طبقاتی ونڈ تےبابا بلھےشاہؒ

رانا افتخار احمد خاں

میں چُوہریڑی آں، سّچے صاحب دے درباروں
پیروں ننگی، سروں جھنڈولی، سنیہا آیا پاروں
ترمراٹ کجھ بندا ناہیں، کیہہ لَیساں سنساروں
دھیان کی چھجلی، گیان کا جھاڑو، کام کرووھ نِت جھاڑوں
پکڑاں چھجلی، حرص اُڈاواں، چُھٹاں مالگزاروں
قاضی جانے، حاکم جانے، فارغخطی بیگاروں
رات دنے میں ایہو منگدی، دُور نہ کر درباروں
میں چُوہریڑی آں، سچے صاحب دے درباروں
کیا چُوہڑی، کیا ذات چُوہڑی دی، ہر کوئی ساتھوں نسّے
کر کار بیگار ارتھیا ہونا، جاں پر سائیں وسّے
کیہہ کجھ پڑتی، لاگ چُوہڑی دا، گُھنڈی اور سرہانا
جو کجھ دتّا آپ سائیں نے، سو گھر لے کے جانا
پھٹا پُرانا بھاگ اساڈا، بُھکھ، ٹکر، سج، بیہا
فاقا، کڑاکا، منگن، پنن، چال اساڈی ایہا
رچھ رچھوڑ تے تیلے کانے، ایہہ اساڈی کاروں
میں چُوہریڑی آں، سچّے صاحب دے درباروں
بابا جی سیّد بلھے شاہؒ (1692ء-1785ء)نے وسیب نوں ہر پکھوں ٹھیک کرن لئی آہر کیتا۔ خاص طور تے آپ نے اوس نظام دے خلاف مزاحمت کیتی جیس پاروں وسیب طبقات اچ ونڈیا ہویا سی۔ ایس مقصد لئی بابے ہوراں سبھ توں تھلڑے طبقے چوہریڑیاں لئی وی واج چُکی تے فقر دیاں رمزاں نون سمجھان لئی چوہریڑی نوں ہک علامت دے طور تے ورتیا ”میں چوہریڑی آں“ ایہہ کافی ہک پاسے عاجزی تے انکساری دا بہوں وڈا نمونہ اے جد کہ دوجے پاسے ”میں چوہریڑی آں“ آکھ کے سید بلھے شاہؒ ہوراں وسیب دے ہیٹھے طبقے نال ہمدردی کیتی اے تے لوکائی نوں متّ دتی پئی جیس طبقے نُوں تسی نیچ آکھدے او۔ اوہ کوئی نیچ نہیں سگوں اوہ وسیب دااجیہا طبقہ اے جیہڑا اپنا کم کر کے رزق کماندا اے تے اوہدا کم بہوں سلاہن جوگ اے کیوں جے اوہ تاں جھاڑو پھیر کے صفائی لئی آہر کردا اے تاں ای دھرتی دے وسنیک سُکھ نال حیاتی ہنڈان دے قابل ہوندے نیں۔ ایس لئی چوہریڑے نیچ نئیں تے اوہناں نال اُکّا نفرت نئیں کرنی چاہیدی۔ ایسے لئی سید بلھے شاہ اپنی ایس کافی ”میں چوہریڑی آںسچے صاحب دے درباروں“ وچ معرفت تے فقر دی گل کردیاں فرماندے نیں پئی میں تاں سچے صاحب دے دربار دی ہک چوہریڑی آں ہاں۔میں پیروں ننگی آں جد کہ میرے وال کنگھی نہ کرن پاروں جھڑے ہوئے تے کھلرے ہوئے نیں۔ محبوب ولوں سنہیا آیا اے۔ پر میں بہوں پریشان آں کیوں جےمیرے کولوں کجھ وی نئیں بندا پیا تے میں سنساروں کیہہ لینا اے؟ مطلب میرے کول تے بُرے عملاں دا گند کٹھا ہویا اے جیس نوں میں اجے تائیں صاف نئیں کرسکی۔
میں خوش قسمت آں پئی میرے کول دھیان دا چھاج تے گیان دا جھاڑو اے تے میں چھجلی پھیر کے حرص و ہوس نوں اڈا رہی آں۔ انج میں مال گزاری توں وی بچ گئی آں۔ مطلب میں دنیاوی لوبھ تے لالچ کولوں آزاد تھی گئی آں کیوں جے جھاڑو دے پھرن نال اندر دا گند سارا صاف ہوچکیااے۔ ایس لئی ہن مینوں قاضی یا حاکم دی کوئی پرواہ نہیں کیوں جے میں بیگاروں فارغ ہوگئی آں۔ رات دنے ہن مینڈی ایہو دُعا اے پئی اے محبوب! مینوں توں کسے ویلے وی اپنے درباروں دور نہ کر۔ توں مینوں چوہریڑی بنایا تے میرے ہتھ وچ جھاڑو دے دتا جیس نال میں اپنے من دی گندگی نوں صاف کر لیا اےایس لئی اے مالک! ”ہن مینوں کدے وی اپنے دربار تو دور نہ کریں۔“
”میں چوہریڑی آں سچے صاحب دے درباروں“ کیا چوہریڑی ، کیا چوہریڑی دی ذات ، ہرکوئی ساڈے کولوں نسدا اے۔ مطلب ساڈے نال کوئی وی بہندا کھلوندا نئیں تے نیچ سمجھ کے ہر کوئی ساتھوں نسدااے۔ ایس لئی میں بیگار کر کے سچے سائیں دے دربار ول پرت آؤنی آں جیہڑامینڈے نال نفرت نئیں کردا۔ چوہریڑی دا لاگ کیہ اے؟ ہک اوڑھنی تے سرہانا۔ مطلب لوکی ایہہ دے کے بڑا احسان کردے نیں۔ جد کے ربّ سائیں دا دتّا ای مینڈے کم آوے گا اوہ ای گھر لے کے جانا اے۔ اساڈا بھاگ کیہ اے ؟ پھٹا پرانا کپڑا لیڑا، بُھکھ تے بیہا ٹکر۔ بھانویں کدی کدار تازہ روٹی وی لبھ جاندی اے پر عام طور تے بیہاٹکر ای ساڈی قسمت اے۔ساڈے نال فاقہ، کڑاکا اکثر ای چلدا رہندا اے تے منگ تنگ کے گزارہ کرنا ایہہ ای ساڈی چال اے۔ تے ساڈی کُلی دا ایہہ حال اے پئی اوہ تاں تیلے ، کانیاں تے جھاڑیاں نال بنی ہوئی اے۔ انج ایہہ ای اپنا چا لا اے تے ”میں چوہریڑی آں سچے صاحب دے درباروں“ ۔
سید بلھے شاہ ؒ ہوراں اپنی ایس کافی وچ راہ حق دے مسافراںتے سچے عاشقاں دے چالے بارے دس پائی اے پئی اوہ اپنی حیاتی کنج ہنڈاندے نیںتے دسیا اے پئی دنیاوی لوبھ ، لالچ تے نفسانی خواہشات توں اوہ اُکا آزاد ہوندے نیں۔ پر ربّ سائیں نال اوہناں دا تعلق ہر حال وچ بہوں مضبوط ہوندا اے۔ پر ایہہ سبھ کجھ بیان کرن لئی بابا بلھے شاہؒ نے چوہریڑی نو ں علامت دے طور تے ورت کے وسیب وچ چالو طبقاتی نظام اتے کاری ضرب لائی اے ۔
سید بلھے شاہؒ ہوراں دی طبقاتی نظام دے خلاف مزاحمت اوہناں دے کلام وچ سانوں تھاں تھاں لبھدی اے۔ اوہ کم کرن آلیاں نوں کمی کمین آکھن دے وی ڈاڈھے مخالف نیں تے وسیب دے ایس چالے نوںبہوں ناپسند کردے نیں۔ ایسے لئی آپ کمی کمین دی اصطلاح نو ں اپنی ہک کافی وچ معرفت حقیق دی گل کردیا ں ورتدے نیں آپ ؒ لخدے نیں:-
میں کمین کُچجی کوجھی، بےگُن کون وچاری
بلھا شوہ دے لائق ناہیں شاہ عنایت تاری
میں کُسنبڑا چُگ چُگ ہاری
میں کُسنبڑا چُگ چُگ ہاری
میں کمی کمین تے کوجھی آں تےمینڈ ے کول کوئی گُن ناہیں۔ مینڈی تاں کوئی حیثیت ای نہیں۔ اے بلھے شاہ ! میں تے محبوب حقیقی دے لائق ای نہیں پر مینڈے مرشد شاعنایت قادری نیں مینوں ایس قابل بنا دتا اے پئی مینوں معرفت حقیقی حاصل ہوئی اے میں تے عبادت و ریاضت کرکے ہارگیا واں ۔ مطلب ایتھے بابا بلھے شاہؒ اپنے عجز دا اظہار کر رہے نیں تے فرما رہے نیں پئی میرے کول تے نیک عملاں وچوں کجھ وی نئیں بس میرے مرشد شاہ عنایت قادری دی تربیت پاروں میں ایس قابل ہوگیا واں پئی مینوں ربّ سائیں دی معرفت لبھ گئی اے۔ معرفت حقیقی دی گل کردیاں بابا جی بلھے شاہؒ نیں کمی کمین تے کچجی دیاں علامتاں ورت کے وسیب دے تھلڑے طبقے نال اپنی سنگت دا ثبوت دتا اے۔ جیویں کہ آپؒ ہک ہور تھاں فرماندے نیں:-
اِٹ کھڑکےّ دُکّڑ وَجّے، تتّا ہووے چُلّھا
آون فقیر تے کھا کھا جاون، راضی ہووے بُلّھاؔ
میرے گھر اچ ہر ویلے اٹ کھڑکے تے دکڑ وجے یعنی ہر ویلے رونق لگی رہوے تے چُلّھا تتا ہوے ۔ فقیر لوکی آوندے رہن تے لنگر کھا کھا جاون تے بلھے شاہ ایہہ سبھ ویکھ کے راضی ہووے۔ مطلب مینوں تاں غریب فقیر تے مسکین لوکاں نال خاص تعلق اے تے میں ہر ویلے ایہو چاہناں واں پئی میرے گھر اچ لنگر پکدا رہوے تے فقیر آکے کھاندے رہن۔
سید بلھے شاہ ہوراں اپنے وسیبی وچاراں راہیں نہ صرف پسے ہوئے غریب ، مسکین تے دیہاڑی دار لوکاں دی گل کیتی اے سگوں اوہناں بااختیار طبقے دی کانی ونڈ دے خلاف مزاحمت وی کیتی اے جیویں کہ آپؒ لکھدے نیں:-
وچ مسیتیاں دھکے ملدے، مُلاں تیوڑی پائے
دولتمنداں نے بوہیاں اُتے، چوب دار بہائے
پکڑ دروازہ ربّ سچے دا، جتھوں دُکھ دِل دا مٹ جائے
وسیب وچ پر تھاں اونچ نیچ دا نظام جاری اے۔ حال تے ایہہ وے پئی ماڑے نوں تاں مسیتاں وچ وی دھکے ملدے نیں۔ تگڑے بندے نوں ہس کے ملیا جاندا اے جد کے ماڑے بندے نوں ویکھ کے مُلاں دے متھے اُتے وٹ پے جاندے نیں۔ وسیب دے امیر امراء دا ایہہ حال پئی جیکر کوئی ماڑا بندا اوہناں دے بوہے ٹر جاوے تاں اوتھے وی چوب دار بیٹھے ہوئے نیں جیہڑے اوس نوں بوہے توںای پشاں موڑ دیندے نیں۔ ایہہ حالات ویکھ کے بلھے شاہؒ لوکائی نوں ربّ ول رجوع کرن دی مت دے رہے نیں تاں جے دل دا دکھ مٹ جاوے ۔
ونڈ دے خلاف واج چکنا، غریب لوکائی دی حمایت کرنا تے بااختیار طبقے دا محاسبہ کرنا ۔۔۔۔۔ ایہہ سبھ کجھ سانوں بلھے شاہ دے کلام وچ لبھدا اے۔ امیر امراء دی عیاشی تے ظلم و ستم بارے گل کردیاں بابا جی لخدے نیں:-
جیس ٹھانے دا مان کریں تُوں
اوہنے تیرے نال نہ جانا
ظلم کریں تے لوک ستاویں
کسب پھڑیو لُٹ کھانا
کر لے چاوڑ چار دیہاڑے
اوڑک تُوں اٹھ جانا
وسیب اچ لٹ مارے تے ظلم کرن آلے با اختیار طبقے نوں مخاطب کر کے سید بلھے شاہ آکھدے نیں پئی تینوں جس ٹھانے دا بہوں مان اے اوہنے تیرے نال نئیں جانا۔ سبھ دنیا دا مال ایتھے ای رہ جانا اے پر ایس حقیقت دےباوجود تُوں لوکاں نوں ستاون تو باز نئیں آؤندا تے ظلم کردا رہندا ایہہ تے غریب لوکاں نو لٹ کھانا تیرا کسب اے، ایہہ چار دیہاڑے دے ناز نخرے نیں تے اخیر تُوں اٹھ جانا اے مطلب موت ہر ویلے تیر پچھا کر رہی اے تے ایہہ چار دیہاڑے دی لٹ مار کر کے تُوں جنی وی عیاشی کرسکنا ایں کر لے اخیر تیرے ہتھ کجھ وی نئیں آؤنا۔ ایسے وچار نوں بابا بلھے شاہؒ ہک ہور تھا ں انج بیان کردے نیں:-
کرکے چاوڑ چار دہاڑے، تھیسَیں اَنت نمِانا
ظلم کریں تے لوک ستاویں، چھڈ دے ظلم ستانا
جس جس دا بھی مان کریں توں، سو بھی سنگ نہ جانا
شہر خموشاں ویکھ ہمیشاں، جس وچ جگ سمانا
اے ظالم! یہہ چار دیہاڑے دے ناز نخرے کر لے توں جنے وی کر سکنا ایں اخیر توں خاک ہو جاویں گا۔ توں ایس حقیقت دے ہوندیاں وی ظلم کرنا اے تے لوکائی نوں ستانا ایںتیرے لئی بہتری ایہدے وچ ای اے پئی توں ظلم چھڈ دے۔ لوکاں نوں ستانا چھڈ دے ۔ تینوں جیس جیس شے دا وی مان اے یاد رکھیں کسے نے وی تیرے نال نئیں جانا۔ توں ہمیشہ شہر خموشاں قبرستان ول ویکھ جیس وچ کئی وڈے وڈے خاک وچ سُتے ہوئے نیںتے انج ای سبھ جگ نیں خاک وچ سمانا اے۔ ایس لئی ظلم چھڈ دے تے لوکائی نال چنگا ورتارا رکھ۔
” طبقاتی ونڈ تے بابا بلھے شاہؒ “ —— ایس سر ناویں ہیٹھ کیتی گئی پرکھ پڑچول سانوں ایس بارے چانن دے رہی اےپئی بابا جی بلھے شاہؒ نیں اپنی حیاتی وسیب دے ہیٹھلے طبقے نال ہنڈائی اے۔ لوکائی دیاں پیڑاں ، غریب غرباء دیاں محرومیاں پیر بلھے شاہؒ دے ساہمنے سن۔ اوہناں اپنے وسیب دا بہوں ڈونگھیائی نال مشاہدہ کیتا، وسیب وچ چالو طبقاتی نظام دے خلاف عملی آہر کیتا۔ حکمران ، امیر امراءتے وڈیرے جیہڑے کہ غریب دا خون پی رہے سن ۔ رہبر حق پیر بلھے شاہؒ ہوراں اوہناں دے خلاف واج چُکی۔ انج اوہناں نیں اپنے وچاراں راہیں لوکائی نال جڑت دا ثبوت دتّا۔ ایہو وجہ اے پئی بابا جی بلھے شاہؒ نال اج وی لوکائی پیار کردی اے تے طبقاتی نظام دے خلاف اوہناں دے وچارہر پاسے مشہور نیںجیویں کہ بلھے شاہؒ ہوریں آپ لکھ گئے نیں:-
بُلھاؔ شاہ فقیر وچارا
روشن جگ وچ نام تمھارا
چلیا دے کے کوچ نقارا