۔
1941 وچ ہفت روزہ ’پھول‘ 1943 ’تہذیب نسواں‘ ماہنامہ ادب لطیف 1947وچ ماہنامہ سویرا (چار شماریاں) 1950 وچ ماہنامہ ’سحر‘ لاہور (اک شمارہ) 1953وچ روزنامہ ’امروز‘ لاہور دی ادارت 1964 توں ماہنامہ ’فنون‘ دی ادارت 1952 وچ روزنامہ ’امروز‘ لاہور وچ کالم ’حرف و حکایت‘ لکھدے رہے۔ روزنامہ ’امروز‘ لاہور اخبار دے ایڈیٹر بن جان تے کالم پنج دریا‘‘ وی لکھدے رہے۔ 1959 وچ امروزتوں وکھ ہون تے روزنامہ ہلال پاکستان وچ ’ موج در موج‘ تے ’پنج دریا‘ دے نام نال فکاہیہ کالم نویسی۔ 1964 وچ روزنامہ ’امروز‘ لاہور وچ کالم ’حرف و حکایت‘ دی شروعات کیتی مگر پنج دریا دے بجائے نام ’عنقا‘ رکھ لیتا۔ 1970 دے دوران روزنامہ جنگ کراچی وچ کالم لہور اے‘۔ فیر جنگ نوں چھڈ کے روزنامہ حریت کراچی وچ فکاہیہ کالم ’موج در موج‘ تے ہفتہ وار کالم ’لاہوریات‘ پیش کردے رہے۔ اپریل 1972 وچ دوبارہ امروز وچ اوہو کالم لکھن لگے۔ 1964 توں امروز لہور وچ ادبی ‘ علمی تے تہذیبی موضوعات اتے ہر ہفتے مضمون لکھدے رہے۔ ہاجرہ مسرور نال رل کے (نقوش) دی ادارت سنبھالی تے امروز نال وی جڑے رہے۔ حرف و حکایت والا کالم عنقا دے قلمی نام نال لکھدے رہے۔ (فنون) ادبی پرچہ اوہناں دے زیرنگرانی نکل رہیا سی۔
قاسمی صاحب دی ابتدائی زندگی کافی مشکلات نال بھری سی۔ جدوں اوہ اپنے آبائی پنڈ نوں خیرباد آکھ کے لہور پہنچے تے اوہناں دے گزر بسر دا کوئی سہارا نہیں سی۔ کئی واری فاقہ کشی دی وی نوبت آگئی لیکن اوہناں دی غیرت نے کسی نوں اپنے احوال توں باخبر کرن توں اوہناں نوں ابز رکھیا۔ اوہناں دناں اوہناں دی ملاقات اختر شیرانی نال ہوئی۔ اوہ اوہناں نوں بہت عزیز رکھن لگے تے اوہناں دی بہت زیادہ حوصلہ افزائی وی کیتی۔ قاسمی صاحب اختر شیرانی دی شاعری دے گرویدہ تے پہلے ای توں سن۔ اوہناں دے مشفقانہ رویے نے قاسمی صاحب نوں اوہناں توں شخصی طور تے وی بہت قریب کر دتا۔ اختر شیرانی رند بلانوش سن لیکن اوہناں دے نال خاصا ویلا گزارن دے باوجود قاسمی صاحب کدی شراب نوں ہتھ نہیں لایا تے نہ اوہناںدی طبیعت وچ لاابالی پن آیا۔ ایہدے توں اوہناں دے مزاج دی استقامت تے اپنے آپ اتے قابو رکھن دی اوہناں دی غیر معمولی صلاحیت دا اندازہ ہوندا اے۔ اختر شیرانی دی شاعری تے شخصیت توں قاسمی صاحب دالگائو اخیر تک رہیا۔
بہت ساری کتاباں تصنیف کیتیاں تے ادب دی ہر صنف وچ طبع آزمائی کیتی۔ افسانے تے غزل دے حوالے نال بہت شہرت حاصل کیتی۔ پہلا شعر احمد ندیم قاسمی نے 1926 وچ پہلا شعر آکھیا جدکہ پہلی مطبوعہ تخلیقات وچ پہلی نظم 1931 وچ مولانا محمد علی جوہر دی وفات اتے آکھی جہڑی روزنامہ سیاست لاہور وچ چھپی۔ پہلا شعری مجموعہ 1942 وچ اردو اکیڈمی لاہور توں تے پہلا افسانوی مجموعہ 1939 وچ شائع ہویا۔ 1936 وچ انجمن ترقی پسند مصنفین دے قیام مگروں قاسمی صاحب نے ایس انجمن نال وابستگی اختیار کر لیتی سی۔
اوہ انجمن دے سیکرٹری وی رہے لیکن اگے چل کے جدوں انجمن نظریاتی تشدد پسندی دا شکار ہوئی تے قاسمی صاحب نے اوہدی سرگرمیاں توں کنارہ کشی اختیار کر لیتی۔
مطبوعات وچ جہڑے افسانوی مجموعے شامل نیں۔ چوپال‘ بگولے‘ طلوع و غروب‘ گرداب‘ سیلاب‘ آنچل‘ آبلے‘ تین طویل کہانیاں‘ آس پاس‘ درو دیوار‘ سناٹا‘ بازار حیات‘ برگ حنا‘ سیلاب وگرداب ‘ گھر سے گھر تک‘ کپاس کا پھول‘ نیلا پتھر‘ کوہ پیما‘ پت جھڑ‘ اس راستے پر‘ جدکہ شاعری وچ دھڑکناں‘ رم جھم‘ جلال و جمال‘ شعل گل‘ دشت وفا‘ محیط ‘ دوام‘لوح خاک‘ ارض و سما (آخری مجموعہ کلام) بسیط شامل اے۔ اوہناں دی دوجی کتاباں وچ ندیم دی نظماں‘ ندیم دی غزلاں‘ احمد ندیم قاسمی دی منتخب نظماں (ڈاکٹر ناہید قاسمی)‘ ندیم بیت بازی‘ انوار جمال (حمد‘ دعا‘ نعت‘ سلام) تحقیق و تنقید‘ تہذیب و فن ‘ ادب تے تعلیم دے رشتے‘ علامہ محمد اقبال‘ میرے ہم قدم (شخصی خاکے) کیسر کیاری (فکاہی کالم اور مزاحیہ مضامین) شامل نیں۰
احمد ندیم قاسمی 10جولائی 2006نوں مختصر علالت مگروں حرکت قلب بند ہون نال قریباً 90سال دی عمر وچ انتقال کر گئے۔ ہفتہ 8جولائی نوں اوہناں نوں سانس دی تکلیف دے کارن لہور دے پنجاب انسٹی ٹیوٹ آف کارڈیالوجی وچ داخل کروایا گیا جتھے اوہناں نوں عارضے تنفس فراہم کیتا گیا سی۔ لہور ای وچ ملتان روڈ اتے ملت پارک دے کول شیخ المشائخ قبرستان وچ آسودہ خاک ہوئے۔ احمد ندیم قاسمی نوں ساڈے کولوں وچھڑے 16ورھے گزر چکے لیکن علم وادب نال محبت رکھن والے لکھاں دلاں وچ اوہ اج وی زندہ نیں۔