پرنسپل ،حمایت اسلام طبیہ کالج لاہور محمدعمر توصیف دہول نال اک ملاقات

پروفیسر حکیم شفیق کھوکھر

ایس ویلے ملک وچ جیہڑا طبی بحران اے ایس نے ملک دے ہر پیروجواں نوں پریشانی وچ مبتلا کر رکھیا اے۔ اک پاسے تے بیماریاں دی یلغار اے ایس اُتے معالجاں دی بھاری فیساں دی بھرمار اے ہر پاسے چیخ پکار اے۔ ایس اُتے دوائیاں یا تے نایاب نیں یا عوام دی پہنچ توں باہر نیں۔ دوائیاں دیاں قیمتاں اُتے حکومت دی بجائے غیر ملکی کمپنیاں دا کنٹرول اے۔ اوہ جنہے چاہن پیسے مقرر کرن کوئی پچھن والا نہیں۔ وفاقی وزیر وی ’’ خضر و الیاس ‘‘وانگوں ’’بے دست و پاء‘‘ نظر آندے نیں۔ سرکاری ہسپتالاں وچ آئے دن ہڑتالاں تے دوائیاں دی جایابی نے عوام نوں اک گرب عظیم وچ مبتلا کر رکھیا اے۔ حکومت وی صرف زبانی جمع خرچ دے ہور کجھ نہیں کر رہی۔ ایس حالات وچ لوکاں دیاں نظراں جدوں طب یونانی ول اٹھدیاں نیں تے ملک وچ طب یونانی نوں سرکاری سطح اُتے اوہ پذیرائی نہیں مل رہی جس دی لوڑ اے بلکہ ایس دے خلاف اک مہم چلائی جا رہی اے ایس مہم دے نتیجے وچ عوام الناس الجھ کے رہ گئے نیں۔ پچھلے دناں جدوں کرونا وائرس نے پوری دنیا وچ زور پھڑیا تے لکھاں انسان ایس دا شکار بنے تے پاکستان تے کجھ دوجے ملکاں وچ طب یونانی المعروف ایسٹرن میڈیسن نے اپنا کم وکھایا تے بوہت سارے بندیاں نوں شفا پان وچ ایہناں دی مدد کیتی ہن وی پورے ملک وچ بوہت سارے اطباء کرام مریضاں دی خدمت کر رہے نیں پر سرکاری طور اُتے ایس دا ادراک نہیں کیتا جا رہیا۔ ایس برعکس کرونا فیر توں اکھاں وکھان لگا اے۔
ایس سلسلے وچ اسیں حقیقت حال جانن تے ایہناں مسلیاں دا حل لبھن لئی ملک دے نامور اطبا کرام نے مل کے ایہناں دی آراء جانن دی کوشش کیتی اے جنہوں ارباب اختیار تے قارئین کرام دی نظر کر رہے آں تاں جے ملک وچ صحت و صفائی دے اہم مسئلے دا حل لبھیا جا سکے۔ سب توں پہلے اسیں حمایت اسلام طبیہ کالج لہور دے پرنسپل، طبیب محمد عمر توصیف دہول (ایم ۔فل۔ امراض معدہ و جگر) نال رابطہ کیتا اے تے ایہناں لا کجھ سوال کیتے نیں اوہ سوال تے ایہناں دے جواب تہاڈی نذر نیں۔ شاید ملک وچ صحت و صفائی دا نازک مسئلہ حل ہو سکے۔ اطبا کرام دے بعد اسیں ملک دے نامور ایلوپیتھی معالجین دی آرا وی پیش کراں گے۔
سوال نمبر1: تہاڈے خیال وچ موجود دور وچ اسیں طب یونانی توں کس طرح فائدہ چک سکنے آں؟
موجودہ دور نوں صحت دے لحاظ نال انتہائی پسماندہ کہیا جائے تے بے جا نہ ہوئے گا پہلے دن توں ای حضرت انسان نوں اپنی بقا لئی خطرات دا ساہمنا رہیا اے جنہاں نے ایس دی زندگی نوں کٹھن بنائے رکھیا جے اسیں اج دے دور توں ایس دا موازنہ کریے تے بلاشبہ بقا دے مسئلے تے اویں ای نیں پر خوراک دا مسئلہ اک عفریت دی شکل اختیار کر چکیا اے ایس وچ مناسب خوراک دی عدم دستیابی دے علاوہ غیر معیاری ہونا تے غلط خوراک دا انتخاب صحت انسانی نوں برباد کر رہیا اے جس نال اینی ترقی ہو جان دے باوجود مسئلے دن بدن ودھ رہے نیں۔ مملکت خداداد پاکستان وچ صحت تے تعلیم کدی وی حکومتاں دی پہلی ترجیح نہیں رہی۔ ایس لئی عوام انفرادی سطح اُتے اپنے وسائل نال ایہناں نوں حل کرن دی کوشش وچ ہلکان ہو رہے نیں۔طب یونانی اک انج دا وسیع علم اے جیہڑا نہ صرف حالت بیماری نوں صحت وچ بدلن اُتے عبور رکھدا اے بلکہ حالت صحت وچ بیماری توں بچائو دی سو فیصد ٹھیک تدبیراں مہیا کردا اے۔ رہن سہن توں لے کے کھان پین تیکر ، سون جاگن توں لے کے طرز معاشرت تیکر دے اصول و ضوابط مقرر کردا اے جیہڑا کہ دوجے طریقہ ہائے علاج وچ ناپید نیں جتھے انسان نوں انسان نہیں اے ٹی ایم مشین سمجھیا جاندا اے ایس توں فائدہ مند ہو کے اسیں صحت دے مسئلے بہتر انداز وچ حل کر سکنے آں۔
سوال نمبر 2: اک خبر دے مطابق کرونا وائرس پاکستان سنے دنیا دے مختلف ملکاں وچ فیر سر چک رہیا اے۔ ایس ویلے جد کہ ہجے تیکر ایس مہلک مرض دے خلاف کوئی موثر ویکسین وی دریافت نہیں ہو سکی، اسیں طب یونانی توں کس حد تیکر استفادہ کر سکنے آں؟ ساڈی حکومت نوں ایس سلسلے وچ کیہڑے اقدامات چک لیندے چاہیدے نیں؟
بے شک حالات ایس گل دی نشاندہی کر رہے نیں کہ کرونا فیر توں اپنی تباہی ودھانا شروع کر رہیا اے پہلے مرحلے وچ اسیں ایس دے وار دا بُری طرح شکار ہو چکے آں۔ ہن دوجے مرحلے وچ سانوں چوکنا رہنا ہوئے گا تے تجربیاں توں فائدہ چکنا ہوئے گا تے حکومت نوں صرف اک طریقہ علاج دیاں اکھاں بند کر کے تقلید کرن دی بجائے دوجے موثر طریقہ ہائے علاج توں فائدہ چکنا ہوئے گا۔ ڈر تے پکڑ دھکڑ دے ماحول نوں ساز گار بنانا ہوئے گا تے طب یونانی دیاں دوائیاں نال صحت مند ہون والے مریضاں دے تناسب نوں مدنظر رکھدے ہوئے ایس گل نوں قبول کرنا ہوئے گا کہ طب یونانی دے علاج دے دوران کسے وی مریض دی موت واقع نہیں ہوئی تے ایہناں سارے اطبا دی حوصلہ افزائی کرنی ہوئے گی جیہڑے کرونا دے مریضاں دا کامیاب علاج کرن دے باوجود ناگزیر وجوہات دی بنا اُتے ایس دا دعویٰ نہیں کر سکدے۔ٹوٹکیاں دی بجائے مناسب علاج اُتے توجہ دینی ہوئے گی تے جدید ہسپتالاں وچ جتھے کرونادے مریضاں نوں مرن لئی وکھرا کر دتا جاندا اے اطبا نوں رسائی دین تے طب یونانی دیاں دوائیاں دے ذریعے علاج کرن دی اجازت دینا بلاشبہ حکومت دا عوام دے صحت دے مسائل نوں حل کرن ول اک پرخلوص پیر ہوئے گا۔ ایس مقصد دے حصول لئی تحصیل ہیڈ کوارٹر لیول اُتے سینٹر تجربہ کار تے پڑحے لکھے اطبا دا سفارشی تے سیاسی نوازشاں توں ہٹ کے پینلز بنائے جان تے علاج دے مرحلے دا مکمل ڈیٹا پوری ایمانداری نال اکٹھا کیتا جائے تاں جے انسانیت نوں ایس موذی وبا توں بچایا جا سکے۔
سوال نمبر 3۔ ماضی وچ جدوں کرونا وائرس نے سر چکیا سی تے تہاڈے کول وی یقینا ایس دے مریض آئے ہون گے، تسیں ایہناں دا علاج کنج کیتا تے تسیں ایس وچ کس حد تیکر کامیاب ہوئے؟ میری خبر دے مطابق تسیں تے حکیم سید صابر علی شاہ (علی شفاخانہ بھمبر روڈ گجرات)حکیم سید افتخار شاہ (دانیوال سیداں گجرات) وی ایہناں اطبا کرام وچ شامل نیں جنہاں نے ایس دے علاج وچ کامیابی حاصل کیتی سی؟
ایس فورم دا مقصد طب یونانی دی تعلیم دینا نہیں بلکہ رفاہ عامہ لئی دلاں توں کرونا دا ڈر ختم کرنا اے۔ میرے ذاتی تجربے وچ تے طب یونانی دی پرانی کتاباں وچ درج میرے آبائواجداد دا نسخہ جس دے اجزا وچ یہمانہ عتاب تے سپستان شامل نیں دا جوشاندہ انتہائی موثر رہیا جس دی سوشل میڈیا اُتے خوب تشہیر وی کیتی گئی (لوکاں نے ایس نوں حکیم اجمل خان دا نسخہ وی تحریر کیتا اے) حال ای وچ ایس نسخے نوں انڈین گورنمنٹ نے سینٹرل کونسل فار ریسرچ اینڈ یونانی میڈیسن دی ایما اُتے ملک وچ قانونی طور اُتے نافذ کر دتا اے جس دے خاطر خواہ نتیجے حاصل و رہے نیں۔ ایہہ جوشاندہ احتیاط دے نال نال علاج دا وی حصہ اے پر مکمل علاج نہیں جس لئی ماہر طب یونانی توں علاج کروانا ضروری اے جیہڑی بیماری دے مراحل تے ایہناں دے حل توں آگاہ ہوندا اے۔ حکیم سید صابر علی شاہ صاحب گجرات، حکیم محمد حامد نظامی صاحب بورے والہ، حکیم سید افتخار شاہ صاحب گجرات، حکیم عبدالستارصاحب ملتان، حکیم منصور العزیزصاحب فیصل آباد تے حکیم راحت نسیم سوہدروی صاحب لہور جہے بے شمار ناں انج دے نیں جیہڑے کرونا دے مریضاں دا کامیاب علاج کر چکے نیں جے حکومتی سرپرستی وچ ایہناں دا اک پینل بنا دتا جائے تے ایہہ حکماء جدید سائنسی بنیاداں اُتے ہر سوال دا جواب دین تے ایس مہلک مرض دی روک تھام دی اہلیت رکھدے نیں۔
سوال نمبر 4: ساڈے کول جدوں وی کوئی سیاست دان یا اعلیٰ عہدے دا افسر یا کاروباری بندا کسے جرم وچ گرفتار ہوندا اے تے اوہ شدید بیمار ہو کے ہسپتال یا پیرول اُتے رہا ہو کے گھر یا مزید علاج لئی بیرون ملک منتقل ہو جاندا اے انج ایس دے خلاف تادیبی کاروائی نامکمل رہ جاندی اے تے مقررہ ویلا لنگھن دے بعد اوہ ایس گل نوں دلیل بنا کے چھٹ جاندا اے کہ کیوں جے کیس مقررہ ویلے وچ تفتیش دے مرحلے توں نہیں لنگھیا ایس لئی ملزم نوں ضمانت اُتے رہا کر دتا جائے جے انج دی کسے تفتیش وچ ملزم نوں کوئی رعائیت دین توں پہلے ملک دے نامور اطبا کرام توں وی رائے لے لئی جائے تے ایس دے کنج دے نتیجے برآمد ہون گے؟
دنیا ہر بل میڈیسن ول واپس آ چکی اے ہن لیبارٹریز وچ بنے کیمیکلز دی بجائے جڑی بوٹیاں توں تیار شدہ دوائیاں فروغ پا رہیاں نیں جیہڑی قدرت جڑی بوٹیاں تے طب یونانی دی حقیقت تے ایہناں اُتے اعتماد دا برملا اعتراف اے۔ ہن مسئلہ ایہہ اے کہ دوائی تے موجود اے پر ایس نوں استعمال کروان دی سائنس اُتے اعتماد نہیں جس نال خاطر خواہ فائدے دے بجائے الٹا نقصان ہو رہیا اے ٹوٹکے فروغ پا رہے نیں جیہڑا سراسر جہالت اے۔ رہی گل تہاڈے سوال دی تے میں ایہہ کہنا چاہواں گا کہ اک میجر سٹیک ہولڈر ہون دے ناطے طب یونانی دے ماہرین نوں وی پینل اُتے لینا مسئلے دا بہترین حل اے جیہڑا افسران تے سیاستداناں دا طبی معائنہ کر کے اپنی دوائیاں تے غذائی چارٹس دے ذریعے نہ صرف علاج کر سکن بلکہ ایہناں نوں صحت مند رکھ سکن تے قانونی عمل وچ معاونت کردے ہوئے ملکی خزانے اُتے ایہناں دے بیرون ملک علاج دا بوجھ ہلکا کر سکن گے تے ایہناں نوں حیلے بہانے ملک توں نسن توں روکن وچ اہم کردار ادا کرسکن گے۔
سال نمبر 5: بھارت تے دوجے ملکاں وچ ہن لوک بڑی تیزی نال ایسٹرن میڈیشن ول رجوع کر رہے نیں ساڈے کول ایس سلسلے وچ زیادہ پیش رفت نہیں ہو رہی ایس دی کیہ وجہ ہو سکدی اے؟ تہاڈے خیال وچ حکومت تے عوام نوں کیہ اقدامات کرنے چاہیدے نیں؟
تہاڈے سوال نال مینوں بھارت دے ٹی وی چینلز اُتے چلن والے اشتہاری دی اک لائن یاد آ گئی جے ماں ہر بچے نوں چٹکی بھر ایمانداری روز دیوے تے دیش تے ایماندار بنے گا ای، ایہہ اک لائن دا پیغام ساڈی اکھاں کھولن لئی کافی اے۔ پاکستان بنن توں اج تیکر کسے وی حکومت نے سانوں قومیت، ایمانداری، خلوص تے رواداری دی چٹکی بالکل نہیں دتی۔ جدوں اسیں انج کجھ نہیں کیتا تے موازنہ کہیا۔ ایسے سلسلے وچ جنگی بنیاداں اُتے مختلف محاذ کھولنا ہون گے، ماضی وچ بنائے گئے طب دشمن قوانین نوں ٹھیک کرنا ہوئے گا ہربل میڈیسن دی تیاری لئی پروڈکشن یونٹس لان دے عمل نوں آسان بنانا ہوئے گا تے دوائیاں دی تیاری دے مراحل تے معیارات نوں ایلوپیتھک میڈیسن دی بجائے طب یونانی دے قوانین دے مطابق جانچنا ہوئے گا میڈیا اُتے طب یونانی تے حکما دی شناخت ٹوٹکہ بازی توں ہٹا کے بطور معالج کروانی ہوئے گی۔ سرکاری ہسپتالاں وچ طب یونانی دے وارڈ بنانا ہون گے تے ایہناں دا اختیار اطبا دے ہتھ وچ دینا ہوئے گا بھارت وانگوں طب یونانی تے ایلو پیتھک میڈیسن دا معیار اک کرن لئی دونواں شعبیاں نوں یکساں موقعے ، سہولتاں تے فنڈز مہیا کرن ویلے دا تقاضا اے جے انج ہو جائے تے یقینا اسیں دنیا توں دو پیر اگے ای ہوواں گے۔
سوال نمبر 6۔ اکثر حلقیاں تے کجھ اوقات ایلوپیتھی میڈیسن دے رسیاء احباب دا اعتراض اے کہ طب یونانی یا ایسٹرن میڈیسن آف پاکستان وچ جدید تحقیق تے ترقی دے نتایج تے ریسر چ نوں شامل کرن دی بجائے ایہنوں صرف صدری تے خاندانی نسخہ جات تیکر محدود رکھیا جاندا اے، تہاڈا کیہ خیال اے؟
اسیں ان پڑھ دا اک لفظ پڑھدے تے سن دے آئے آں جس دا متضاد، پڑھا لکھا، ہوندا اے ملک وچ پڑھے لکھے بندیاں دی تعداد ودھان لئی حکومتاں نے ہر ممکن کوشش کیتی مختلف نعرے لائے کجھ تے پڑھے لکھے ہون دا معیار میٹرک توں گھٹ کر کے اپنے ناں نوں پڑھ تے لکھ لین نوں ای قرار دے دتا ایس صورتحال اُتے اہل دانش نے ’’ادھ پڑھ‘‘ دا اک نواں لفظ ایجاد کیتا جس دا مطلب ادھا پڑھیا لکھیا اے تے میں ایس لفظ وچ ایہناں سارے ڈگری ہولڈراں نوں شمار کرنا واں جنہاں دا علم تے عمل نال کوئی لینا دینا نہیں۔ طب یونانی نوں انج دے ای اندرونی تے بیرونی ادھ پڑھیاں نے نقصان اپڑایا تے بدنام کیتا اے۔ کتاب وچ لکھیا پڑھن دی اہلیت آپ وچ نہیں ہوندی تے الزام مصنف نوں دین دی راہ ایس اعتراض دا باعث بن دی اے۔ طب یونانی اک وسیع و عریض سائنسی علم اے تے حکیم اک بوہت جامع لفظ اے جس اُتے پورا اترن لئی کائنات دے سارے علوم اُتے دسترس ہونا لازمی اے۔ طب یونانی وچ مرض دی درست تشخیص لئی اناٹومی، فزیالوجی، پیتھالوجی وغیرہ کافی نہیں بلکہ ایس لئی فزکس، کیمسٹری ،میٹا فزکس، طرز بودوباش و معاشرت،غذائی جغرافیہ، نفسیات، ساخت، رنگ، خوشبوتے دینی علوم دا سکھنا نہایت ضروری اے
کیوں جے طب یونانی دی رو توں کراچی وچ وسن والے اک میمن تاجر تے گلگت وچ وسن والے اک جفاکش چرواہے نوں ہون والے بخار وچ نہ صرف زمین اسمان دا فرق اے بلکہ ایہناں دی دوائی وی وکھری وکھری ہوئے گی۔ ایس اک سادہ مثال نال تسیں ایس علم دی وسعت سائنٹفک ہون دا اندازہ لا سکنے آں جس دی گواہی اک پڑھیا لکھیا بندا ای دے سکدا اے۔
سوال نمبر 7۔ تسیں بطور پرنسپل انجمن حمایت اسلام طبیہ کالج، کالج وچ طبی تعلیم تے عوام وچ ایس دی آگاہی نوں فروغ دین لئی کیہ کیہ اقدامات کرن جا رہے او؟ تہاڈے کالج دی انتظامیہ تہاڈے ایس مشن وچ تہاڈے نال کس طرح تے کس حد تیکر متفق اے؟
زندگی تے آخرت وچ کامیابی اک نکے پر انتہائی اہم اصول دے اپنا لین ای وچ اے اج ساڈا معاشرہ تنزلی دا شکار ایس لئی اے کہ اسیں دوجیاں ول ویکھنے آں کہ اوہ کیہ کر رہیا اے پر ایہہ نہیں ویکھدے کہ میں کیہ کر رہیا واں؟ کسے اجتماعی مقصد دے حصول لئی میں کنہا مثبت حصہ پایا اے؟ بطو رپرنسپل ایہہ گل واضح کرنا ضروری اے کہ حمایت اسلام طبیہ کالج لہور دے طلباء جدید تعلیم یافتہ تے تجربہ کار اساتذہ دی زیر نگرانی پرانی و جدید معیاری کتاباں توں فائدہ حاصل کردے ہوئے طب یونانی دے علمی تے عملی پہلوئواں اُتے عبور حاصل کرن دے نال نال اپنا مافی الضمیر بیان کرن دی وی اہلیت رکھدے نیں جنہاں لئی پیشہ ورانہ بنیاداں اُتے تحریری امتحانات دے علاوہ نصابی تقریراں دا وی اہتمام کیتا جاندا اے باقاعدگی نال ریسرچ پیپرز دی طرز اُتے اسائنمنٹیس بنوائیاں جاندیاں نیں متعلقہ موضوعات اُتے ماہرین بلا کے لیکچرز کروائے جاندے نیں۔ طلبا دی تخلیقی صلاحیتاں نوں پروان چڑھان لئی کالج میگزین’’ابن سینا‘‘ دی اشاعت عمل وچ لیائی جاندی اے۔ علم نوں تجربے تے معیار دی کسوٹی اُتے پرکھن لئی کالج نال ملحق یونانی شفاخانہ وچ جاری صبح و شام دی شفٹ وچ جرنل او پی ڈی وچ تشخیص و تجویز توں لے کے دوا سازی تیکر دے سارے مرحلے ماہر اساتذہ دی زیر نگرانی طے کروائے جاندے نیں تے ہفتے تے پیر دے دن سینئر اساتذہ پرنسپل دے نال میڈیکل بورڈ دی شکل وچ مریضاں دا معائنہ کردے نیں تے ہائوس جاب کرن والے تے سینئر کلاسز دے طلبا نوں طب دے رموز و اوقاف توں آگاہی دے نال مشکل کیساں نوں حل کرن دی تربیت دتی جاندی اے۔ ایس مشن نوں پایہ تکمیل تیکر اپڑان وچ کالج انتظامیہ تے سٹاف چیئر مین طبیہ کالج کمیٹی جناب حکیم عزیز الرحمن جگر انوی تے سیکرٹری جناب پروفیسر ریاض الحق چوہدری دی سرپرستی وچ متحد و متفق نیں تے فروغ طب لئی کوشاں نیں۔