نواب ملک ممتاز خان ٹوانہ (کارکن تحریک پاکستان)

نواب صاحب موصوف ٹوانہ خاندان یا قبیلہ جو راجپوتاں دی اک اہم شاخ اے دے چشم و چراغ سن

ایم آر شاہد

نواب ملک ممتاز خان ٹوانہ تحریک قیام پاکستان دے دوران بابائے قوم قائداعظم محمد علی جناح دے ارشاد خاص اتے کہن سالی تے دوجی مشکلاں دے باوجود آل انڈیا مسلم لیگ دے پلیٹ فارم توں اپنے رشتہ دار ملک خضر حیات ٹوانہ جو ایس ویلے یونیسیٹ پارٹی دا سربراہ تے متحدہ پنجاب دا وزیراعظم سی‘ دے خلاف اوہناں دے آبائی حلقہ تحصیل خوشاب توں 1945-46 دا الیکشن لریا سی تے اک سچے مسلمان وانگوں قیام پاکستان تے اسلام دی سربلندی لئی گراں قدر خدمات سرانجام دتیاں سن۔
نواب صاحب موصوف ٹوانہ خاندان یا قبیلہ جو راجپوتاں دی اک اہم شاخ اے دے چشم و چراغ سن۔ ایس خاندان یا قبیلہ دے لوک جو وسط ہند دی راجپوت ریاستاں وچ آباد چلے آندے سن۔ گیارہویں بارہویں صدی عیسوی وچ نامساعد حالات وچ ترک سکونت کرکے براستہ راجپوتانہ پاکپتن دے کول آ پہنچے۔ ایتھے ایہہ دو گروپاں وچ تقسیم ہو گئے۔ اک گروپ جانب شمال روانہ ہو گیا تے ریاست پٹیالہ وچ تے اوہدے آسے پاسے آباد ہو گیا تے ویلا لنگھن مگروں زیادہ تر سکھ مذہب اختیار کر لیتا جد کہ دوجا وڈا گروہ مشہور صوفی بزرگ بابا فرید گنج شکر دے طفیل مسلمان ہو گیا تے اوہناں دی ہدایت تے امداد نال دریائے سندھ تے دریائے جہلم دے وچلے میدانی علاقے وچ آباد ہو گیا۔ انج لگدا اے کہ ؟؟؟ ترک سکونت کردے ویلے ٹوانہ قبیلے دے نال کجھ دوجے راجپوت قبیلیاں دے لوک وی رل گئے تے اوہناں نے وی باباجی دے توسط نال اسلام قبول کر لیتا تے موجودہ پاکستانی پنجاب دے مختلف علاقیاں وچ ٹواناں وانگوں آباد ہو گئے جیویں سیال راجپوت جھنگ تے اوہدے کول علاقیاں وچ بہرحال ٹوانہ خاندان دے لوک جو دریا خان دے نزدیک شروع وچ آباد ہوئے سن۔ ہولی ہولی فن سپہ گری نوں استعمال کردیاں مشرق ول پھیل گئے تے صدیاں ایس علاقے وچ رہندے ہوئے کئی اک چھوٹی چھوٹی بستیاں بسان دے علاوہ تن وڈے پنڈ (مٹھہ ٹوانہ‘ ہڑالی‘ لہوکہ) ایس علاقے وچ بسائے جہنوں انگریزاں دے دور توں تحصیل خوشاب(ہن ضلع خوشاب) کہندے نیں۔
ایہناں پنڈاں وچ ٹھر ٹوانہ ملک خضر حیات ٹوانہ دا آبائی پنڈ سی۔ ہڈالی نواب ملک ممتاز خان ٹوانہ دا آبادئی علاقہ سی تے ہموکہ نواب ملک اللہ بخش ٹوانہ دا آبائی علاقہ سی۔ نواب ملک ممتاز خان ٹوانہ دے والد محترم ملک جہان خان سن جو اک بہادر‘ جفاکش تے محنتی انسان سن۔ اوہناں نے تحصیل شاہ پور وچ وسیع غیر آباد رقبہ خرید کے آباد کیتا تے اوہنوں جہان آباد اسٹیٹ دا نام دتا۔ اوہناں دے دوپسران ملک مبارز خان تے ملک ممتاز خان نے اوہناں دی وفات تے اوہناں دا وڈا منڈا ملک مبازر خان اوہناں دی جدی جائیداد واقع ہڈالی تے اوہناں دی اپنی پیدا کردہ ارضیات موسومہ ’’جہان آباد اسٹیٹ‘‘ دا واحد مالک تحت رواج بنیا جد کہ اوہناں دا دوجا تے چھوٹا منڈا ملک ممتاز خان برٹش انڈین آرمی وچ بھرتی ہو گیا۔کجھ عرصہ مگروں جنگ عظیم اول شروع ہو گئی تے اوہناں دی یونٹ نوں یورپ جانا پیا جتھے اوہناں دا کافی عرصہ قیام رہیا تے اوہ مختلف محاذ جنگ اتے لڑدی رہی۔
ملک ممتاز خان اپنی ڈیوٹی اک نیک تے نڈر فوجی جوان وانگوں سرانجام دیندے رہے حتیٰ کہ اوہناں دی یونٹ ترکی دے محاذ جنگ اتے آ گئی۔ ایتھے اوہ ترکی اتے حملہ کرن ای والی سی کہ ملک صاحب نے یونٹ وچ اپنے کجھ ہم خیال سنگیاں دے جھ کجھ تے اوہناں دے پنڈ تے کجھ علاقے توں سن‘ ترکی اتے حملہ کرن تے ترک فوج نال لڑن توں ایس بنا تے انکار کردتا کہ اوہناں دے مذہب اسلام وچ مسلمان ملک تے اوہدی فوج نال لڑنا منع اے۔ ایس حکم عدولی تے اوہناں نوں تے اوہناں دے ہمنوا سنگیاں نوں فوری طور تے حراست وچ لے لیتا گیا تے اوہناں نوں انڈیا واپس بھیج دتا گیا جتھے اوہناں اتے مقدمہ چلایا گیا۔ اوہ کافی عرصہ قید وچ رہے لیکن کجھ نامعلوم وجوہات دی بنا تے اوہناں نوں بری کردتا گیا تے ملک صاحب اپنے پنڈ واپس آ گئے۔ ایس ملازمت دی وجہ نال پنڈ تے علاقہ دے لوک اوہناں نوں کپتان صاحب وی کہندے سن۔
بالآخر قائد دی نظر انتخاب نواب ممتاز خان ٹوانہ اتے پئی جہنے تھوڑا عرصہ پہلاں ملک فیروز خان نون دے نال مسلم لیگ جائن کر لیتی سی۔ قائداعظم چنانچہ سارے سینئر مسلم لیگیاں سنے نواب صاحب دی کوٹھی تے جہڑی ممدوث والا توں تھوڑے فاصلے اتے سی پیدل چل کے تشریف لے گئے تے اوہناں نوں ملک خضر حیات ٹوانہ دے خلاف الیکشن لڑن لئی آکھیا۔ ملک غلام حسین ٹوانہ آف لڈے والا ضلع سرگودھا جو اوہناں دناں چیفس کالج وچ زیر تعلیم سی تے بوجہ رشتہ داری ہمراہ نواب صاحب اوہناں دی کوٹھی وچ رہائش پذیر سی۔ ملاقات ویلے موجود سی دے مطابق نواب صاحب نے پہلے تے ملک خضر حیات ٹوانہ دے خلاف الیکشن لڑن توں بوجہ رشتہ داری تے تعلقات دی ممکنہ خرابی کارن معذرت کر لیتی لیکن جدوں قائداعظم نے اسلام دی سربلندی دے حوالے نال مجوزہ الیکشن دے مطالبہ کو دہرایا تے نواب صاحب نے نہایت مودبانہ لہجے وچ فرمایا:”The sake of Islam I am ready “ایہہ سن کے قائداعظم خوش ہوئے۔ نواب دا شکریہ ادا کیتا تے جو دعا سلام اپنے ساتھیاں سنے پیدل ای ممدوٹ والا ول روانہ ہو گئے۔ ملاقات مگروں الیکشن دی تیاری شروع ہو گئی۔ الیکشن دے پروگرام دا اعلان ہوندے ای ملک خضر حیات ٹوانہ نے اپنے سپورٹراں سنے اپنے آبائی پنڈ مٹھہ ٹوانہ وچ نواب ملک ممتاز خان ٹوانہ نے اپنے ہم نواواں سنے اپنے آبائی پنڈ ہڈالی وچ ڈیرے لا لیتے۔ حالانکہ دونویں صاحبان دی وسیع و عریض اسٹیٹس تحصیل شاہ پور وچ سی۔ دونویں پارٹیاں دے کنوینئر حلقہ وچ پہنچ گئے تے اپنی اپنی پارٹیاں دی کنوسنگ شروع کردتی۔
ملک خضر حیات ٹوانہ جو متحدہ پنجاب دے میٹنگ چیف ایگزیکٹو ہون دے علاوہ یونینیسٹ پارٹی دے سربراہ وی سن جو ہندوواں‘ سکھاں‘ مسلماناں تے عیسائیاں دی مشترکہ سیاسی تنظیم سی جہنوں انگریز حکمراناں دی اشیرباد وی حاصل سی جت گئے تے نواب صاحب ہار گئے لیکن تھوڑے ای عرصہ مگروں پاکستان بن گیا جتھے اولذکر دی جت ہار وچ تبدیل ہو گئی۔ موخر الذکر دی ہار جت وچ تبدیل ہو گئی۔ نواب صاحب چونکہ عمر رسیدہ سن۔ تخلیق پاکستان دے تھوڑے ای عرصہ مگروں اللہ نوں پیارے ہو گئے۔ اوہناں نے اپنی سوگواراں وچ اک بیوہ تے دو پسران نواب زادہ ملک حبیب اللہ ٹوانہ تے نواب زادہ ملک عزیزاللہ ٹوانہ چھڈے۔ دونویں بھراں چیفس کالج لہور تے علی گڑھ یونیورسٹی توں تعلیم یافتہ سن۔ نواب زادہ ملک حبیب اللہ ٹوانہ شاعر وی سن۔ تجلیات اوہناں دا مشہور مجموعہ اے جہدے وچ نواب صاحب دی کجھ غزلاں تے رباعیات وی شامل نیں۔ پاکستان بنن مگروں اوہ ایم پی اے وی بنے سن۔
اوہناں دے تن پتر سن جہڑے فوت ہو چکے نیں۔ اوہناں وچوں دو دی نرینہ اولاد اے جو کئی سیاسی مقام حاصل نہیں رک سکے۔ نواب زادہ ملک عزیز اللہ خان دی کوئی نرینہ اولاد نہیں سی۔ دونویں بھراں ستر دی دہائی وچ فوت ہو گئے سن۔ ایس طرحاں مسلم لیگیاں دا ایہہ خاندان جہنے قیام پاکستان دی جدوجہد وچ وافر حصہ پایا سیاسی طور تے تقریباً مفقود ہو چکیا اے۔ جیویں ملک خضر حیات ٹوانہ دا خاندان جو مذکورہ الیکشن وچ کامیابی مگروں دوبارہ متحدہ پنجاب دا وزیراعظم بنیا جو مسلم لیگ حزب مخالف وچ سی دی زبردست ایجسٹشن دی تاب نہ لیا کے فروری 1947وچ نہ صرف وزارت عظمیٰ توں مستعفی ہو گیا 1947 وچ فوت ہو گیا۔