پاک ترک تعلقات دا جائزہ

ترکی نال جنوبی ایشیا دے مسلماناں دی دلاں وچ تقسم ہند توں پہلاں وی خلافت عثمانیہ دی وجہ نال عقیدت رہی

شفیق بھٹی

ترکی نال جنوبی ایشیا دے مسلماناں دی دلاں وچ تقسم ہند توں پہلاں وی خلافت عثمانیہ دی وجہ نال عقیدت رہی۔ خلافت دے خاتمے تے مصطفی کمال پاشا دی لبرل پالیسی دے باوجود عقیدت و احترام وچ کمی نہ آئی ۔ قیام پاکستان مگروں آکھن دی حد تک پاک ترک تعلقات انتہائی قریبی تے گرمجوشی اتے مبنی نیں۔ چالوں سال پاک ترک سفارتی تعلقات دی 75 ویں سالگرہ وی منائی جا رہی اے جہڑی کہ نہایت خوش آئند اے لیکن دونواں ملکاں وچ دوستی تے قریبی تعاون دے جہنے دعوے کیتے جاندے نیں۔ عملی طور تے صورتحال انتہائی مایوس کن اے حالانکہ آپسی تجارت دے وسیع موقعے نیں۔ زمینی‘ فضائی تے سمندری تناں ذرائع توں تجارت ممکن اے۔ پاکستان‘ ترکی تے ایران تناںملکاں نے ساان لیان تے لے جان لئی ریل سروس وی بحال کردتی اے لیکن سارے موقعیاں دے باوجود ترکی نوں پاکستانی برآمدات گھٹ ہو رہیاں نیں۔ دوستی تے تعاون دا ایہہ نتیجہ اے کہ ترکی دے سامان دا پاکستان گودام بن رہیا اے۔ تجارتی حجم کیوں مکمل طور تے ترکی دے حق وچ اے؟ایس توں خدشے تے سوال جنم لیندے نیں کہ یا تے پاک ترک تعلقات محض حکومتی سطح تک نیں یا فیر دوستی دی گلاں مصنوعی نیں تے چین وانگوں ترکی وی پاکستان نوں صرف اپنے مال دی منڈی سمجھ کے اہمیت دیندا تے منافع حاصل کرن دا اک ذریعہ تصور کردا اے۔
پاکستان دا ہر حکمران اقتدار ملدے ای چین‘ سعودی عرب‘ عرب امارات‘ ایران‘ ترکی تے برطانیہ دا دورہ کرن دی کوشش کردا اے۔ کجھ عرصہ توں ایران‘ امریکہ تے برطانیہ دی اہمیت گھٹ ہو چکی اے لیکن چین‘ سعودی عرب‘ عرب امارات دی اہمیت ودھی اے کیوں جے ایہناں ملکاں توں پاکستان نوں مالی مدد ملدی اے۔ وزیراعظم شہباز شریف نے 31جولائی توں ترکی دے تن روزہ دورے دے دوران ترکی نوں فطری شراکت دار قرار دیندے ہوئے کئی معاہدیاں تے یادداشتاں اتے دستخط کیتے نیں۔ سعودی عرب‘ برطانیہ تے عرب امارات مگروں اوہناں دا ایہہ چوتھا غیر ملکی دورہ اے۔ معاہدیاں تے یادداشتاں اتے دستخط دے باوجود ترکی دے دورے دے دوران دوجے ملکاں وانگوں تعاون دے امکانات بہت گھٹ نیں۔ پہلاں وی معاہدیاں اتے عملدرآمد دے حوالے نال ماضی کوئی درخشاں نہیں۔ ہن تے زوال پذیر معیشت دی بنا اتے تجارتی تعاون ہور وی گھٹ ہو سکدا اے۔ ترکی نال دفاعی تعاون دے علاوہ کجھ مالی تعاون حاصل ہونا یا برآمدی سامان لئی سہولتاں ملن دا بوہتا امکان نہیں۔ امریکہ نال تعلقات سرد مہری دا شکار ہوئے تے ترکی نے سانوں ایف سولہ دے انجن تے اضافی پرزے دین توں صاف انکار کر دتا۔ حالاں جے ترکی دے آکھن تے ای او آئی سی دے متبادل دے طور تے ملائیشیا دے دارالحکومت کوالالمپور وچ ایران دی ہمراہی وچ نویں تنظیم بنان لئی چار ملکی سربراہی اجلاس دا پربندھ کیتا گیا۔ چاہے سعودیہ دے ڈر توں پاکستان نے عین وقت تے اجلاس وچ رلت توں معذرت کر لیتی لیکن ایس غلطی دے نقصان دا اجے تک ازالہ نہیں ہو سکیا۔ قبرص دا مسئلہ ہووے‘ روسی طیارہ سٹن تے سفارتی تنائو یا فتح اللہ گولن تحریک‘ پاکستان نے طیب اردگان دے ہر آکھے تے من و عن عمل کیتا اے مگر جواب وچ ترکی نے پاکستان دے تجارتی سامان لئی اضافی سہولتاں دین توں اجتناب دی پالیسی تبدیل نہیں کیتی۔
بوہتا ماضی وچ جان دی بجائے صرف پچھلی دہائی دے شماریات اتے ای نظر پا لیے تہانوں تجارتی توازن مکمل طور تے ترکی دے حق وچ نظر آوے گا۔ 2009وچ پاکستانی برآمدات 407 ملین ڈالر رہیاں جہڑی 2011وچ ودھ کے 756 ملین ڈالر ہو گئیاں لیکن اگلے سال 2012-13 وچ برآمدات گھٹ ہو کے محض 400ملین ڈالر رہ گئیاں فیر وی خوش آئند گل ایہہ رہی کہ ترکی توں درامدات لگ بھگ 150 ملین ڈالر توں ودھ نہ ہون پاروں کسی حد تک تجارتی توازن پاکستان دے حق وچ رہیا فیر چین وانگوں ساڈا ترکی نال عشق ودھن لگیا جہدے مگروں ہر سال پاکستانی برآمدات وچ کمی تے درآمدات وچ وادھا ہوندا چلا گیا۔ صرف چھ سال دی مدت 2018تک برآمدی سامان نصف توں وی گھٹ ہو گیا لیکن ترکی توں درآمدات وچ دوگنا ہو گئیاں۔ 2020دے شماریات توں ایہہ حیران کن فرق تے نمایاں نظر آندا اے ایس سال پاکستان نے ترکی نوں صرف 394ملین ڈالر دا سامان برآمد کیتا جد کہ ترکی نے630 ملین ڈالر دا سامان پاکستان نوں فروخت کیتا جد کہ دفاعی اعدادوشمار وکھرے پریشان کن نیں۔ ایہہ تجارتی عدم توازن قریبی تعلقات دی نفی کردے نیں۔ شہباز شریف نے سرمایہ کاراں‘ تاجراں تے صنعت کاراں نال ملاقاتاں تے پاکستان ترکی بزنس کونسل نال خطاب دے دوران ایہہ دعویٰ کیتا اے کہ آئندہ پاکستان لئی تجارتی حوالے نال امکانات تریک نیں۔ ایہہ دورہ اوہدوں کامیاب تے ثمرآور کہلایا جا سکدا اے جے انقرہ سامان ویچن دے نال پاکستان کولوں خرید وی کرے۔ دفاع تے سرمایہ کاری دے وعدیاں اتے لٹنا مناسب نہیں جد وں تک فوری طور تے برآمدات دے فروغ لئی کجھ سنجیدہ تے نتیجہ خیز اقدامات نہیں کیتے جاندے اوہدوں تک دعویٰ محض دعویٰ ای رہوے گا۔
کوئی ملک دنیا توں کٹ کے ترقی نہیں کر سکدا‘ تکنیکی تعاون ودھان تے اک دوجے دے تجربیاں توں فیدہ چک کے گھٹ ویلے وچ ترقی دی منزلاں طے کیتی جا سکدیاں نیں لیکن کجھ سالاں توں پاکستان دوست ملکاں نوں نفع دین والی منڈی بن کے رہ گیا اے تے دوستی دی وجہ نال چین ہووے یا ترکی دے تجارتی سامان دا گودام بندا جا رہیا اے۔ ایہہ دوستی پاکستان لئی نقصان دہ ثابت ہو رہی اے۔ طاہر اے ایہدے وچ کسی ہور دا نہیں ساڈی اپنی کوتاہیاں دا عمل دخل اے۔ زرعی تے صنعتی پالیسی نہ ہونے دی بنا اتے پیداوار وچ مسلسل کمی آتی جا رہی اے جہدے توں زرمبادلہ دے ذخائر ایس حد تک دبائو دا شکار نیں کہ قرضیاں دی قسطاں تے سود دی رقم ادا کرن توں قاصر ہو چکے نیں۔ جے شہریاں دی ضروریات دے مطابق فصلاں دی کاشت ہووے تے معیاری تے سستا صنعتی سامان تیار کیتا جاوے تے تجارتی خسارے اتے قابو پانا تے زرمبادلہ اتے دبائو گھٹ کرنا بوہتا مشکل نہیں لیکن ساڈے ہاںمنصوبہ بندی دا فقدان اے تے حکمراناں دی بوہتی توجہ ملکی نہیں انفرادی فیدے اتے ہوندی اے۔ ایس توں علاوہ بجلی تے گیس جئی توانائی دی قیمتاں وچ مسلسل وادھے نال پیداواری لاگت وچ ہوشربا وادھا ہو گیا اے۔ جدوں تک صنعتی ترقی تے برآمدات دے حوالے نال جامع پالیسی نہیں اپنائی جاندی اوہدوں تک متعین اہداف دا حصول ممکن نہیں تے نہ بے روزگاری وچ کمی لیائی جا سکدی اے۔
حکومت نوں قرض لے کے امور مملکت چلان تے پاکستان نوں دوست ملکاں دے سامان دی منڈی بنان دی بجائے ملکی پیداوار ودھان دے نال خود کفالت اتے توجہ دینی چاہیدی اے تے ایسی شیواں درآمد کرن دی حوصلہ شکنی کرنی چاہیدی جہدے توں ملکی ساختہ اشیا دی کھپت وچ مشکل پیش آوے ۔ ایسے طرح تجارتی خسارہ گھٹ کرنا اے تے بجلی وغیرہ دے نرخ ودھان دے بجائے کمی لیانا ہووے گی تاں جے پیداواری لاگت وچ کمی آوے تے عالمی منڈی وچ پاکستانی اشیا سستی تے معیاری ہون دی بنا اتے مقابلہ کرن دی پوزیشن وچ ہون۔ علاوہ ازیں سامان درآمد کرن دے نال ٹیکنالوجی حاصل کرن اتے توجہ دتی جاوے ۔ ملک نوں تجارتی حوالے نال پیداواری مرکز بنان توں ای تجارتی توازن اپنے حق وچ کر سکدے نیں۔ دوستی اپنی جگہ مگر قومی مفاد نوں سب توں مقدم رکھنا ای حب الوطنی اے۔ کسی ملک نال دوستی اتے قومی مفاد قربان کرنا دانشمندی نہیں ترکی جے مسئلہ کشمیر اتے پاکستان دے اصولی موقف دی حمایت کردا اے تے پاکستان نے وی مسئلہ قبرص اتے ہمیشہ ترکی دا ساتھ دتا اے۔ ایس حمایت دی پاداش وچ ای یونان بطور ممبر یورپی یونین ہر جگہ ساڈی مخالفت کردا اے۔ لوڑ ایس امر دی اے کہ ترکی نال دوستی اے تے تجارتی فیدہ وی لیتا جاوے کدھرے انج نہ ہووے کہ دوستی مضبوط بناندے بناندے مستقبل وچ ساڈا ملک غیر ملکی سامان دا گودام بن کے رہ جاوے۔ موجودہ پالیسی توں تے انج ای لگدا اے کیوں جے حکمراناں نوں ملکی مفاد توں ودھ دوست ملکاں دا مفاد عزیز تر اے۔