’’پانی‘‘

منوہرکمار پانڈے

ایس چھت اتے پناہ لئے ہوئے سانوں اج پنجواں دن اے۔ اسیں جو ایس پنڈ دے تھوڑھے جہے بچے ہوئے لوک ہاں ،اوہناں لوکاں وِچوں جو پنڈ چھڈکے بھج گئے ، جہڑے بھکھ تریہنال مر گئے ،جو بیماریاں دی لھویٹ وچ آئے ،جہڑے جیل گئے ، جہناں نوں کیڑے مکوڑیاں تے جیو جنتاں نے وڈھ کھادا یاں پھر جہناں نے اِک دوجے نوں مار مکایا۔ ایہناں سبھ چیزاں توں بچے ہوئے اسیں بڑے ای دلیر لوک ہاں۔ جہناں نے سبھ اپنیاں نوں پھوکیا اے۔ ایتھے اپنے ای گھراں وچ، ایتھے اپنے نیڑے تیڑے۔ آل دوالے دے ٹویاں وچ ،پانی دی بھال وچ پٹے جا رہے کھڈیاں وچ اسیں نجانے کنے ای اپنیاں نوں دب دتا۔ اوہناں نوںسکن لئی چھڈ دتا۔ اوہناں نوں کیڑے مکوڑیاں لئی چھڈ دتا۔ پھر وی ایہ ساڈیاںای اکھیاں ہن جو ایہ سبھ کجھ ویکھ رہیاں ہن تے اجے وی اوہناں وچ پانی بچیا ہویا اے۔
ایتھے ٹِبے اتے اسیں کل بہتر لوک ہاں۔ ساڈے وچ عورتاں وی نیں بڈھے وی تے بچے وی۔ اسیں سبھ وکھ وکھ گھراں تے ذاتاں دے ہاں ۔ پر اجے ایتھے ایس گل دا کوئی مطلب نہیں اے۔ ساڈے گھر پانی وچ سما چکے ہن۔ پورا پنڈ تِن چار دناں دے اندر ای پدھرے میدان وچ بدل گیا اے۔ ہر پاسے رکھاں دے ٹنڈ وکھالی دیندے ہن جہناں وچ پتیاں دا ناں نشان وی نہیں دِسدا۔ تے ایہ گل وی ساڈے من وچ ہنے ای آ رہی اے کہ اسیں جاندے وی نہیں کہ کِسے رکھ وچ جیون بچیا وی اے یاں سبھ دے سبھ سک کے لکڑی ای ہو گئے ہن۔
اجے تاں ساڈیاں اکھیاں وچ اِکو جہے سوال ہن۔ ساریاںدے کناں وچ اِکو جہیاای سناٹا گونجدااے۔ چارے پاسے پانی ای پانی اے پر ساڈیاں اکھیاں وچ جیویں اجے وی سوکا ای پسریا ہویا اے۔ جہڑی اِک گلابو ناں دی کتی ساڈے نال بچی رہ گئی اے اوس دیاں اکھیاں وچ وی۔
اسیں اکٹھے ایس طرحاں پانی لتھن دی اڈیک کر رہے ہاں جیویں سبھ اِک ای گھر دے ہاں۔ پانی لتھے تاں اسیں وی اتریے۔ تے کِتے رہن لئی تھاں بنائیے۔ لوک کجھ وی آکھن حال موقعہ تاں اسیں اکٹھے ای رہن دا فیصلاکیتا اے۔ اسیں ایس گل نوں بھل ای چکے ہاں کہ اجے بس دس بارھاں دن پہلاں تیک اسیں کِس قدر مر تے مار رہے ساں۔
ایہ سبھ بہت پرانی گل نہیں اے کہ جیویں سبھ دا جیون ہوندا اے اجہیا ساڈا وی سکھی جیون سی۔ اِک پورا پنڈ۔ ساڈی ای نہیں کتے بِلیاں تیک دی اِک مکمل آبادی۔ رکھ بوٹے ، جنور ، تلا ، لڑائی جھگڑے ، پریم ، اونچ نیچ سبھ کجھ اجہیا ای جیویںتسیں ہور تھاواں اتے ویکھیا سنیا ہووے گا۔
پھر اچن چیت سبھ کجھ بدل گیا۔
میرا ناں گنگادین اے۔ میری عمر ایای کوئی وِیہہ سال اے۔ میرا ہن تیک دا لگ بھگ سارا ویلا گاں وچھا چاردے ہوئے لنگھیا اے۔ کجھ سمے لئی پنڈ دے دوجے چار چھے بچیاں نال میں سکول وی گیا ساں جو گھر وں کوئی تِن کوہ دی دوری اتے سی پھر کاکا نے سکول جانا چھڈوادتا۔ کاکا مگن ٹھاکر دی واای کردے سن۔ اوہدے کولوں اوہناں نوں کھیتی کرن لئی کجھ پیلی ملی ہوئی سی۔ تے میں مگن ٹھاکر دے ڈنگر چاردا سی۔ بدلے وچ کاکا نوں کجھ کنک ، باجرہ وغیرہ لبھ جانداہوندا۔
میں اپنے پنڈ دا کوئی اکلا چھیڑو نہیں ساں۔ پنڈ دے کئی دوجے منڈے وی سن جو ایای کردے سن؛ ٹِٹرو ، ناگالینڈ ، بچا، پنی ، بھیرو لال ، چھٹن ، موٹری ، سنگے سنے ہور وی سارے منڈے۔ تِن چار کڑیاں وی سن ؛گڈن ، پوربی ، آشا تے گِیتا۔ میں اپنے دو ڈنگراں نال مگن دے پشوواں نوں وی چاردا ساں۔ تے اجہیا کرن والا میں اکلا نہیں ساں۔ ہور وی کئی سن جو اپنے مال ڈنگر دے نال نال دوسریاں دے جنور وی چارن لے جاندے سن۔ اکلی گِیتاای سی جس دااپنا اِک وی پشو نہیں سی۔ اوہ مِسرانے دے دو تِن گھراں دے ڈنگر چاردی سی۔
اسیں اپنے اپنے حصے دے ڈنگراں نوں اکٹھا کردے تے اوہناں نوں نال لے کے پنڈ دے پربت والے پاسے دے جنگل وچ ٹر جاندے۔ جنگل دے وچو وِچ اِک برساتی ندی بکلاای وگدی اے۔

جِس دا پانی ساون وچ کئی وار اینا ودھ جاندا کہ پنڈ دے پربت پورب وچلے تلا تے بکلاای دا پانی آپس وچ رل جاندا۔ پر ایای بکلاای گرمیاں وچ پوری طرحاں سک جاندی۔ اودوںبس ندی دے ویہن دے اندروں اندری اِک دوجے توں آزاد ٹوئے تے کھڈے ای بچدے۔ جہناں وچ اکثر ہری لیسلی جالے والی کائی اگ آوندی۔ اسیں رل کے ایہ کائی صاف کردے تے تد اوہناں ٹویاں دا پانی ساڈے نہاون دے کم توں لے کے پشوواں دے پانی پین تے نہاون تیک دے کم آوندا۔ پین دے پانی لئی اسیں اپنے نال لوٹا ڈوری رکھدے تے نیڑے تیڑے دے کِسے وی کھوہ وچوں پانی کِھچ لیندے۔ تے اسیں جدھر وی جاندے کھوہ لبھ ای جاندا۔
ندی دے دوناں پاسے اِک لما چوڑا بیلا پسریاہویا سی۔ جس وچ طرحاں طرحاں دے رکھ تے اچے نیویں کھڈے کِھلرے ہوئے سن۔ اوہناں وچ اسیں ڈنگراں نوں چھڈکے دن بھر لئی نچنت ہو جاندے۔ باقی دن بھر لئی ساڈے کول بہت ساریاں کھیڈاں سن ؛ چلہور ، گنتڑی ، بانٹے ، کبڈی ، چبی پھور ، چور سپاای ہور وی نجانے کیہ کیہ۔ کڑیاں آپس وچ گوٹی کھیڈدیاں یاں لنگڑی بھچک۔ کئی وار اوہ وی ساڈے نال کھیڈدیاں پر ساڈے وچوں کئی اوہناں نال بدمعاشی کردے ایس لئی اوہ کدے وی ساڈے نال نہ کھیڈن دا ارادہ کردیاں تے مڑ اوسے گھیرے وچ اپڑ جاندیاں ۔ پر چھیتی ای اوہناں دا ارادہ ٹٹ جاندا تے اوہ پھر ساڈے نال آ جاندیاں۔
گرمیاں وچ اسیں کئی وار چِراں تیک پانی وچ نہاندے تے کدے کڑیاں نہ ہوندیاںیاں دور ہوندیاں تاں اکا ننگے ہو کے وی نہاندے۔ کئی وار کڑیاں کول ہوندیاں تد وی۔ اسیں اوہناں نوں دس دیندے یاں بِناں دسے ای شروع ہو جاندے اودوں کڑیاں اپنا اِک وکھرا جھنڈ بنا کے کِتے ہور ٹرجاندیاں۔ تے اوتھوں کئی وارلک چھپ کے ساڈے لوکاں ول ویکھدیاں وی۔بھا ویں اوہ کدے وی ننگیاں ہو کے نہیں نہاوند یاں پر اوہ وی کدے نہاوندیاں تاں اسیں اوہناں نوں لک چھپ کے ویکھدے ہوندے۔ دوویں جاندے کہ دونوں ای اِک دوجے نوں لک چھپ کے ویکھدے ہاں پر اسیں ایس بارے وچ کدے وی گل نہ کردے۔
د پہر نوںکوئی اِک پنڈ جاندا یاں پنڈوں کوئی اِک آوندا تاں اوہ ساڈے ساریاں دے کھانے دیاں گٹھریاں چک لیائوندا جہناں وچ سالن روٹی ، روٹی چٹنی ، روٹی اچار ، یاں چٹنی چول ورگیاں چیزاں ہوندیاں۔ کئی وار کِسے کِسے دی گٹھڑی وچ باجرا ، مٹر ، چھولے یاں کنک دیاں گھنگنیاں وی ہوندیاں تے کئی وار چٹنی دے نال گڑ وی۔
سال بھر ایہ سِلسلااِنج ای چلدا۔ ساڈے لئی سردی گرمی ورکھا سبھ ڈنگر چارن دے دن سن۔تے جدوں فصل سانبھی جاندی تاں اسیں کئی وار اپنے پشوواں نوں پربت دی بجائے پوری آزادی نال باقی پاسیاں ول وی موڑ دیندے۔ بس جدوں بوائی دا ویلا آئوندااودوںکئی وار لوک گھٹ آوندے پر میں تاں تد وی جاندا ای رہندا۔ صرف اوہناں دناں نوں چھڈ کے جدوں مگن ٹھاکر نوں اپنے کھیتاں وچ بندیاں دی تھوڑ جاپدی تے اوہ مینوں وی اوتھے کم لا لیندا۔
پنڈ دے پربت پاسے اِک تلا سی کئی کنال وچ پسریاہویا۔ اوس نال لگدا اِک اچا ٹِباسی جہڑا ایس تلا وچوں نکلی مٹی نال بنیا ہووے گا۔ تلا بہت پرانا سی اینا کہ پنڈ دے سبھ توں وڈیرے بندے نے وی ایس نوں اِنج ای ویکھیا سی تے ایس وچ نہاندے دھوندے پلیا ودھیاسی۔ ایہ تلا سال دے بارھاں مہینے پانی نال لگ بھگ بھریا رہندا سی۔ گرمیاں وچ وی ایس دا پانی بس ذرا جِنا ای گھٹ ہوندا سی۔ کنڈھے گھٹ ڈونگھے وچ نڑا تے کمل سن۔ تے وچکاروں چوکھا ڈونگھاپانی سی۔ تلا دے سارے کنڈھیاں توں پانی دے تمام رستے کھیتاں تیک جاندے سن۔ جگھاجگھااتے موگھے بنے ہوئے سن جہناں وچ نکا لگدا سی تے پانی کھیتاں تیک پجدا سی۔ تلا داپانی ہیٹھاں گھٹ ای لتھداسی پر ایس گل اتے لوکاں وچ بہت پرانی سہمتی سی کہ پانی کِنا ںہیٹھاں ہو جائے گاتاں لوک تلا وچوں پانی کڈھنا بند کر دین گے۔ (جاری اے)

ایہ سہمتی مگن ٹھاکر ورگے لوک ای توڑدے پر عام طور تے ایس دی لوڑای نہیں پیندی سی۔ کدے کدار ایس سہمتی دی النگھنا دیاں ماڑیاں جہیاں پر بے حد لوڑ وند کوششاں ضرور ہوئیاں پر اوہ اینیاں گھٹ سن تے اوس اتے وی اوس پِچھے جو مجبوریاں سن اوہناں دی وجھاتوں ایہ کدے عام چلن نہیں بنیا۔
تلا دے چڑھدے پاسے اِک ٹِبہ سی جِٹھے طرحاں طرحاں دے رکھ سن ۔ سبھ توں اتے کِکر تے کیتھے دے رکھ سن تاں ہیٹھاں ول انب، مہوے تے نِم دے۔ ٹِبے تے تلا دے وچکالی ایہ تھاںسارے پنڈ دا سانجھا دائرا سی۔ پنڈ دے بچے ایتھے کھیڈدے سن۔ تلا وچ تیرنا سِکھدے سن۔ پنڈ دیاں بہتیاں عورتاں نے اپنے لئی گوہے پتھن دی جگھاایتھے ملی ہوئی سی۔ ایای اوہ جگھاسی جتھے اوہ کم تاں کردیاں ای سن نال نال اِک دوجیاں نوں ملدیاں گلاںوی کردیاں سن۔ ایتھے تلا دے کنڈھے ڈنگراں نوں نہوایادھویا جاندا۔ ایس تلا نالوں وکھ ہو گئے چھوٹے چھوٹے ٹویاں وچ سن نپی جاندی۔
تلا، ٹِباتے ایس دے وچکارلا میدان کِسے اِک دا نہیں سی ، سمچے پنڈ دا سی ، سگوں پنڈ توںباہر دے لوکاں دا وی سی۔ گرمیاں وچ لوک آوندے جاندے ایتھے ای کِسے رکھ دی چھاںوچ وسرام کردے ۔ اوتھوں ای ورکھا وچ سبھ توں پہلاں ڈ ڈ وواں دی آواز آوندی۔ ویاہ شادی وچ اوای تلا پوجیاجاندا۔ عورتاں اوتھوں تیک ای دھیاں نوں وِدعیا کرن آوندیاں تے اسیس د یند یاں کہ ایس تلا دی طرحاں جیون سکھ نال بھریا رہے۔ آدمی کِسے رشتے دار دی سائیکل پھڑی ایتھوں تیک آوندے۔ پنڈ دا کوئی جوائی پہلی وار سوہرے گھر آوندا تاں ایتھے کھلوجاندا تے سنیہا گھلدا۔ لوک آوندے تے تھوڑھی دیر دے نخرے مگروں اوس نوں لے جاندے۔ پنڈ وچوں مردہ چکیا جاندا تاں اوس دا پہلا وسرام ایتھے ہوندا۔ سردیاں وچ ونجارے تے وپاری آوندے تاں ایتھے ٹھہردے۔ ٹِبے اتے اوہناں نوں اپنے لئی جگھامِل جاندی تے نال دے تلا وچوں جنوراں لئی پانی۔ ایس ٹِبے تے تلا دے وچکارلی تھاں وچ چیکوری بنواری تے سنپت حرامی دیاں نوٹنکیاں کھیڈیاں جاندیاں۔ ایتھے ای پنچائت بیٹھدی ، ایتھے جنجاں ڈھکدیاں۔ ایتھے ای اِک انب دے رکھ نال سارے پنڈ دا گھڑا بنھیاجاندا۔
چوکھا ہرا بھریاسی پنڈ ساڈا۔ ساڈے جیون وچ بہت ساریاں چھوٹیاں وڈیاں اوکڑاں سن ، غریبی سی۔۔ ۔۔۔ بھکھ سی پر ایس ہریالی دے سہارے اسیں جیویں کیویں ایس سبھ نوں جر لیندے ساں۔ پر ۔۔۔۔۔ پر کون منے گاکہ صرف اِک تلا پور دین نال پورے دا پورا پنڈ تباہ ہو گیا ! کجھ وی نہیں بچیا۔
بچے اسیں بہتر لوک۔
صرف بہتر لوک ! لگ بھگ ست سو لوکاں وچوں صرف بہتر لوک۔
ایہ پورے پنڈ لئی جان ای کڈھ لین والا منظر سی جدوں مگن ٹھاکر پتانہیں کتھوں چار ٹریکٹر لے آیا۔ پتہ چلیاکہ مگن نے ایس پوری زمین دا اپنی بیوہ بڈھڑی ماں دے ناں پٹہ کرا لیا۔ تِن گردشی اِنجن دن رات دس دناں تیک پانی کھچدے رہے تد جا کے تلا دا پانی گھٹ ہون نوں آیا۔ تلا دا سارا پانی بکلاای ندی وچ سٹ دتا گیا۔ تلا وچ نجانے کنیاں مچھیاں سن جہناں اتے مٹی پا دتی گئی۔ اوہناں نوںاوہناں دے اپنے ای گھر وچ دفن کر دتا گیا۔ ورکھا وچ نکلن والے ڈڈو پتہ نہیں کتھے بِلاکر گئے۔ رکھ وڈھ دتے گئے۔ چڑیاں دے آہلنے ڈیگ دتے گئے۔ اوہ خرگوش تے لومبڑیاں غائب ہو گئے جو تلا دے لاگے دیاں جھاڑیاں وچ نظر آئوندے رہندے سن۔ ٹِبے اتے کھوہندر بنا کے سیہہ دا اِک پورا پریوار رہندا سی جو مار دتا گیا۔
ویکھدے ای ویکھدے تلا ٹِبہ تے میدان سبھ اِک برابر تل وچ آ گئے۔ بس ٹِبے دا اوہ حصہ چھڈ دتا گیا جتھے اِک پپل دے رکھ اتے پہلوان ویر بابے دے رہن دی گل مشہورسی۔ کل ملاکے بارھاں تیرھاں وِگھے دا رقبہ نکل آیا جس وچ پہلی فصل بیجی گئی آلوواں دی۔ پانی لئی مگن نے اپنے نویں کھیت دی اِک نکڑوچ جتھے مہوے دا اِک وشال رکھ ہونداسی بورنگ کروائی تے پمپ لوا لیا۔

بھک بھک دھک دھک دی زوردار آواز نال ڈِگدی پانی دی موٹی تیز دھار ساڈے وچوں بہتاں لئی اِک نویں چیز سی۔ لوکاں لئی ایہ اچرج گل سی کہ پانی اِک اجہے کھوہ وچوں نکل رہیاسی جو اتوں وکھالی ای نہیں دیندا سی۔ اندروں نکلدی پانی دی موٹی دھار دسدی سی کہ اندر بے حساب پانی ہے جو باہر آون لئی اتائولا اے۔ تے ایہ بھرم اینی چھیتی ٹٹے گا ایہ ساڈے وچوں کوئی نہیں جاندا سی۔
کجھ لوکاں نے ضرور ایس گل نال ڈر ظاہر کیتا کہ دھرتی دے سینے وچ ایس طرحاں چھیک کرکے لوہا پائی رکھنا اِک دن ساریاں نوں بہت مہنگا پئے گا۔ ایس نال دھرتی دی چھاتی پھٹ جاوے گی۔ دھرتی ماں دا قہر پورے پنڈ اتے ٹٹے گا۔ تے ایہ دھرتی نال ہوئے ایس صدیاں پرانے سمجھوتے دے خلاف وی اے جس وچ دھرتی نے اپنے اتے وسے سارے جیوجنتاں نوں کدے تسا نہ رکھن دا وچن دتا سی۔ تے بدلے وچ کجھ شرطاں وی رکھیاں سن خاص کر منکھاں دے ساہمنے۔ کیوں جو دھرتی نوں سبھ توں زیادہ بے وساای منکھاں اتے ای سی۔ بڈھیاں نوں ایس گل دا بے حد ہِرکھ سی کہ منکھاں نے دھرتی دی اوس صدیاں پرانی بے وساای نوں غلط ثابت کرن دی کوئی کوشش نہیں کیتی سگوں ایس نوں اوہ ہمیشاں ٹھیک ای ثابت کردے آئے سن۔ پر ایس طرحاں دیاں گلاں اتے بہتے لوک ہس چھڈدتے سن۔
پر ایہ سبھ کجھ اینی سوکھ نال نہیں واپریاسی۔ جدوں پانی کڈھن لئی اِنجن لگیا تاں پنڈ دے لوک اِک واری تاں کجھ سمجھ ای نہیں سکے سن۔ پر
سمجھ آئوندیاں ای درجناں لوک لاٹھی بلم لے کے ڈٹ گئے سن کہ ایہ تلا اوہناں دیاں لاشاں ڈگن توں بعد ای پوریاجا سکے گا۔ تے چوکھے چِر دے وِتکرے توں بعد مگن ٹھاکر پچھے ہٹ گیا سی۔
اوسے رات مگن دے گھروں دہائی مچی کہ ڈکیتی ہوئی اے۔ رات بھر ہلڑمچیارہیاتے اگلے روز مگن نے ڈکیتی دی نامزد رپٹ کرائی۔ جس وچ اوہناں دس بارھاں لوکاں دا ناں سی جہڑے تلا پورن دا وردھ کرن وچ سبھ توں اگے سن۔ لوکاں نوں ایس بارے کجھ پتہ ای نہیں لگیا۔ سارے دوشی اپنے اپنے گھراں وچوں پھڑ لئے گئے۔ سگوں کجھ تاں اپنی اوس بے صبری ہتھوںای دھرلئے گئے جو پلس دی گڈی ویکھ کے اپنے آپ ای اپڑگئے سن۔ پنڈ وچوں اینے وڈے پیمانے اتے گرفتاری بہتیاں لئی جان ای کڈھ لین والا درِش سی۔ سبھ پلس دی مار کولوں ڈرے ہوئے سن بس ایس توں زیادہ کِسے نوں کجھ وی نہیں پتہ سی کہ اوہناں سبھ دا کیہ ہووے گایاں اوہناں نوںکِنے دن جیل وچ رکھیا جاوے گا۔
اگلے دن پھر توں تلا پوریا جان لگا۔ لیکھ پال دے نال پلس دی اِک پوری جیپ سی جو موقعے اتے امن قائم رکھن لئی آئی سی۔ تے اوہناں سورمیاں نوں ڈکن لئی وی جو اِک غریب بڈھی بیوہ نوں اپنی زمین پدھری کرن نہیں دے رہے سن جس وچ کجھ کھیتی واڑی کرکے اوہ اپنا جیون گذار سکے۔ باقی شانتی رکھن لئی مگن دے گھر اتے وی ہتھیار بند امن پسنداں دی چنگی چوکھی بھیڑ سی۔
دو دن بعد ای مگن رکھ وڈھن تے مٹی وغیرہ لدن پٹن لئی پنڈ وچوں مزدور لبھ رہیا سی۔ اوہنے مزدوری ودھاون دا اعلان کیتا تاں بہتے تے نہیں پر جبر نوں خوش رکھن دی مجبوری دے ای تحت دس باراں مزدور اوس دے ہتھ آ ای گئے۔ ایس نوں تلا پورے جان دے معاملے وچ پنڈ دی رضامندی من لیا گیا۔
ڈکیتی دے الزام وچ جیل گئے لوکاں دے ساہمنے مگن نے شرط رکھی کہ جے کر اوہ بھلک نوں اوس دے رستے وچ اڑچن نہ بنن تاں اوہ ڈکیتی دا الزام واپس لے لئے گا۔ بس اِک جمنا جٹ دے پتر آشارام نوں چھڈ کے سارے لوکاں نے مگن دا کہنا من لیا۔ بدلے وچ مگن نے ایہ آکھدے ہوئے اپنا الزام واپس لے لیا سی کہ او س نوں بھلیکھا لگ گیا سی ۔ ایہ لوک تاں اوس نوں ڈکیتی توں بچاون آئے سن۔
آشارام نوں چھڈاون لئی ضمانت واسطے جمنا نوں اپنی مجھ ویچنی پئی سی۔ آشارام نے آوندے ای اعلان کیتا سی کہ جدوں تیک مگن دی ایسی دی تیسی نہیں کر دیندا اودوں تیک چین نال نہیں بیٹھے گا۔ تیسرے چوتھے دن ای آشارام پھر کِسے دوجے الزام وچ دھر لیا گیا۔

ایس مگروں تاں ایہ سِلسلابن گیا کہ جمنا اوس نوں کجھ ویچ واچ کے چھڑاوندا تے اوہ پھر کسے ہور الزام وچ پھڑلیا جاندا۔ ڈکیتی دے دوش وچ پھڑے گئے باقی لوکاں وچ وی غصہ سی تے اوہ اندر ای اندر رِجھ رہیاسی پر اوس نوں باہر نکلن دا راہ نہیں لبھ رہیاسی۔ سردیاں دے شروع وچ ونجارے آئے تاں اپنے ٹکانے والی تھاں برابر تے اوس اتے فصل بیجی ویکھ نجانے کیہ بڑبڑاندے ہوئے ٹر گئے۔ اوہ ساڈے پنڈ وچ ایس وار ی پل بھر وی نہیں رکے سن۔
اچن چیت سوکے نے دستک دتی۔ ایہ تلا پورن دے بعد دا دوجا ای سال سی۔ اسیں ایہ دستک نہیں سن سکے۔ سان دے شروع وچ سگوں ذرا پہلاں ای چنگا مینہہ پیا سی۔ ارہر ، سوانکی، باجرہ، تِل وغیرہ سبھ بیجے جا چکے سن۔ جھونے دی پنیری تیار سی سگوں بہتے لوکاں نے دھائیںگڈ لئے سی۔ کجھ وی اجہیا نہیں سی کہ اسیں ڈردے یاں سانوں ڈرن دی کوئی وجہ نظر آوندی۔ پر ہولی ہولی نِمبل ہوندا گیا۔ تے پھر اسمان اتے عجیب بدل ظاہر ہوئے ۔ لال میلے بدل ۔جو اسمان وچ ہمیشاں چھائے رہندے پر ساڈے ول پانی دا اِک تبکا وی نہ سٹدے۔ دھپ وی جیویں عجیب طرحاں سک کے آکڑ گئی سی تے ہن تند تند کِھلر رای سی۔ اجہیا عجیب موسم اسیں پہلی وار ویکھیا سی پھر وی اسیں ایس وچوں کوئی اچرج گل نہیں بجھ سکے۔ اِک دو بندیاں نے ضرور گھوکھ گویڑدے سہارے کجھ کہنا چاہیا سی پر ساڈے وچوں شاید ای کِسے نے اوہناں دیاں گلاں اتے کن دھریا ہووے۔
تلا مک جان نال آل دوالے دے کھیتاں نوں پیائون دا مسئلہ پیدا ہو گیا سی۔ اجہے سمے وچ مگن ٹھاکر ظاہر ہویا۔ مگن نے آکھیا کہ اوس نے پمپ صرف اپنے لئی نہیں لایا سگوں پورے پنڈ دا سوچ کے لایا اے۔ بہتے لوکاں نے مگن دی گل من لئی۔ ساڈے کول ہور کوئی چارا وی نہیں رہ گیا سی۔ تے ساڈا گویڑ ٹھیک من ل تاں جِنی پورے پنڈ دی آمدنی نہیںہوئی ہونی اوس توں ودھ اگلے دو سالاں وچ مگن نے پانی ویچ کے کمایا۔
اتوں کھیت سن ساڈے کہ نجانے کنی ڈانجھ سی اوہناں دے اندر۔ کھیتاں وچ پانی کتھے تے کنی چھیتی غائب ہو جاندا سی کہ اسیں سوچ وچ پے جاندے۔ جہڑیاں فصلاں اِک دو پانی نال ای ہو جاندیاں سن اوہ پنج چھ وار پیائون دے بعد وی ہور پانی پین نوں تیار بیٹھیاں سن۔
مگن نے پانی دتا پیسالیا۔ سدھا جہیا لیکھا۔ جہناں گھراں دے جوان ڈکیتی وچ پھسائے گئے سن اوہناں وچوں وی کئی لوک فصلاں نوں بچاون لئی مگن دے جپھے وچ آ ای گئے۔ یاں آکھیئے کہ آئونا ای پیا اوہناں نوں۔ اوہناں دی حالت مگن نال لمی ایرکھا دی اجازت نہیں دیندی سی۔ جہناںدے کھیتاں وچ پانی جان دا کوئی سدھا رستانہیں سی ۔۔۔۔۔ اوہناں لئی مگن پائپ خرید کے لے آیاجو بِناں کھال دے ای سدھا کھیتاں وچ پانی اپڑا دیندا۔ تے سچ آکھیئے تاں جے کرپیسے والی گل نہ ہوندی تاں ساڈے وچوں بہتیاں نوں ایہ پربندھ بہت ای بھلالگ رہیا سی۔ ہر طرحاں دا بکھیڑا ختم۔ ٹھیک گل اے پر اجیای ہر چیز اتے شک کروجو تہانوں ناکارا بنائے۔ تہاڈا کم کھوئے۔ سبھ کجھ اوای کرن لگے گی تاں تسیں کیہ کرو گے؟ ایہ میری اماںسی جِس نے اِک دن مینوں سمجھائوندے ہوئے کہیاسی۔
اصلوںایہ دھرو سی۔ پانی پورے پنڈ دا سی۔ لوکاں نوں اوہناں دے ای حصے دا پانی ویچیا جا رہیاسی تے ایس ول اجے لمے سمے تیک کسے دا دھیان نہیں جانا سی۔
تلا پور ے جان توں بعدپنڈ دی کھیتی دا بھوگول بدل گیا سی۔ چارے پاسیوں پانی آون تے جان دا رستہ تلا ولوں ہو کے جاندا سی۔ تلا رہیا نہ تے سارے پانی دا رستاگواچ گیا سی۔ مڈھلے مینہدا پانی جو تلا وچ آوندا تاں سانوں جیون دیندا اوسے رستے بکلاای ول ویہہگیا جہڑے راہ تلا دا پانی بکلاای والے پاسے گیا سی۔ ایای اوس دانظرآئوندارستہ سی۔
جہناں دے کھوہ اوہناں دے کھیتاں لاگے سن یاں دور ای سن پر پانی دا کھال کھیتاں تیک جاندا سی اوہناں نے پور دا سہارا لیا۔

تے دو ڈھگیاںتے مشک دے سہارے اپنے کھیتاں وچ آس بچائی رکھن دے گھول وچ جٹ گئے۔ تے جہناں کول اجہیاکوئی ذریعانہیں سی اوہناں مگن دی گل من لئی۔
صرف تِن گھر اجہے بچے جہناں نے مگن دی مہربانی قبول نہ کیتی۔ جدوں اوہناں دی فصل سکن لگی تد وی۔ اوہناں نے اوس نوں وڈھ کے ڈنگراں نوں کھوادتا۔
ایہ اینی آسان گل نہیں سی۔
جمنا جٹ جدوں اپنی سک رای فصل وڈھن گیا تاں کھیت وچ ای ہبکیں روندا رہیا۔ چِراں تیک۔ اوہ روندا روندا کجھ بولدا تے پھر بڑبڑائون یاں کوکن لگدا۔ اوس دا پتر آشارام اجے وی کِسے الزام وچ جیل اندر ڈکیا سی۔ جمنا دی کوک کوئی نہیں سمجھ سکیا۔ ہفتے بھر دے اندر ای جمنا نے اپنا اوہ اکلا دو وِگھے دا چک ویچ دتا جہنوں پنڈ دے ای رام نریش نے خریدیا۔ ہر کوئی حیران سی کہ رام نریش دے کول اینا پیسہ کتھوں آیا تے بھیت اودوں کھلیا جدوں مہینہ لنگھدیاںرام نریش نے زمین دا بیعہ نامہ مگن ٹھاکر دے ناںکر دتا۔
بدلے وچ جمنا نے رام نریش نوں دن بھر گالھاں کڈھیاں تے اگلے ای روز گڈے اتے اپنا سبھ کجھ لد کے سوہرے پِنڈ ٹر گیا جتھے اوس دی تیویں رہندی سی۔ اوس نوں ڈھیری ملی سی۔ جمنا دی ماں پہلوں ای چوکھی بڈھڑی سی ، ایس بڈھیپے وچ ایہ سبھ سہہ نہیں سکی تے لد گئی۔
اودوں تیک گھر دا سارا سامان جا چکیا سی۔ گھر سکھنا ہوگیا سی۔ اِک نگونا کھٹولا سی جس اتے جمنا دی ماںپئی رہندی سی۔ جمنا نے ماں سمیت اوسے کھٹولے نوں گھر دے وچکار رکھیا ، گھر دے چھپر توں لکڑیاں تے سرکڑا وغیرہ کھچ کے کڈھیا تے پنڈ دے وچکار اوسے گھر اندرای چِتانوں اگ لا دتی۔ لوک دور سن تے ایس حالت دا سامنا کرن توں بچ رہے سن ایس لئی کِسے نوں جمنا دی ماں دے مرن دی گل پتاای نہیں لگ سکی۔ اوس نوں ساڑن یاں پھوکن ورگی گل لوکاں دے ذہن وچ کتھو ں آوندی۔
جدوں جمنا گھر خالی کر رہیا سی تاں اِک مدھم کھڑاک تے سی پر بہتے لوک اوہناں نال نظر ملاون دی ہمت نہیں کر رہے سن۔ ایہ وی ہو سکدا اے کہ جمنا دے ایس اچالے وچ لوکاں نوں اپنا بھوکھ دِس رہیاہووے ! جمنا دے کول تاں جان لئی اِک جگہ سی جتھے اوہ جا رہیا سی ، باقیاں دے کول تاں کوئی اجہی ایتھاں وی نہیں سی جتھے اوہ جا سکدے۔
جمنا دی ماں دی چتا دی اگ نے جمنا دے پورے گھر نوں اپنے گھیرے وچ لے لیا۔ لوک دوڑے۔ جمنا گھر دے باہر نِم دے ہیٹھاں چبوترے اتے سوگوار بیٹھا سی تے ماں دی وشال چِتا ویکھ رہیا سی۔ لوک اگ بجھائون بھجے پر گرمی دا موسم سی۔ کھوہاں وچ پانی بہت ہیٹھاں سی سو جمنا دا گھر سڑن توں اوہ کیہ بچائوندے۔ بس کِسے طرحاں اگ نوں بھیانک ہون توں بچائوندے رہے تے دعا کردے رہے کہ ہوا نہ وگے۔ ایس دوران جمنا چپ چاپ اٹھیاتے ہولی ہولی ٹردا ہویا پنڈوں باہر ہو گیا۔ ایس دے بعد جمنا پھر کدے پنڈ نہیں پرتیا۔
اندر پنڈ وچ لوتھ ساڑن دا ہر کِسے نے بھیڑا منیا سی۔ تے ایس توں بہتا اِک ڈر سی جو سبھ دے اندر پسر کے بیٹھ گیا سی۔ پھر وی ساڈے وچوں شاید ای کِسے نے ایہ سوچیا ہووے کہ ایہ ساڈے پنڈ دے مسان ہون دی شروعات سی۔ پنڈ وچ جیویں سناٹا پسر گیا سی۔ اِک چپ سی جو سبھ دے اندر دھس گئی سی۔ لوکاں نے اچن چیت بولنا گھٹ کر دتا۔ جے کربولدے وی تاں جیویں گھس مس کردے۔ ایس نال سدھارن توں سدھارن گلاں اتے وی بھیت تے رہس دا پردہ پے گیا۔ جویں ہوا وچ ای کجھ عجیب کجھ بھیانک جہیا گھل گیا سی۔
مگن دی بڈھی ماں جہڑی ٹھکرائن دے ناں توں جانی جاندی سی تے باہر نکلدی سی تاں رستے ، رکھاں،بوٹیاں تے جنوراں نال وی بولدی ٹری جاندی سی اچن چیت نہ صرف چپ ہو گئی سگوں گھر وں نکلنا وی بند کر دتا۔ میرا دن وچ گھٹ توں گھٹ دو وار تاں مگن ول جانا ہوندا ای سی۔ اوہدی ماں نے میرے نال وی گل کرنا بند کر دتا۔ ہن اوہ چھیتی کیتے وکھالی ای نہیں سی دیندی۔ نہیں تاں پہلاں تے،کیوں اوئے گنگا دینا ایس کبری دی پٹھ اتے نشان کیہا اے ؟

کدے کدے جنوراں نوں نہوا وی دیاکر۔ اپنے ڈنگراں نوں اوتھے وکھرا ای رکھیا کرتوں لے کے ، اج کیہ کھادا سی وے تیک ۔ یاں پھر،اپنی ماں نوں گھلیںکجھ کم اے تیک۔ ۔۔۔۔۔ کدے کدار شام نوں اِک ادھی پیسی گڑ وی پھڑادیندی کہ جا مِٹھاپانی پی لے۔
ایہ ساون وچ گرمی دا موسم سی تے اسمان وچ پانی کِتے نہیں سی۔ دوروں ویکھن اتے ہوا وی کڑھدی ہوئی نظریندی سی۔ تے ابلدی ہوئی ہوا دی بھاف پانی ہون دا بھلیکھا پائوندی سی۔ تلا بچیانہیں سی ۔۔۔۔۔ باقی چھوٹے چھوٹے کھڈیاں ٹویاں نوں ویکھ کے لگدا ای نہیں سی کہ ایہناں وچ کدے پانی ہوندا ہووے گا۔ اوہناں دے تل تِڑک کے ان گِنت ٹوٹیاں وچ ونڈیج گئے سن۔ تلا دے نہ رہن وجہوں کمہار ایہناں وچوں مٹی کڈھ کے لے جا رہے سن۔ اسیں وی اپنے گھراں لئی اوتھوں ای مٹی کڈھ کے لے آوندے ساں۔ ایس سبھ دے باو جود ساڈے اندر وں تلا دی یاد تے مہک نہیں گئی سی۔
اسیں مٹی سنگھدے تے تلا ورگی مہک نہ ہوندی تاں بے چین ہو جاندے۔ اسیں مٹی کِتوں وی چکدے پر یاد تلا نوں کردے۔ ساڈے وچوں شاید ای کوئی اجہیا ہووے جہنے اپنے ہر اِک ساہ دے نال تلا نوں نہ یاد کیتا ہووے۔تلا دی جگھااتے کھیت ویکھدے تاں سانوں اینویں لگدا جویں اسیں کوئی سفنا ویکھ رہے ہاں تے جدوں سئوں کے اٹھاں گے تاں پانی نال کنڈھیاں تیک بھریا تلا جیوں دا تیوں لبھے گا۔ تلا اتے سانوں بہت بھروسا سی۔ ساڈے وچوں کِسے نے وی کدے تلا نوں پوری طرحاں سکیا ہویا نہیں ویکھیا سی۔ ساڈے وچوں کئی مندے سن کہ تلا دے اندروں اندری پانی دا کوئی سوما اے جتھوں پتال وچوںپانی نکل کے تلا وچ رلدارہندا اے۔ ایس لئی تلا کدے نہیں سکدا۔
پیلیاں نوں پیائونا ہن تیک ساڈے لئی اجیای چیز سی جس وچ کھیچل تاں ہوندی سی پر پیسے نہیں لگدے سن۔ جہناں دے جی گھٹ ہوندے اوہناں دا ہتھ ونڈائون لئی دوجے لوک آ جاندے۔ ایہ کوئی احسان یاں وگار نہیں سی اِک دوجے اتے سگوں اِک ویہار سی جو ایسے طرحاں چلدا سی۔ پر ہن سبھ کجھ بدل رہیاسی۔ فصل نوں پانی لائون دی ای گل کریئے تاں ہن محنت توں پہلاں پیسے دی لوڑ سی تے ساڈے پورے پنڈ وچ اِک اکلے مگن نوں چھڈ کے پیسے دا کوئی معقول ذریعاکِسے کول نہیں سی۔
کجھ گھراں دے لوک دوردراڈے شہراں وچ کمائون ضرور گئے سن پر اوہناں دا پتااودوں لگدا سی جدوں چار چھے مہینیاں پِچھوں اوہناں دیاں چِٹھیاں آوندیاں۔کِسے دے گھر چِٹھی آوندی تاں ایہ آنڈھ گوانڈھ لئی وی خبر ہوندی۔ لوک آن جڑدے راضی خشیدی خبر لین۔ ڈاکیا پنڈ وچ بس کدے کدار ای نظر آئونداسی۔ جدوں تیک بہت ضروری نہ ہووے لوک ڈاک راہیں پیسہ منگاونا پسند نہیں کردے سن۔ عام طور تے لمے سمے تیک ڈاکیا پیسااپنے کول ای نپی رکھدا۔ تے جدوں دیندا تاں دیندے سمے پیسے لے کے آون لئی احسان جتاوندا تے پیسے دا اِک وڈا حصاجھپٹ لیندا۔
اجیای حالت وچ لوک دانا پھکا ویچ کے پیسے جوڑ جپ لیندے سن۔ تے موسم دے ارادے نوں ویکھدے ہوئے ان ویچن دی ہمت گھٹ لوک ای کر دے سن۔ سگوں بہتے لوکاں کول اینا اناج ہے ای نہیں سی کہ ویچیا جاوے۔ تد آبپاشی واسطے پیسے اکٹھے کرن لئی لوکاں نے اوہ کم کرنا شروع کیتا جو عام طور تے اوہ ویاہ شادی دے موقعے اتے کردے سن۔ ایہ سی زیور تے کھیت گہنے رکھنا ، کئی وار پِتل، سلورتے تامبے دے برتن وی۔ فصل پیائون لئی گہنے رکھنا ،ایہ اجہیا ایگھٹنا سی جو ساڈے پنڈ وچ پہلاں کدے نہیں واپری سی۔
سوکے بڑے پئے پر سبھ نبڑ گئے۔ ایہناں تلا چھپڑیاںدے سہارے۔ تلا وچ پانی گھٹ ہویا تاں اسیں گھٹ نال ای کم چلا لیا۔ پر اجہیا تاں کدے نہیں ہویا کہ کوئی پانی ویچے تے اسیں پانی خریدیئے۔ ایہ انہونی اے جو واپر رای اے۔ سبھ ناس ہو جائے گا۔ کجھ وی نہیں بچے گا۔ پنڈ دے اِک بزرگ پھگو پٹیل نے اسمان تکدے ہوئے کہیاسی۔ ایہ کوئی سراپ نہیں سی۔

ایہ اوس بڈھیاں اکھیاں وچ لکی بیٹھی حیرانی سی ، ڈر سی۔ کجھ بھیانک گھٹنا واپرن دا سندیہہ سی۔ تے ہن کوئی وی ایس طرحاں دیاں گلاں اتے ہسدا نہیں سی۔
باہر بڑا کجھ اجہیا واپر رہیاسی جو لوکاں دے اندر دی طاقت نوں سکائون ڈیہاسی پر اوہ خود نوں ہور وی تگڑا وکھا رہے سن۔ اوہ اپنا سِرڑ وکھا رہے سن۔ دیومنی پانڈے اسی دی عمر وچ وی واڑ ٹپ جاندے تے رکھ دے ٹاہن اتے الٹے لمکدے ہوئے کہندے کہ اجہے اکال پھکال بہت ویکھے نیں۔ پر اندرے اندر اوہناں دیاں روحاں روندیاں تڑفدیاں۔ کوئی اوہناں دی سندا بھانویں نہیں سی پر ایہ بڈھے اپنیاں بڈھیاں چمڑیاں وچ لکے بیٹھے احساس راہیں جاندے سن کہ چارے پاسے بہت کجھ اجہیا واپر رہیا اے جو اوہناں نے پہلاں کدے نہیں ویکھیا سنیا سی۔ تے ایہ وی کہ ایہ سوکااتوں ای نہیں آیا اے۔ اوہناں دے آل دوالے اجہیا بہت کجھ اے جہنے ایہ سوکالیاندا اے۔ سگوں لیائے گا وار وار۔ اوہ ایہ وی جاندے سن کہ ہن کِناںوی پانی کیوں نہ ورھے پر ایہ جو پانی خریدن ویچن دی پِرت پے گئی اے ایہ شاید ای کدے مکے۔ اوہ مگن دی نندیا کردے ، اوس نوں سراپ دیندے پر ایس توں اگے کیہ کریئے اوہناں دی سمجھ وچ کجھ وی نہ آوندا۔
جانے کیوں پر اج کل کئی بڈھیاں نوں جمنا پٹیل دی بڑی یاد آ رای سی جو اپنا گھر پھوک کے ٹر گیا سی۔ کوئی اپنے ای ہتھاں نال اپنا گھر ساڑے ایہ بھیانک تے اچرج گل سی۔ پر جمنا نے ایہ کیتا سی تے اوہ سبھ اوس نوں ڈک نہیں سکے سن۔ کیہ اوہو جہیا ای کجھ بھیانک تے اچرج باقیاں دا وی راہ ویکھ رہیاسی ۔
کجھ ایسے طرحاں سال بیت رہیاسی۔ لوکاں نے پیوائی لئی زمیناں تیک گہنے رکھیاں تاں جو باقی دے کھیت ہرے بھرے نظر آئون۔ اِک مگن سی تے اِک شورام سی جہڑے کئی دھندیاں والے پنڈت سن۔ پروہتی وی کردے سن تے دکاناں وی سن۔ وپارکم سی اوہناں دوناں دا۔ پنڈ دے بہتے زیور ، بھانڈے ایہناں دوناں کول اپڑگئے۔ لوکاں نوں ایس گل دا بڑا دکھ سی۔ پر ایہ دکھ اوہناں ہریاں فصلاں نوں ویکھ کے تھوڑھا گھٹ ہو جاندا جو آس جگائوندیاں سن۔ تد ایہ پِیڑ اِک سفنے وچ بدل جاندی سی کہ چھیتی ای فصلاں پکن گیاں۔ گھر وچ سال بھر دے کھان جوگا ان ہووے گا۔ ہو سکدا اے لوڑ توں تھوڑھا ودھ ای ہووے۔ تد بچیا ہویا دانہ پھکا ویچ کے زمیناں چھڈا لاں گے۔ زیور دوبارہ ساڈے گھراں وچ پرت آئون گے۔ کجھ دے زیور پرتے وی پر ایہ تاں اوہناں نوں کدے پتہ ای نہیں لگناسی کہ ایس دوران اوہناں دی چاندی گِلٹ وچ بدل گئی سی تے جہناں زیوراں دے سہارے اوہ واای بیجی ویلے اوکڑاں نال ٹکراون دا حوصلا رکھدے سن اوہناں داہن کوئی مل نہیں رہ گیاسی۔
خیر پمپ دے پانی دے سہارے ای سای پر زمین وچ وتر قائم رہیا۔ ساڈے وچوں بہتے مگن ٹھاکر نال دلوں ناراض سن پر ایس ڈر دے مارے کہ کِتے اوہ سانوں پانی دینا بند نہ کر دے اسیں کجھ بولدے نہیں ساں۔ تے جو کجھ وی سی تھوڑھا جہا جوار باجرہ ساڈے گھراں وچ آ ای گیا۔ مہوا سی ۔۔۔۔۔ گھراں دے نیڑے اگائیاں گئیاںسبزیاں سن ۔۔۔۔۔ ہر گھر وچ تھوڑھا بہت لویراسی ۔۔۔۔۔ مطلب اجہیا کجھ نہیں سی کہ اسیں بہت نا امید ہوندے۔ چھیتی ای کنک دی بوائی ہو گئی۔ آلو لگ گئے۔ کنک وچ مٹر تے سرہوں سج گئی۔ آلوواں وچ مولی پالک کدو سرہوں آن براجے۔ پشوواں لئی شٹالا یاں چری بیجی گئی۔
سبھ کجھ ٹھیک چلدا نظر آ رہیاسی پر اِک ترٹھ سی جو پورے پنڈ دی ہوا وچ رلیاہویا سی۔ لوکاں دے ورتارے وچ عجیب تبدیلی ہو رای سی۔ لوک چڑچڑے ہو رہے سن تاں کئی وار بِناں کِسے خاص گل دے بھاوک وی۔ بڈھے ساراسارا دن پتہ نہیں کیہ کیہ بڑبڑاندے رہندے۔ کئی وار اچن چیت بِناں کِسے گل دے رون لگدے۔ کوئی بہت بڑبولا اچن چیت چپ رہن لگیا سی تاں کوئی چپ رہن والابہتا بولن لگ پیاسی۔ میرا اِک یار سی اوس دی تریہہ اچن چیت اینی ودھ گئی سی کہ پوری دی پوری بالٹی پانی پی جاندا سی۔

سبھ جگہ ایای حال سی۔ مگن دی بڈھڑی ماں ٹھکرائن اج کل پھر گھروں باہر نکل آئی سی تے دن بھر نہائوندی رہندی سی۔پمپ دے چوبھچے وچوں مگن اوس نوںنٹھادیندا تاں اوہ گھر دے ساہمنے والے کھوہ اتے آ جاندی۔ دن وچ کئی کئی وار ہوندا اوہدا ایہ نہاونا۔
پر جو کجھ وی سی اسیں ایس دے نال جینا جاندے ساں۔ ایہ ساڈا صدیاں توں کمایا سِرڑ سی۔ میں مگن دی گل نہیں کر رہیا ہاں۔
ایس مگروںبے موسما جو کجھ ہویا اوس بارے اسیں کدے سوچیا وی نہیں سی۔ سانوں چتائونی ملی سی پر اسیں اوس نوں ان سنیاکر دتا سی۔ جدوں کھوہاں وچ پانی تیزی نال ہیٹھاں جانا شروع ہویا اودوں سانوں سمجھ جانا چاہیدا سی۔ کجھ کھوہاں وچوں مٹی رلیاپانی آئونا شروع ہو گیا سی پھر وی اساں نہیں چتاریا۔ پھر اوای پھگو پٹیل سی جِس نے آکھیاسی کہ پمپ ساڈے کھوہاں دا سارا پانی کھچ رہیا اے۔ اسیں جھبدے ای پین دے پانی نوں وی ترساں گے تے مگن ٹھاکر ناں دی جوک سانوں پین لئی وی پانی ویچے گی۔ پر ساڈے وچوں بہتے لوک پھگوپٹیل دی گل نوں ٹھیک مندے ہوئے وی چپ وٹ گئے سن۔ اِک بھلیکھے وچ پئے رہنا سانوں زیادا ٹھیک لگا سی کہ کیہ پتاسبھ کجھ ٹھک نال نِبڑ ای جاوے۔ تے اینا ای سچ نہیں سی۔
ساڈے وچوں بہتے لوک مگن دے ساہمنے کھڑے ہون دی حالت وچ نہیں سن۔ سانوں ایس گل دا ڈر سی کہ مگن سانوں پانی نہیں دیوے گا۔ سانوں مگن دے پیسے دا ڈر سی۔ سانوں مگن دی طاقت تے پہنچ دا ڈر سی۔ سانوں اوس دے پلسیے پتر دا ڈر سی۔ سانوں مگن دے گھر وچ ٹنگی دنالی بندوق دا ڈر سی۔ کوئی وی جبر دے منہنہیں لگنا چاہوندا سی۔
جو وی سی پر ہویا ایہ کہ پمپ دے پانی دی دھار پتلی ہون لگی۔ اوس وچ ہن پہلاں ورگا زوروی نہیں بچیا سی۔ پھر وی پیساسانوں پہلاں جِناں ای دینا پیندا تے پمپ دا عالم ایہ سی کہ جہڑے کھیت دا پِیچا گھنٹے بھر وچ ہو جاندا ہن اوس وچ تِن چار گھنٹے لگ جاندے۔ اِک دن مگن دے دماغ وچ وی خطرے دی گھنٹی وج گئی تے مگن نے پانی دین توں انکار کر دتا۔ سای گل ایہ سی کہ ہن اوہ پانی نوں بس اپنے کھیتاں لئی ای بچا کے رکھنا چاہوندا سی۔
فصلاں نہیں لوکاں دے ہِردے سک رہے سن۔ اوہناں دے اندر دوڑن والا لہوسک رہیا سی۔ رگ رگ وچ رچیاپانی سک رہیاسی۔ جہناں دیاں فصلاں نِسر گئیاں سن اوہ موئے مکے دانیاں دی آس وچ سای پر کھیتاں وچ رجھے رہے۔ پر جہناں نے دیر نال بوائی کیتی سی اوہناں دیاں فصلاں بِناں نِسریاں ای کملا رہیاں سن۔ بہتیاں دے آلوواں وچ اجے مٹی وی نہیں چڑھی سی کہ اوہ سکن لگے سن۔ مٹر تے دوجیاں فصلاں دا وی ایای حال سی۔ ساریاں فصلاں نشٹ ہو رہیاں سن تے ودھ توں ودھ اوہناں دی ورتوں ایای ہوسکدی سی کہ اوہناں نوں وڈھ کے ڈنگراں نوں کھوادتا جاوے۔
مگن دے کھیت اجے وی ہرے بھرے سن۔ لوکاں وچ بھیانک بے چینی سی۔ ہن اوہناں دا ایہ ڈر وی مک گیا سی کہ مگن پانی نہیں دیوے گا تاں اوہ کیہ کرن گے۔ اوہ خود نال ٹھگی ہو گئی محسوس کر رہے سن کہ جے کر فصلاں دا ایای حال ہونا سی تاں زیور تے زمیناں گہنے رکھن یاں گھر وچ سانبھ کے رکھی گئی تھوڑھی بہت جمع پونجی نوں وی مگن دے ہتھ دے آون دا کیہ مطلب سی۔ ایہ سراسر لٹ سی۔ ایہ پہلی وار سی کہ کئی لوک غصے وچ کھلے عام مگن نوں گالھاں کڈھ رہے سن۔ غصہ ڈر اتے شاید پہلی وار حاوی ہویا سی۔ لوک غصے وچ تپ رہے سن۔ تے اوہ کجھ وی کر گزرن نوں تیار سن۔
ایس دا پہلا اشارااودوں مِلیا جدوں مگن دی آلوواں دی فصل وچوں کئی کنال فصل پٹ لئی گئی۔پہلاں شاید ای کوئی اجہیا کرن دی ہمت کر سکدا۔ پر ایہ تاں کجھ وی نہیں سی۔ اِک راتیں مگن دی دس باراں وگھے کنک دی تیار فصل وچ اگ لگ گئی۔ کھیت کجھ ای پلاں وچ سڑ کے سواہ ہو گئے۔
ایہ پتہ نہیں لگ سکیا کہ ایہ جان بجھ کے لائی گئی اگ سی یاں پھر کِسے دی چِلم یاں بِیڑی نال کِھنڈ گئی سی۔ پر جے کر ایہ جان بجھ کے لائی گئی اگ سی تاں ایہ دھرتی نال ہوئے ۔

اوس صدیاں پرانے سمجھوتے دی کھلی النگھنا سی۔ فصل لٹ لئی جاندی تد شاید دھرتی نوں خشی ای ہوندی پر ساڑے جان نال ۔۔۔۔۔ اگلے کجھ دناں وچ لوکاں نے ویکھیا کہ دھرتی دی چھاتی پھٹ ای گئی سی سچ مچ۔
ایہ تریڑ پنڈ دے وچکار ظاہر ہوئی سی جو گھٹ توں گھٹ اِک بانس ڈونگھی سی تے کوہ بھر لمی سی۔ ایس دے نال کئی لوکاں دے گھراں دیاں کندھاںوچ وی تریڑ پے گئی سی۔ ایای حال فرش دا وی سی جہڑاکہ ظاہرای اے کہ کچا ای سی۔ لوکاں نے اپنے گھراں دے اندرلے حصے دی تریڑ نوں بھرنا چاہیا۔ ایس کارن جدوں اندر پانی گیا تاں اندر وںدھوئیں ورگاکجھ نکلیا۔ لوک ڈر گئے کہ دھرتی دے سینے وچ اگ لگی ہوئی اے۔ پر اگ بجھائون لئی جے کِتے پانی سی تاں اوہ دھرتی دے اندر ای سی۔ سو بہتے لوکاں نے ایہنوں مٹی نوں کٹ کٹ کے بھرن دی کوشش کیتی پردوجے تیسرے دن تیک تریڑ پھر جیوں دی تیوں نظرآئوندی ۔
ایہ سبھ ساڈے اتے آون والیاں اوکڑاں دے صرف اشارے سن۔ ہن تیک ہر کِسے نوں نظر آئون لگا سی کہ کجھ بہت بھیڑا ہون والا اے۔ پر کیوں ؟ اوڑک کیوں ؟ ایس سوال دا جواب کِسے کول نہیں سی۔ گویڑ سن پر اوہ اِک دوجے نالوں اینے وکھ سن کہ اوہناں وچوں کوئی سانجھا نکتہ لبھ جانالگ بھگ ناممکن سی۔تے سچائی اوس نکتے اتے سی یاں کہ سارے گویڑاںتوں باہر سی کِتے، ایس بارے جانن والا کوئی نہیں سی۔
مینہدا موسم لنگھدا جا رہیا سی۔ہاڑھ دے شروع وچ آئون والا چھیواں نچھترآردرا، پھر دسواںمگھیا وی،ککھیا، پرا،پچوں، سریکھا سارے خالی لنگھدے جا رہے سن۔ اوہ اِک اِک کر کے آ ئوندے جا رہے سن پر اوہناں کول ساڈے لئی پانی نہیں سی۔ اک چِھٹ وی نہیں۔ اسمان وچ بدل کیہ بدل دی پوچھل وی کِتے نہیں دِس رای سی۔ اسمان اینے بھیانک ڈھنگ نال نِیلادِسدا کہ سانوں کمبنی آوندی۔ جس دے نیلے سیک وچ اسیں سبھ سڑن لگدے۔
گرمی دا موسم جان دا ناںای نہیں لے رہیاسی۔ گرمی ساڈے سریراں دی ساری نمی سکائی جان ڈیای سی۔ اجیای گرمی اسیں پہلاں کدے نہیں ویکھی سی۔ ساڈے مڑھکے ساڈے جسماں وچ ای سک کے رہ جا ندے سن۔ سویرتوں شام تیک رات توں سویر تیک گرمی دا سامراج پسریا سی۔ گرمی نال جیویں اِک سرلاٹے دی آواز آوندی۔ کجھ کجھ ہانڈی دے ابلن ورگی۔ گرمی کیہ پکائون والی سی اخیر !
آل دوالے دے جنگلاں وچ رہن والے جنور گدڑ ، نیل گاں ، لومبڑی ، سیہے پانی دی بھال وچ ایدھر اودھر بھٹکدے ہوئے اکثر نظرآ جاندے۔ موسم نے اوہناں دا صدیاں توں سرجیا ایہ ابھیاس کہ آبادی والے علاقے وچ نہ جایا جائے نشٹ کر دتا سی۔ کئی کھوہ سک گئے سن۔ کئی کھوہاں وچوں پانی دے نال چکڑ آ رہیاسی۔ پنڈ وچ دو تِن کھوہ ای اجہے بچے سن جہناں وچ اجے وی صاف پانی سی۔ اجہے وچ پنڈتانے دے لوکاں نوں اِک اجہے کھوہ دی یاد آئی جس وچوں سال ہا سال توں کِسے نے پانی نہیں کڈھیا سی۔کئی سال پہلاں جدوں بچاپنڈت دی دِھی کِسے پٹیل منڈے نال ادھل گئی سی تاں بچہ پنڈت نے ایس کھوہ وچ کد کے پران تیاگے ۔ اودوں توں ایہ بھوت والا کھوہ ہو گیا سی۔ جہناں دیاں کڑیاں وڈیاں ہون لگدیاں اوہناں دے پیو ایس بھوت والے کھوہ اتے آوندے تے اپنی عزت بخشی دی دہائی دیندے۔ ایس دے باو جود کِسے کڑی نوں ڈِھڈ ہو ای جاندا تاں کڑی دے پیو دی تھاں کئی وار کڑیاں خدای ڈب مردیاں۔ ویلا بچاپنڈت نالوں اگے ودھ گیا سی۔
ایس کھوہ نوں بھوت مکت کراون لئی شورام پنڈت نے کجھ پوجا پاٹھ تے ٹونے ٹوٹکے کرائے۔ ایس موقعے اتے گرڑ پران توں لے کر توتا مینا تیک دے قصیاں دا پاٹھ کیتا گیا۔ پانی وچ اِک شیشی گنگاجل تے اِک لوٹا گئوموتر پایا گیا تے پانی پین دے قابل ہون داہوکرادے دتا گیا۔ ایس کھو دا پانی وی مک نہ جائے ایس لئی ایہ مِتھیاگیا کہ جدوں تیک ورکھا نہیں ہو جاندی تے سارے کھوہاں وچ پھر توں پانی نہیں آ جاندا اودوں تیک ایس کھوہ دے پانی توں فصل پیائون دا کم نہیں لیاجائے گا۔

بھاویں کجھ لوکاں دا کہنا سی کہ ایس وچ گھٹ توں گھٹ ست ہاتھیاں دے ڈبن جِناںپانی اے پر اجہے لوکاں دی گل نہیں سنی گئی۔
ایس دے پہلے دو دن تیک کھوہ دا پانی مشک نال کڈھیا گیا۔ پانی وچ اینی بدبو سی کہ پورا پنڈ بو نال بھر گیا۔ تد وی پانی گھٹ نہیں ہویا تاں کرائے اتے اِک انجن لیانداگیا جو لگاتار سارا دن پانی کھچدا رہیا ۔ ایس پانی نوں کجھ لوکاں نے نالی بنا کے اِک ٹوئے وچ کھڑن دی کوشش کیتی پر سارے دا سارا پانی اوس میلاں لمی تریڑ وچ سما گیا جو دھرتی دی چھاتی اتے ابھری ہوئی سی۔ ایس تریڑ وچوں اینا دھواں نکلیا کہ پورے پنڈ دے اسمان اتے پھیل گیا۔ ایہ عجیب طرحاں دادھوئیں دا بدل کئی دناں تیک اسمان وچ چھایا رہیا تے پھر ہولی ہولی غائب ہو گیا۔ تریڑ جو لوکاں نے کئی تھاواں توں بھر دتی سی اوہ ہور چوڑی ہو کے پھر توں ابھر آئی سی۔
پر حالت ہور وی بھیانک ہون ول ودھ رای سی۔ صرف تِن کھوہاں وچ پانی بچیاسی۔ جہناں توں پورے پنڈ دا کم چل رہیاسی۔اِک تاں مگن دا کھوہ سی جِس نال ٹھکرانے نوں چھڈکے پورے پنڈ نوں کوئی مطلب نہیں سی۔ باقی دو کھوہ اوتھے سن جتھوں پانی لین وچ ٹھاکراں تے پنڈتاں نوں تاں کیہ پٹیلاں تیک نوں اوکھیائی ہو رای سی۔ باقی دونویں نیچ سدیاں جان والیاں ذاتاں دے سن۔
اجہے وچ پٹیلاں نے کجھ کھوہاں نوں ہور ڈونگھاکرن دا ٹیچا مِتھیا ۔ سبھ توں پہلاں ایس کم لئی دلارے پٹیل دا کھوہ چنیا گیا۔ جو ساریاں لئی لگ بھگ اِکو جہا سوکھا سی۔ دوجا اوہ پٹیلاں دااِ کلا اجہیا کھوہ سی جہدی منڈیرپکی سی۔ ایس کھوہ وچ اِک دن بالٹی تسلا تے گینتی لے کے دو جنے ہیٹھاں اترے۔ باہر دو ڈھگیاں دے سہارے دو لوک تیار سن جہناں چھٹ نال اندر دا چِکڑ تے مٹی باہر کِھچنا سی۔ ہیٹھاں لتھن والے لوکاں نے اجے کم شروع وی نہیں کیتا سی کہ چکر کھا کے اوتھے ای ڈِگ پئے۔ اندر دی ہوا زہریلی سی ایس گل نوں جانے سمجھے بِناں باہر موجود لوکاں وچوں دو لوک وگ تگ کھوہ وچ لتھ گئے۔پل بھر وچ اوہ وی اوتھے ای ڈِگے پئے سن۔ کھوہ وچ رسیاں لمکیاں ہوئیاں سن پر اوہناں نوں اینا ویلا ای نہیں ملیا کہ اوہ ایہناں رسیاں توں کم لیندے۔
لوک سمجھ ای نہیں رہے سن کہ اندر جاندے ای ایہناں لوکاں نوں کیہ ہو ندا جا رہیا اے۔ کھوہ وچوں زہریلی گیس نکلن دی گل اجے تیک پنڈ وچ کِسے نے نہیں سنی سی۔ آخرکار اِک ہور جوان تیار ہویا کھوہ وچ اترن لئی پر پوری احتیاط نال۔ اوس دے لک نال اِک مضبوط رسی بنھی گئی کہ اوہ جے کر خود باہر نہ آ سکے تاں اوسے رسی دے سہارے اوس نوں جھٹ پٹ اتانہہ کھچ لیا جائے۔ اوہ اجے ٹھک نال ہیٹھاں اپڑیا وی نہیں سی کہ اوس نوں غش پے گیا۔ لوک کھوہ وچ جھاک رہے سن۔ اوس نوںترنت اتانہہ کھچ لیا گیا۔ اوہ بے ہوش سی۔
بہت دیر بعد جدوں اوس نوں ہوش آیا تاں اوہ بڑی ای کمزوری محسوس کر رہیاسی۔ اوس دیاں اکھیاں وچ ڈر سی۔ بہت ہولی ہولی بولدے ہوئے تے لگ بھگ ہفدے ہوئے اوس نے دسیا کہ اندر جاندیاں ای اوس نوں اجہیا لگا جیویں اوس دا نک تے منہکسے نے گھٹ دتا ہووے۔ ساہ لینا وی اوکھا ہو رہیا سی۔ بعد وچ اوس نے ایہ وی جوڑیا کہ اوس توں پہلاں کھوہ وچ لتھے چارے لوک اوس نوں ہیٹھاں سد رہے سن۔ اوہناں سبھ دے مونہہ کھلے سن تے اکھیاں وی۔ اوہ بے حد ڈر گیا سی تے شاید ڈر دے مارے ای بے ہوش ہو گیا سی۔
لوک دن بھر لاشاں نوں کڈھن دا جگاڑ کردے رہے پر نہیں کڈھ سکے۔ چار وچوں تِن دے تیڑ سوتی کپڑے دے جانگھئے سن۔ تے اِک نے دھوتی دے اِک ٹوٹے دا لنگوٹ بنھیا ہویاسی۔ باقی اوہ ننگے بدن سن۔ کنڈی سبھ توں پہلاں دھوتی وچ ای پھسی سی تے کھچن دی کوشش وچ دھوتی نوں چیردی لنگھ گئی سی۔ کئی وار دی کوشش توں بعد دھوتی باہر آ گئی سی پر دھوتی والا آدمی کھوہ وچ ننگ دھڑنگ پیا سی۔ جانگھئے والیاں دے ناڑے ٹٹ گئے سن۔ ایس کوشش وچ اوہناں دے سریر زخمی ہو رہے سن۔ اتے کھوہ دے لگاتارآل دوالے رہن والے لوک وی عجیب جیای کمزوری تے آہلک محسوس کر رہے سن۔ کوئی چارہ نہ ویکھ کے کم بند کر دتا گیا۔

لوک ساری رات کھوہ دے دوالے دائرہ بنا کے بیٹھے رہے۔ مردیاں نوں اکلا تاں نہیں چھڈیا جا سکدا سی۔ اگلے دن پلس آئی۔ اوس نے پنڈ والیاں نوں چوکھا دبکایا ، دو چار نوں پنج چھ ڈنڈے وی مارے پر کوئی وی کھوہ وچ اترن لئی راضی نہیں ہویا۔ بڑا ڈرایا دھمکایا پر کجھ نتیجہ نکلدا نہ ویکھ کے تے لاشاں کڈھن دا کوئی طریقہ نہ لبھدا ویکھ کے اوس نوں تڑی لائون لگے جِس داکہ کھوہ سی۔ گالھاں بکیاں کجھ وصولیا تے کھوہ نوں پورن تے کِسے نوں کنوں کن سوہ نہ لگن دی ہدایت دیندے ہوئے جان لئی تیار ہوئے۔
ایہ کویں ہو سکدا سی۔ ایہ بھیانک سی۔ آدمی عورتاں دو دِن توں چیکدے کھپدے پہلاں توں ای بے دم ہو گئے ہوئے سن۔ پھر وی اوہناں دے ورلاپ نال اِک ادھ پلس والے تیک دیاں اکھیاں سِلھیاں ہو گئیاں۔
اودوں پلس والیاںنے اِک دو لوکاں نوں دور کھڑ کے سمجھایا کہ کھوہ وچ ضرور کوئی زہریلی گیس اے۔ لاش کڈھن لئی باہر وں اجہے لوکاں نوں سدنا پئے گا جہناں نوں ایہ کم کرن دی جاچ ہووے۔ ایس وچ کئی دن لگ سکدے ہن۔ تد تیک لاشاں چوں سڑاند آئون لگ پئے گی۔ پنڈ وچ بدبو پھیلے گی ، روگ ودھن گے۔ اجہے وچ سبھ توں ٹھیک طریقہ اے کہ کھوہ نوں اِنج ای پور دتا جاوے۔
ایہ انہونی گل سی پر کئی لوکاں دی سمجھ وچ وی آون لگی سی۔ پر بِناں ساڑے۔۔۔۔۔؟ مِتھیاگیا کہ کھوہ وچ اتوں سکیاں لکڑیاں پا کے ساڑ دتا جائے۔ لکڑیاں دا کوئی گھاٹا نہیں سی۔ کھوہ وچ ڈھیر ساریاں لکڑیاں سٹیاں گئیاں۔ پر جدوں لکڑیاں وچ اگ لاون دی کوشش کیتی گئی تاں اگ لگی ای نہیں سگوں اگ اندر جاندیاںای بجھدی جا رای سی۔ تد گھیو یاں تیل دی بھال ہوئی۔ جِناں وی گھیو تیل ملیا سبھ دا سبھ کھوہ وچ پا دتا گیا۔ پھر وی اگ نہیں بلی۔ تد کوئی اِک شیشی مٹی دا تیل لے آیا۔ اتوں تیل پایا گیا پھر اِک کپڑے نوں مٹی دے تیل وچ تر کر کے لانبو اندر سٹیاگیا۔ اندر ڈِگدیاں ای کپڑے دی اگ وی بجھ گئی۔
ایہ پنڈ والیاں لئی ہور وی بھیانک سی کہ اگ اوہناں بدنصیب لاشاں نوں ساڑن توں نانہکر رای سی۔ ایہ اکا ان ڈِٹھی انہونی گل سی۔ بہتے کنب رہے سن۔ اوہناں دیاں اکھیاں وچ اچنبھاتے ڈر سی۔اگ دا ایہ پٹھا چالا اجے ہور وی برے حالات ول اشارہ کر رہیا سی ۔ اوڑک اوہناں نے کھوہ نوں مٹی نال بھرنا شروع کر دتا۔ کھوہ دے منڈیر ڈھا کے ایسے کھوہ وچ سٹ دتی گئی۔ تے اگلے دن تیک کھوہ پوری طرحاں پور دتا گیا۔ ایس وار شِورام پنڈت دے گوانڈھی انل کمار مِشرا اگے آئے۔ اوہناں دے حساب نال انج تاں ایہ مہابابھن دا کم سی پر پنڈ دی سکھ شانتی لئی اوہ ایہ وی کرن نوں تیار سن۔ اوہناں نے مرن والیاں دیاں روحاں دی شانتی لئی ہون وغیرہ کروایا تے نیم نال تیرھاں دن بعد رواجی تیرھواں کرن دی صلاح دتی۔ کھوہ والی تھاںاتے انل مِشرا دی صلاح نال اِک پپل دا رکھ لادتا گیا۔
مستقبل وچ آئون والیاںاوکڑاں دا گویڑ لا کے لوک چِیک اٹھے سن۔ باہلے گھراں وچ بھوجن صرف اِک ڈنگ دا پکن لگا۔ اوہ وی پوری کنجوسی نال۔ ہون والے ویاہ بھلے موسماں دی اڈیک وچ ٹال دتے گئے۔ جہڑے جوان لوک سن یاں باہر جا سکدے سن اوہناں نوں باہرکھٹن کمائون لئی بھیج دتا گیا۔ اوہ باہر جا کے کجھ ایس طرحاں گواچ گئے جیویں کدے ہے ای نہیں سن۔ ایس طرحاں پنڈ دی مالی حالت دا بوجھ کجھ گھٹ کرن دیاں کوششاں ہوئیاں۔ باقی آدمی ہو ئے یاں عورت لوک بے حدویہلے ہو گئے سن۔ اوہناں کول کرن نوں انج وی بہت گھٹ کم سن پر جہڑے کم ہے وی سن اوہناں توں وی اوہناں نے مونہہ موڑ لیا سی۔ پنڈ وچ بہتے لوکاں دے گھر بوہے صاف ستھرے رہندے ہوندے سن۔ اوتھے ہن مکھیاں بِھن بِھن کردیاں رہندیاں۔ بوہے اگے کوڑا کِھلریا رہندا پر چھیتی کیتے کوئی ایس طرحاں دیاں گلاں دی ساروی نہیں لیندا سی۔
اجہے وچ اِک سویرے جدوں اسیں سئوںکے اٹھے تاں پنڈ دے لگ بھگ ہر گھر وچ گیرو ے رنگ دے پنجے دے نشان لگے ہوئے سن۔ گھر دے چارے پاسے۔

پورا پنڈ کجھ ایس طرحاں لگ رہیا سی جیویں ہر گھر وچ کجھ ویاہ وغیرہ دا دیہاڑا ہوگزریا اے۔ ایہ نشان ویاہ والے گھراں وچ ای ویکھے جاندے سن۔ تے منڈپ دے کِسے اِک بانس دی طرحاں شبھ چِنھ دے طور گھٹ توں گھٹ سال بھر لئی چھڈ دتے جاندے سن۔
پر ایس وار ایہ بطور شبھ چِنھ نہیں ظاہر ہوئے سن سگوں ایس دے پِچھے اِک سانجھا ڈر سی۔ انہونی دا سندیہہ سی۔ ہوا وچ کئی دناں توں پسریاترٹھ سی کہ کوئی کالی ڈین اے جہڑی کِسے وی بوہے اتے کِسے وی رات ظاہر ہو سکدی اے۔ جو کھان لئی گنڈھے دے نال بیای روٹی منگدی اے۔ اوس نوں روٹی دے دو تاں وی برا کردی اے تے نہ دو تاں وی۔اوس توں بچن دا بس ایای اِک اپا سی کہ گھر دے چار چوپھیرے گیرو رنگے پنجیاں نال واڑ کر دتی جائے ۔ ایای طریقہ دسیا سی پنڈ دے جوان پنڈت انل کمار مِشرا نے۔ ایس دے باوجود لوک ڈرے ای رہے۔ باہلے لوکاں نے کالی نوں جمنا دی ماں نوں گھر وچ ای ساڑن نال جوڑیا تے ایتھوں اِک نویں کہانی جنمی کہ جمنا نے اپنی ماں نوں زندہ ای ساڑ دتا سی۔ ایس لئی اوہ بڈھی عورت کالی دے روپ وچ ظاہر ہوئی اے۔
اِک دہشت سی جو ایتھوںلے کے اوتھے تیک ہوا وچ رچ گئی سی۔ رات دے سمے اِک پتہ وی ہلدا تاں لوک کمب کمب جاندے۔ اپنے ولوں بڑے دلیر جاپن والے لوکاں نے وی رات نوں اکلے باہر نکلنا بند کر دتا سی۔ لوک نکلدے وی تاں کوئی لوہے دی چھری یاں بلم وغیرہ لے کے ٹردے۔ لوکاںنوں اِک ریتل بھروسہ سی کہ اپنے کول چنڈھیا لوہا ہوئے تاں کوئی وی بھوت یاں چڑیل نیڑے آون دی ہمت نہیں کرے گا۔
جہڑے تھوڑی ہمت والے لوک سن اوہ کالی دا وال کٹ کے کِتے لکادین دا سفنا ویکھ رہے سن۔ قصہ ایہ سی کہ وال کٹ کے رکھ لین مگروں چڑیل وال کٹن والے دی باندی ہو جاندی اے تے اوس کولوں من چاہیا کم کروایا جا سکدا اے۔ اوس کولوں کھوہ وی پٹوایاجا سکدا اے ۔ اودوں تیک جدوں تیک کہ کھوہ وچوںپانی نہ نکل آئے۔
کئی لوکاں نے کالی نوں ویکھن دا دعوی کیتا تے چھیتی بیمار پے گئے۔ جدوں کہ روٹیاں انج وی اینیاں گھٹ پکدیاںسن کہ بیای بچن دا سوال ای نہیں پیدا ہوندا سی۔ گنڈھے ضرور ہوندے ہمیشاں گھراں وچ پر اوہ کِسے قیمتی سامان وانگوں لکادتے گئے۔ پر کالی ڈین دا بھوہ جیوںدا تیوں رہیا۔ ایس مشکل سمے وچ جادوگراں سیانیاں لئی نویں سرے توں روزگار ظاہر ہویا۔ پنڈتاں نے وی کالی توں مکتی لئی ٹونیاں ٹوٹکیاں دی واہل چکی۔
کالی دا تاں کجھ نہیں ہویا پر ساڈے وچکار جھگڑے ودھ گئے۔ کِتے کِسے دے گھر دے ساہمنے پانی تے پھل دے نال رنگ روغن کیتا ہویا آنڈا ٹٹیا ملدا تاں کِتے نمبو۔ ککڑ تے بکرے وی کوہے۔۔۔۔۔ اوہناں دیاںٹکیاں سِریاں اکثر صبح سویرے رستیاں اتے لبھدیاںتے دہشت پیدا کردیاں۔ ٹونے ٹوٹکے لئی سئوندے سمے لوکاں دے وال کٹ لئے جاندے۔ اگلے دن کِسے دوجے نوں اپنے ویہڑے وچوںکٹے ہوئے والاں داگچھا لبھدا جہناں اتے خون لگا ہوندا۔ مجبورا اوس نوں وی کِسے سیانے یاں پنڈت دی پناہ وچ جانا پیندا۔
ایہ لڑی ٹٹن دا ناں ای نہ لیندی۔
اسیں اجے وی عادتا اپنے جنوراں نوں بکلاای دے بیلے ول ہِک لے جاندے ساں۔ پر مشکل ایہ سی کہ ہریالی اوتھے وی نہیں بچی سی۔ نیڑے دے پنڈاں دے لوک وی کئی وار ایتھے ای آ جاندے سن۔ اجہے وچ کِتے تھوڑھاوی وتر بچیا سی یاں کِتے سکیا ای سای پر گھاہ نظر آجاندا تاںاوہدے لئی لڑائی شروع ہو جاندی۔ کئی دن مار دھاڑہوئی سی۔ تے کئی وار اِک پنڈ والیاں دا دوجے پنڈ دے لوکاں نال ڈانگ سوٹا چلدا چلدا رہ گیا سی۔
اسیں پانی لئی کھوہاں دے کول جاندے تاں کئی وار اوہ سانوں گندہ پانی دیندے۔ تے کئی وار تاں پانی دین توں ای نانہہ کر دیندے۔ کھوہاں نے سانوں کدے نراش نہیں کیتا سی۔ ایہ ساڈے لئی حیرانی بھریا سی ۔۔۔۔۔ اسیں ایس اتے بھروسہ نہ کر سکدے۔

اسیں ایس گل نوں کھوہاں دا مذاق مندے تے اگلے دن پھر توں اوہناں کول جاندے۔ ایس طرحاں کئی کئی دن بعد جا کے سانوں ایہ سمجھ وچ آوندا کہ کھوہ ساڈے نال مذاق نہیں کر رہے ہن۔ اوہ سچیںساڈی تریہہ نہیں بجھاسکدے۔ اوہ خود ای تریہہ نال تڑف رہے ہن۔
حالت ایہ سی کہ علاقے دے سارے رکھاں دے پتر بکریاں تے جنور کھا گئے سن۔ایہنیں دنیں پتر بکریاں دا ای نہیں سارے ڈنگراں دا اکلا بھوجن بچے سن۔ اجہے رکھ بڑی مشکل نال لبھدے سن جہناں اتے پتر یاں لگراں نظر آئوندیاں ہون۔ اِک اِک دن وچ درجن رکھ ٹنڈھ ہو جاندے۔ اوہناں دی ہری بھری دولت غائب ہو جاندی۔ پہلاں صرف بکریاں والے لوک ای کلپی لے کے نکلدے۔ تے ہن ہر کِسے دے کول اِک ٹکوا ہوندا۔۔۔۔۔ ٹہنیاں وڈھن تے پتر توڑن لئی۔ اسیں ایس گل دی رکھاںکولوں معافی منگدے۔
ایہناں رکھاں دا دکھ سی پر اسیں ایہ وی جاندے ساںکہ اوہ ساڈے توں زیادہ تگڑے ہن ایہ سبھ جھیلن لئی۔ اوہناں دیاں جڑھاں ڈونگھیاںہن۔ اِک وار مینہہ آون دی دیر اے کہ ایہ درخت پھر توں پتراں نال بھر جان گے۔ چڑیاں پھر توں آہلنے بنائون گیاں۔ شہددیاں مکھیاں چھتے لا لین گیاں۔
ساڈیاں کھیڈاں مکن لگیاں۔ ساڈے کھیڈن دی اِک جگھاتاں پانی ای ہونداسی۔ پانی ختم سو پانی والی کھیڈ ختم۔ اِک پوری دی پوری پیڑھی پانی آون تیک تاری توں وانجی ہو گئی۔ جنور کھڑکنے ہون لگے ، نال نال اسیں وی۔ اوہ گھاہ تے پانی دی بھال وچ بے دم ہون تیک ایدھر اودھر بھٹکدے۔ اوہناں دے پچھے پچھے سانوں وی کھجل ہوناپیندا۔ اسیں وی چڑچڑے ہون لگے۔ کئی وار پشوواں نوں بِناں گل ای مار بیٹھدے۔ ساڈے آپس وچ وی جھگڑے ودھ گئے سن۔ ایہ وکھری گل اے کہ تد وی اسیں دوستی دے پرانے ابھیاس وجہوں چھیتی نال صلح کر لیندے تے پھر کدے نہ لڑن دیاں قسماں کھاندے۔ ایس دے باو جود جھگڑے مکن دا ناں نہ لیندے۔
گل کجھ نہیں سی پر اِک دن میری چنگی مار کٹائی ہو گئی۔ میں مگن دے ڈنگراں نوں پانی پیال رہیاسی کہ پنڈ دے ای ناگالینڈ نے مگن دے ڈنگراں نوں کٹدے ہوئے دور نٹھا دتا۔ تے اپنی ڈھانی دے پشوواں نوں لے کے پانی وچ وڑ گیا۔ میں اوس نوں پچھیا تاں اوس نے کہیا کہ کہڑے تہاڈے اپنے ڈنگر ہن ۔۔۔۔۔مردے ہن تاں مرن تینوں کیہ۔ پر مینوں سی کجھ۔ میں روز اوہناں ڈنگراں دے نال سارا دن گزاردا ساں۔ تے کوئی اوہناں نوںبے وجہ مارے ایہ میں کیویں جرسکدا سی۔
میں ڈنگراں نوں دوبارہ اوسے ٹوئے وچ ہِک لیایا۔ ناگالینڈ نے پھر مگن دے ڈنگراں نوں مارنا بھجائونا شروع کیتا۔ بدلے وچ میں ناگالینڈ دے ڈنگراں نوں ماریا۔ پھر تاں ناگالینڈ تے اوس دی ڈھانی دے دوجے کئی لوکاں نے رل کے مینوں بڑا ماریا تے بولے ، سالے مگن دے پیر چٹو توں تے تیرا پیو۔ اسیں کیوں ڈریے اوس کولوں۔ سالے نے تلا نہ پوریاہونداتاں ڈنگراں نوں پانی لئی نہ سہکدے ۔۔۔۔۔ ہن پانی اتے نہ اوس داکوئی حق ہونا چاہیدا اے نہ اوس دے ڈنگراں دا۔
میری چوکھی مار کٹائی توں بعد کئی لوک اگے ودھے جہناں نے مینوں چھڈایا۔
ایس توں بعد ڈنگر چارن دا کم میں چھڈ دتا۔ ایہ آکھدے ہوئے کہ چارن لئی کِتے کجھ بچیاای نہیں اے۔ اپنی مار والی گل میں مگن نوں نہیں دسی سی۔ نہ ای اوس دے ڈنگراں نوں کٹن دی گل۔ گھر آ کے کاکا نوں ضرور دسیا سی اوس دن۔ کاکا نے ای منع کر دتا سی۔ کاکا اجے وی مگن ول جاندا سی۔ تے مگن دے ڈنگراں لئی پٹھے پانی، گوہے توںعلاوہ ہور وی طرحاں طرحاں دے کم کردا سی۔ تے اوہ کرنا وی چاہوندا تاں کیہ کردا۔
آدمی تے عورتاں کئی وار گھاہ دی کھوج وچ نکل جاندے تے سارا سارادن کھجل ہوندے رہندے۔ تے پھر وی اکثر خالی ہتھ ای پرتدے۔
اجہے وچ اسیں اپنے ڈنگراں نوں سہجے چارن لے جاندے ساں۔

جدوں سنتوش وی نہ بچیاتاں اسیں اپنے ڈنگراں دے رسے کھول چھڈے۔ اسیں جاندے ساں کہ اوہ مرن گے پر اسیں ایہ کدے نہیں چاہوندے ساںکہ اوہ ساڈے دوارے مرن۔ ایہ ساڈیاں آساں نوں پوری طرحاں ختم کر دین والی گل ہوندی۔ اوہ لگاتار ساڈے ول تکدے تے اسیں اوہناں نال نظراں نہ ملا سکدے۔ بھکھ تریہہ نال بے حال اوہناں کرنگ ہوئے ڈنگراں وچ سانوں اپنا ای چہرا وکھالی دیندا۔ اسیں خود نوں اوہناں دے اینا نیڑے ایس توں پہلاں کدے نہیں محسوس کیتا سی۔
اسیں اوہناں نوں آزاد کر رہے ساں تے اوہ سن کہ وار وار ساڈے ای بوہے اتے پرت آوندے۔ آزادی ہو سکدا اے کہ اوہناں دا کدے سفنا رای ہووے ۔۔۔۔۔ ہریالی پسری ہوندی چارے پاسے تاں اوہناں اکھیاں نوں ایہ سفنا چنگاوی لگدا۔ پر ایس سمے اوہناں دا ایہ سفنا اوہناں نوں ای برداشت نہیں ہو رہیاسی۔ گھروں دور جاندے ای اوہناں اتے دنے ای گدڑ تے بگھیاڑ ٹٹ پیندے۔ اکثر اوہ اوتھے ای ڈِگ پیندے۔ اوہناں دے اندر ورودھ کرن دی طاقت نہیں بچی سی۔ جو دور ہوندے اوہ اڑنگدے ہوئے گھر ول بھجدے۔ جو کہ ہن کِتے نہیں بچیاسی۔
گدڑ اںنے کئی لوکاں نوں وڈھ کھادا سی۔ اسیں کال تے بھکھ نال ای نہیں ہلکا کدن نال وی مر رہے ساں۔ ہور وی کئی عجیب عجیب بیماریاں سانوں گھیر رہیاں سن۔ کجھ وی پہلاں ورگا نہیں سی۔ بیماریاں وی۔ ساڈے آل دوالے دیاں چڑیاں نجانے کتھے گم ہو گئیاں سن۔ اسیں کئی کئی دناںتیک چڑیاں دی آواز سنن لئی ترسدے رہندے۔ کدے کِتے کوئی ٹی ٹہک سنائی دے جاندی تاں جیویں اوہ جین دی آس نوں ودھا جاندی۔
زمین وچ جگہ جگہ پاڑ پے رہے سن۔ اوہناں تریڑاں وچ اجہے اجہے کیڑے مکوڑے نظرآ رہے سن جہناں نوں اسیں تاں کیہ پنڈ دے وڈے وڈیریاں تیک کِسے نے نہیں ویکھیا سی۔ پتہ نہیں اوہ پہلاں توں ای دھرتی وچ رہندے سن تے ہن باہر نکل آئے سن کہ کِتے باہروں آ کے ساڈے اتے ہلابول رہے سن۔ پانی ایس سمے ساڈا سبھ توں وڈا سفنا سی۔ ساڈی چمڑی سک گئی سی۔ اکھیاں دی نمی سک گئی سی۔ کال ساڈے اندر نوں وی اپنے جپھے وچ لے چکیا سی۔ کوئی ساڈے اندر جھاک کے ویکھدا تاں پتہ لگداکہ دھرتی دی طرحاں ای ساڈے اندر وی تریڑاں ای تریڑاں سن تے اوہناں تریڑاں وچ تمام ان پچھانے کیڑے مکوڑے گھم رہے سن۔
ایہنیں دنیں پانی جس کھوہ توں آ رہیاسی اوس داپانی پیندے ہوئے ساڈے وچوں بہتیاں نوں الٹی آوندی۔ اج اوسے دے پانی لئی اسیں منتاں کر رہے ساں۔ ساڈا ای نہیں ٹھاکراں تے پنڈتاں دا وی ایای حال سی۔ صرف دو کھوہاں وچ پانی بچیا سی۔ اِک اوای بھوتاں والاکھوہ جس وچ کدے بچہ پنڈت دے بھوت دا وسیرا سی، دوجا پنڈ دے سبھ توں دکھن والے پاسے داکھوہ۔ بھوتاںوالے کھوہ تیک ساڈی پہنچ نہیں سی۔ اسیں اوسے دکھن و الے کھوہ وچوں پانی لیائوندے ساں۔ اوس وچوںوی ہن گندہ پانی آ رہیاسی تے ایہ گندہ پانی وی سانوں اینا گھٹ لبھ رہیاسی کہ اوہ ساڈے لئی تاں کیہ اِک پِدی چِڑی لئی وی گھٹ جاپدا ۔
کال بارے طرحاں طرحاں دے قصے عام سن۔ لوک ایتھوں تیک دعوی کرن لئی تیار بیٹھے سن کہ فلانے علاقے وچ تاں لوک اپنے بچیاں تیک نوں کھا رہے ہن۔ یاں اوہناں دے آنڈھی گوانڈھی موقعہ ملدیاں ای اوہناں نوں کھا ئی جا رہے ہن۔ساڈے وچوں بہتیاں نے اجہیاں چیزاں اتے کدے وشواس نہیں کیتا۔ ایہ اجہیاں گلاں سن جہناں اتے یقین کر لین مگروں جیون تے مر جان دا بھیت ہمیشاں لئی ختم ہو جان والا سی۔
اوڑک اوہ ویلا آیا جدوں ساڈے وچوں بہتیاںکول کھان نوں لگ بھگ کجھ وی نہیں رہ گیاسی۔ رکھاں اتے پتر تیک نہیں بچے سن۔ اسیں دوڑ جاندے پر اجیای کوئی جگہ نہیں سی جتھے اسیں نٹھ کے جاندے۔ سانوں ایہ وی تاں نہیں پتہ سی کہ کِنی دوری اتے سانوں پانی دا اِک بک تے روٹی دا اِک ٹک لبھ سکے گا ۔۔۔۔۔

کہ کِنی دور جان اتے ایہ سوکامک جائے گاساڈے لئی۔ یاں پھر ساڈے ورگیاں لئی ایہ کدے ختم ہوئے گاوی کہ نہیں ! کالی دا معاملاچل ای رہیاسی کہ مونہہ چونڈھا ظاہر ہو گیا۔ جو رات دے ہنیرے وچ تیز چمکیلی روشنی دے نال ظاہر ہوندا سی تے جھپٹا مار کے ٹر جاندا سی۔ اگلے دن لوکاں دے پھٹر جثے کجھ ایس طرحاں لبھدے سن کہ جویں اوہناں نوں کِسے درندے نے پاڑ کھادا ہووے۔ کِسے نے وی اوس نوں ویکھیا نہیں سی پر اوس دے ہون دیاں افواہاںہر پاسے سن۔ کالی تاں صرف بیمار ای کردی سی ایہ تاں سدھی موت سی۔
نہ جری جان والی گرمی دے باو جود لوکاں نے گھراں دے اندر سئونا شروع کر دتا۔ اوہ رات نوںموتر کرن لئی وی باہر نہ نکلدے۔ پر ایس توں وی بھیانک گل ایہ سی کہ اوس ڈر نے ساڈے توں ساڈی سانجھ وی کھوہ لئی۔ پہلاں ذرا جِنا وی کھڑاک ہوند تاں لوک وڈی گِنتی وچ ڈانگاں لے کر نکل آوندے۔ ہن مونہہ چونڈھے نے اوہناں دے پیراں نال پتھر بنھ دتا سی۔ اوہناں نوں لگدا کہ پتہ نہیں کتھے اوہ چھیہہ لائی بیٹھا ہووے۔ کوئی نکلنا وی چاہوندا تاں اوس دے گھروالے آڑے آ جاندے۔ ساڈا پنڈ اجے تیک بچیاہویا سی پر آل دوالے دے پنڈاں وچ اجہیاں کئی موتاں اسیں ویکھ آئے ساں۔
پولیس آوندی تے چپ چاپ ساڑ دین دی صلاح دیندی۔ کدے کدار چیر پھاڑ لئی چک کے اپنے نال لے جاندی۔ لوک ایس گلوں ہور زیادہ ڈردے۔پہلاں توں ای لیراں لیراںہوئی مٹی دی ہور زیادا درگت ساڈے توں جری نہ جاندی۔ اسیں پلس دے آون دی اڈیک کیتے بِناں مٹی نوں ٹھکانے لا دیندے۔ کدے پلس آوندی تاں لوکاں دا سانجھا بیان ایای ہوندا کہ مرن والاکِتے بھج گیا اے یاں کہ کِتے کھٹن کمان ٹر گیا اے۔ پر پلس تد وی کجھ نہ کجھ پچھناچاہوندی۔ سوکے تے مگن کولوں جو کجھ بچیاسی اوہ پلس لئی جا رہی سی۔
تے اودوں اسیں اجہے گھراں نوں لٹن دی سوچی جتھوں روٹی دی اِک برکی مِلن دی امیدہو سکدی سی۔ ایس وچ مگن ٹھاکر دا پہلا ای ناں سی۔ جمنا دا پتر آشارام بہت دناں توں مگن کولوں اپنا بدلہ لیناچاہوندا سی۔ اوہ ایس گل نوں کدے وی بھل نہیں سکیاسی کہ بے دوشاای اوس نوں ڈکیتی دے الزام وچ اندر کروا دتا گیا سی۔ اودوں توں اوہ لگاتار جیل آوندا جاندا رہیاسی۔ اوس دا جیون پوری طرحاں بدل گیا سی۔ نجانے کِنیاںگالھاں ، کِنیاں ڈانگاں ، کِنے برے حالات اوس دے اندر سن جو اوس توں لیکھا منگ رہے سن۔ تے اوہ ایہ حساب مگن نال مل کے برابرکرنا چاہوندا سی۔
اوس نے پنڈ دے تے پنڈوں باہرے کئی منڈیاں نوں نال رل کے اپنا اِک جتھا بنا لیا سی۔ تے اِک دن اوس نے مینوں وی اپنے گروہ وچ شامل ہون دی دعوت دتی۔ کارن اکا صاف سی۔ ٹھکرانے یاں پنڈتانے دے لوکاں توں علاوہ بہت ای گھٹ لوک ہون گے جو مگن دے گھر دی اندرلی بنتربارے کجھ جاندے سن۔ میں اوتھے لگ بھگ روز آوندا جاندا ساں تے گھر دی کنی کنی توں واقف ساں۔ میں بڑی آسانی نال راضی ہو گیا۔ تے کجھ بہت معمولی تیاریاں توں بعد اسیں اپنے کم لئی تیار ساں۔ پر ایہ آشارام سی جو مگن دے نال کھیڈنا چاہوندا سی پہلاں کجھ دن۔ تے ایس سبھ لئی مونہ چونڈھاساڈے بڑا ای کم آئون والا سی۔
مگن دے گھر وچ کل ست لوک رہندے سن۔ مگن ، اوس دی تریمت، مگن دی بڈھی ماں ٹھکرائن ، مگن دا بھنیواں گلاب سنگھ ، گلاب سنگھ دی سوانی تے دو چھوٹے بچے۔ گلاب ایتھے مگن کول رہ کے اوہناں دے سارے کم دھندے ویکھدا سی۔
اِک دن مگن میدان وچ پجاماکھول کے بیٹھا ای سی کہ اوس نوں اپنے اگے کوئی دس فٹ اتے روشنی وکھالی دتی۔ اوہ پاٹیاں اکھیاں نال روشنی ویکھ ای رہیا سی کہ اوہ غائب ہو گئی۔ مگن دی کجھ سمجھ وچ نہیں آیا۔ اوہ ہور کجھ سوچ سمجھ سکدا،اینے نوں اوس دے کھبے پاسے مڑ اوای واپریا۔ مگن نہ سمجھ سکیا کہ اخیر اوس دے ٹھیک ساہمنے اینی تیز روشنی کیویں ہو رای اے۔ اوہ ٹارچ بالن لگیا سی کہ رک گیا۔ اوس نوں جاپیا اجے تاں اوہ ہنیرے وچ لکیا ہویا اے ۔۔۔۔۔

ٹارچ بلدیاں ای اوس دا ایتھے ہونا ظاہر ہو جاوے گا۔ پر اوس روشنی نے تاں اوس نوں انج وی ویکھ ای لیا سی۔ روشنی اچن چیت ٹھیک اوس دے سر اتے ظاہر ہوئی تے جدوں تیک مگن کجھ سمجھ سکدا اِک ڈرائونے پنجے نے اوس دے موڈھے توں ماس دا اِک وڈا حصہ نوچ لیا سی۔ مگن دے مونہوچوں ہوہو ورگی آواز نکلی۔ اوس دی پرت کے پِچھے ویکھن دی ہمت نہیں پئی۔ اوہ ٹارچ تے پانی دا لوٹااوتھے ای چھڈ کے بھجیا۔ تھوڑھا اگانہہوندیاں ای بدحواسی وچ بھجدے ہوئے مگن نوں بنھے نال ٹھیڈالگیاتے اوہ موندھے مونہڈِگ پیا۔ اوس نوں لگیا کہ اوس دا پیر کِسے نے پھڑ لیا اے۔ اوہ پِیڑ نال لگ بھگ چِیکد ا تے کوکدا ہویا اوتھے ای بے ہوش ہو گیا۔
ایہ ساڈا کم سی۔ ایس نال ساریاں تھاواں اتے نظر آئون والا مونہہ چونڈھاایتھے وی ظاہر ہو گیا سی۔ آشارام جتھے دے لوکاں نے ایس افواہ دا لابھ چکیا سی کہ کئی تھاواں اتے ہوا وچ اِک روشنی کجھ ایس طرحاں وکھالی دیندی اے جو یں کجھ بل رہیاہووے تے پھر ایہ روشنی اچن چیت الوپ ہو جاندی اے۔
اگلے دن مگن دی چھت اتے پھر اوہ روشنی نظر آئی۔ مگن نے پتر کول سنیہا گھلیا۔ جس دن پتر آیا سی اوسے رات اچن چیت پمپ دا انجن تیز آواز نال دھو دھو کردا سڑ گیا۔ اوس دے کئی ٹوٹے دور جا ڈِگے سن۔ اگ اینی تیز سی کہ انجن دے کئی حصے پگھرگئے سن۔ پانی دا چوبھچااوتھے ای وکھی وچ ای سی۔ پر اگ بجھاندے بجھائوندے انجن لوہے دا اِک کروپ کباڑ ہو کے رہ گیا سی۔
ایدھر جدوں سبھ دا دھیان پوری طرحاں انجن ول سی مگن دے پشوواں دے واڑے اتے مونہچونڈھاظاہر ہویا اگ دے پھرکڑے چھڈدا ہویا۔ مگروںگلاب دی سوانی نے دسیا کہ اوس دیاں دونویں اکھیاں لال سن تے ویکھن لگیاں ای کمبنی آئوندی سی۔ چھپرکچا سی۔ اوس دا چھت بہت سکیا سی۔ اوہ کجھ ایس طرحاں بھبھکا مار کے بل پیا جیویں اوس اتے مٹی دا تیل چھڑک کے اگ لا دتی گئی ہووے۔ چوبھچے دا پانی مک گیا سی۔ کھوہ وچ پانی سی پر اوہ اینا ہیٹھاں سی کہ کڈھن وچ بہت سماں لگ رہیاسی۔
ایہ میں ای ساں جہڑا جان اتے کھیڈ کے پشوواں دے واڑے وچ وڑیاسی تے پشوواں نوں کھول چھڈن لگا ساں۔ اتوں لکڑی دا اِک بلدا ہویا چو میری پِٹھ اتے ڈِگیا سی تے اوس حصے دی چمڑی نوں اپنے نال لیندا گیا سی۔ پر ڈنگراں نوں سڑدے ہوئے ویکھنا میرے لئی لگ بھگ ناممکن گل سی۔ میرا اوہناں دا پچھلے کئی سالاں دا ساتھ سی تے اوہ مگن دے سن ایس گناہ پاروںاوہناںنوں سڑن نہیں دتا جا سکدا سی۔
اگ وی میں ای لائی سی۔
پنڈ وچ اجہے گھر نہ ہون برابر بچے سن جتھے جنور رہ گئے سن۔ ساڈے بہتے ڈنگر بھکھ تے جان لیوا ڈانجھ دے ہوندیاں دم توڑ گئے سن۔ اوہناں دیاں جیبھاں تے اکھیاں باہر نکل آئیاں سن تے اپنے لئی موت منگدیاںجہیاں نظر آئوندیاں سن۔ موت ملی وی سی اوہناں نوں۔ کئیاں نوں پہلاں کدے نہ نظر آئون والیاں بیماریاں نے گھیر لیا سی۔ کئیاں نوں بگھیاڑاں ، گِدڑاںتے گِرجھاں نے نوچ کھاداسی۔ کئی وار تاں جیونداہی۔
مگن دے ڈنگرساڈیاں اکھیاں وچ چبھ رہے سن۔
دوجے دن مگن دا بھنیواں گلاب تِن چار پنڈ دوروں سیانالے کے آیا۔ اوس نے پہلاں تاں ہتھ کھڑاکر دتا پھر کافی دیر دی محنت تے نانہہ نکرتوں بعد اوہ دو دن پِچھوں جنترمنتر لئی راضی ہویا۔ اوس نے تمام زندہ مردہ سامان دی لسٹ گلاب دے ہتھ وچ پھڑادتی۔ سیانے نے دسیا کہ ایہ اوسے بڈھی دا بھوت اے جہنوں اوس دے گھر وچ ای پھوک دتا گیا سی تے اوہدے مگروںپنڈ وچ جِنے وی لوک مرے ہن اوہ سبھ اوسے بڈھی دے نال رلدے گئے ہن۔ سیانے نے دسیا کہ پنڈ وچ جنوراں دے وی بہت بھوت اڈرہے ہن جہڑے اوس نے ایس توں پہلاں کِتے نہیں ویکھے سن۔ تلا دے پورن نال ٹِبے اتلے پہلوان وِیر بابا پہلاں ای ناراض ہن۔ ہور وی بہت سارے بھوت ہن جو تریہنال پانی پانی کوکدے ہوئے ہر پاسے تیررہے ہن۔

ایہ سبھ اجہیاں گلاں سن جہناں نال کِسے نوں وی وردھ نہیں ہو سکدا سی۔ پنڈ مسان بنیاہویا سی۔ پنڈ دے باہر ڈنگراں دیاں ہڈیاں جِتھے کِتھے کِھلریاں ہوئیاں سن۔ لوک جیوندے ای بھوت نظر آ رہے سن۔ تے اوہ بھکھ تریہنال اینے ہولے تے ماڑے ہو گئے سن کہ سہج ای اوہناں دے چلن پھرن نوں تیردا ہویا منیا جا سکدا سی۔
سیاناواپس جان لئی گلاب دے سکوٹراتے بیٹھن ای والا سی کہ اوس نوں جاپیا جویں اوس دی کنڈ اتے کِسے نے گرم استرا چبھو دتا ہووے۔ ایہ اِک بِچھو سی۔ جدوں تیک سیانے دی سمجھ وچ کجھ آوندا اوہ کئی وار اپنا کم کر چکیا سی۔ سیانے دا ہتھ کنڈ اتے اپڑیا ای سی کہ ہتھ نوں وی اِک ڈنگ دا انعام ملیا۔ سیانا اپنی دھوتی لا کے سٹدا ہویا بھجیا۔ اوس نے اپنا کڑتہ پاڑ دتا تے ننگ دھڑنگ دوڑ یا۔
اینا کافی سی سگوں چوکھے توں زیادہ سی۔ پورے پنڈ وچ بھیانک دہشت پھیل گئی سی۔ پورے پنڈ نوں ڈرانا ساڈی منشا نہیں سی۔ پر ایس توں بِناں ساڈا کم چل وی نہیں سکدا سی۔ اسیں بس چار پنج ساں۔تے اساں لوکاں خود نوں پنڈ والیاں توں لکا رکھیا سی۔ ساڈی مرضی ٹھاکراںکولوں بدلہ لین دی سی تے اوہناں نوں لٹن دی وی کہ ساڈے ڈِھڈوچ وی کجھ پئے تے اسیں زندہ رہ سکیے۔ اصلی لوک تاں اوای سن آشارام تے اوای بے وجہ دے ستائے ہوئے لوک ۔۔۔۔۔ ۔ میں تاں اوہناں نال ایویں ای رل گیا ساں۔
پر ہن مینوں ایس کم وچ مزہ آون لگا سی۔ اینا کہ کئی وار تاں مینوں لگدا کہ میں کال نوں ای بھل گیا ہاں۔ مینوں پہلی وار کوئی ذمیواری دا کم ملیا سی۔ ایس کم وچ اِک ڈونگھی کِھچ سی۔ اجہیا ای کِھچ میں پہلاں کدے نہیں محسوس کیتی سی۔
سا ڈا کم ہو گیا سی۔ اگلے دن مگن دا پتر واپس اپنی نوکری اتے ٹرگیا سی۔ اوس نے مگن تے اپنی ماں نوں بڑا آکھیا کہ اوہ اوس دے نال چلن ، مگن تے اوس دی تریمت تاں لگ بھگ تیار وی ہو گئے سن پر ٹھکرائن نہیں منی تاں نہیں منی۔ گلاب دی سوانی نے کہیا کہ اوس نوںاوس دے پیکے چھڈ آ ۔۔۔۔۔ تے گلاب اپنے سکوٹر اتے اوس دی ایہ سدھرپوری کرن چلا گیا۔
راتیں مگن ، اوس دی تریمت تے ٹھکرائن گھر وچ اکلے سن۔ اسیں مگن تے اوس دی تریمت نوں بے ہوش کیتاتے پلنگ سمیت اوہناں نوں اوتھے رکھ آئے جتھے تلا سبھ توں ڈونگھاہوندا سی۔
اوس رات اسیں مگن دے گھر وچ شاید ای کجھ چھڈیا ہووے۔ دانے ، بھانڈے ، زیور ، ہتھیار ۔۔۔۔۔ سبھ کجھ۔ ایس مگروں اساں گھر وچ چوکھی توڑ بھن کیتی۔ سارے بستریاں نوں اکٹھا کرکے اوس وچ اگ لا دتی۔سارے گھر وچوںجو وی کپڑا یاں کوئی سڑن والی چیز لبھی سبھ کجھ اوسے اگ وچ لیا رکھیا۔
ایس توں پہلاں کہ اگ دے لانبو اسمان چھوہندے اساں اوتھوں بھج وگناسی۔ اسیں نکلدے ایس توں پہلاں سانوں اوس مچ وچ لال اِک چہرا وکھا لی دتاجو سانوں ای ویکھ رہیاسی۔ آرپار۔ اوہناں اکھیاں وچ پتہ نہیں اجہیا کیہ سی کہ اسیں جو سبھ کجھ اتشاہ نال نبیڑرہے ساںجیویں گڈکیتے۔ ٹھکرائن نوں تاں اسیں بھل ای گئے ساں۔
اسیں چپ چاپ اوتھوں ٹر آئے۔ اساں ساریاںنے اپنے چہرے اتے مڑھاسے بنھے ہوئے سن۔ پر ٹھکرائن دیاں اکھیاں نے جس طرحاں میرے ول ویکھیا سی ، مینوں جاپیاکہ اوہ مینوں پچھان گئی اے۔ اوس گھر وچ میرا نِت دا آنا جانا سی۔ پر ٹھکرائن دیاں اکھیاں وچ سانوں پچھان لین اتے نہ کوئی اچنبھا سی ، نہ کوئی خوشی۔ اوہناں دا سبھ کجھ لٹ کیتا سی ، باقی سبھ کجھ سڑ رہیاسی پر اوتھے اوہناں اکھیاں وچ کوئی ڈر یاں دہشت وی نہیں سی۔ اوس دیاں اکھیاں وچ اِک خوفناک اداسی سی۔ ایسے اداسی نال اوہ سانوں وی ویکھ رای سی تے اپنے سڑدے ہوئے گھر نوں وی۔ ٹھکرائن ای تاں جڑھ سی سبھ چیزاںدی۔ تلا دا پٹہ اوس دے ناں ہویا سی پر اسیں ٹھکرائن نوں جیوں دا تیوں چھڈ کے ٹر آئے۔
ایہ سبھ پل چِھن وچ ای ہویا ہووے گا۔
اسیں لٹیا ہویا مال کِتے چھپایا۔ تے اپنے اپنے گھراں وچ سئون چلے گئے۔

ایہ سبھ اجہیاں گلاں سن جہناں نال کِسے نوں وی وردھ نہیں ہو سکدا سی۔ پنڈ مسان بنیاہویا سی۔ پنڈ دے باہر ڈنگراں دیاں ہڈیاں جِتھے کِتھے کِھلریاں ہوئیاں سن۔ لوک جیوندے ای بھوت نظر آ رہے سن۔ تے اوہ بھکھ تریہنال اینے ہولے تے ماڑے ہو گئے سن کہ سہج ای اوہناں دے چلن پھرن نوں تیردا ہویا منیا جا سکدا سی۔
سیاناواپس جان لئی گلاب دے سکوٹراتے بیٹھن ای والا سی کہ اوس نوں جاپیا جویں اوس دی کنڈ اتے کِسے نے گرم استرا چبھو دتا ہووے۔ ایہ اِک بِچھو سی۔ جدوں تیک سیانے دی سمجھ وچ کجھ آوندا اوہ کئی وار اپنا کم کر چکیا سی۔ سیانے دا ہتھ کنڈ اتے اپڑیا ای سی کہ ہتھ نوں وی اِک ڈنگ دا انعام ملیا۔ سیانا اپنی دھوتی لا کے سٹدا ہویا بھجیا۔ اوس نے اپنا کڑتہ پاڑ دتا تے ننگ دھڑنگ دوڑ یا۔
اینا کافی سی سگوں چوکھے توں زیادہ سی۔ پورے پنڈ وچ بھیانک دہشت پھیل گئی سی۔ پورے پنڈ نوں ڈرانا ساڈی منشا نہیں سی۔ پر ایس توں بِناں ساڈا کم چل وی نہیں سکدا سی۔ اسیں بس چار پنج ساں۔تے اساں لوکاں خود نوں پنڈ والیاں توں لکا رکھیا سی۔ ساڈی مرضی ٹھاکراںکولوں بدلہ لین دی سی تے اوہناں نوں لٹن دی وی کہ ساڈے ڈِھڈوچ وی کجھ پئے تے اسیں زندہ رہ سکیے۔ اصلی لوک تاں اوای سن آشارام تے اوای بے وجہ دے ستائے ہوئے لوک ۔۔۔۔۔ ۔ میں تاں اوہناں نال ایویں ای رل گیا ساں۔
پر ہن مینوں ایس کم وچ مزہ آون لگا سی۔ اینا کہ کئی وار تاں مینوں لگدا کہ میں کال نوں ای بھل گیا ہاں۔ مینوں پہلی وار کوئی ذمیواری دا کم ملیا سی۔ ایس کم وچ اِک ڈونگھی کِھچ سی۔ اجہیا ای کِھچ میں پہلاں کدے نہیں محسوس کیتی سی۔
سا ڈا کم ہو گیا سی۔ اگلے دن مگن دا پتر واپس اپنی نوکری اتے ٹرگیا سی۔ اوس نے مگن تے اپنی ماں نوں بڑا آکھیا کہ اوہ اوس دے نال چلن ، مگن تے اوس دی تریمت تاں لگ بھگ تیار وی ہو گئے سن پر ٹھکرائن نہیں منی تاں نہیں منی۔ گلاب دی سوانی نے کہیا کہ اوس نوںاوس دے پیکے چھڈ آ ۔۔۔۔۔ تے گلاب اپنے سکوٹر اتے اوس دی ایہ سدھرپوری کرن چلا گیا۔
راتیں مگن ، اوس دی تریمت تے ٹھکرائن گھر وچ اکلے سن۔ اسیں مگن تے اوس دی تریمت نوں بے ہوش کیتاتے پلنگ سمیت اوہناں نوں اوتھے رکھ آئے جتھے تلا سبھ توں ڈونگھاہوندا سی۔
اوس رات اسیں مگن دے گھر وچ شاید ای کجھ چھڈیا ہووے۔ دانے ، بھانڈے ، زیور ، ہتھیار ۔۔۔۔۔ سبھ کجھ۔ ایس مگروں اساں گھر وچ چوکھی توڑ بھن کیتی۔ سارے بستریاں نوں اکٹھا کرکے اوس وچ اگ لا دتی۔سارے گھر وچوںجو وی کپڑا یاں کوئی سڑن والی چیز لبھی سبھ کجھ اوسے اگ وچ لیا رکھیا۔
ایس توں پہلاں کہ اگ دے لانبو اسمان چھوہندے اساں اوتھوں بھج وگناسی۔ اسیں نکلدے ایس توں پہلاں سانوں اوس مچ وچ لال اِک چہرا وکھا لی دتاجو سانوں ای ویکھ رہیاسی۔ آرپار۔ اوہناں اکھیاں وچ پتہ نہیں اجہیا کیہ سی کہ اسیں جو سبھ کجھ اتشاہ نال نبیڑرہے ساںجیویں گڈکیتے۔ ٹھکرائن نوں تاں اسیں بھل ای گئے ساں۔
اسیں چپ چاپ اوتھوں ٹر آئے۔ اساں ساریاںنے اپنے چہرے اتے مڑھاسے بنھے ہوئے سن۔ پر ٹھکرائن دیاں اکھیاں نے جس طرحاں میرے ول ویکھیا سی ، مینوں جاپیاکہ اوہ مینوں پچھان گئی اے۔ اوس گھر وچ میرا نِت دا آنا جانا سی۔ پر ٹھکرائن دیاں اکھیاں وچ سانوں پچھان لین اتے نہ کوئی اچنبھا سی ، نہ کوئی خوشی۔ اوہناں دا سبھ کجھ لٹ کیتا سی ، باقی سبھ کجھ سڑ رہیاسی پر اوتھے اوہناں اکھیاں وچ کوئی ڈر یاں دہشت وی نہیں سی۔ اوس دیاں اکھیاں وچ اِک خوفناک اداسی سی۔ ایسے اداسی نال اوہ سانوں وی ویکھ رای سی تے اپنے سڑدے ہوئے گھر نوں وی۔ ٹھکرائن ای تاں جڑھ سی سبھ چیزاںدی۔ تلا دا پٹہ اوس دے ناں ہویا سی پر اسیں ٹھکرائن نوں جیوں دا تیوں چھڈ کے ٹر آئے۔
ایہ سبھ پل چِھن وچ ای ہویا ہووے گا۔
اسیں لٹیا ہویا مال کِتے چھپایا۔ تے اپنے اپنے گھراں وچ سئون چلے گئے۔

ایہ تاں سانوں اگلے دن ای پتہ لگناسی کہ ایس اگ وچ ٹھکرائن وی سڑکے سواہ ہو گئی سی۔ اسیں سبھ جیویں راکھ ہو گئے ساں۔ مگن دا جو وی معاملہ ہو وے پرٹھکرائن زندگی بھر چنگی تے سا رای سی ۔ اوس نے کدے کِسے دا برا نہیں کیتا سی سگوں بیجن وڈھن ویلے کم ای آئی سی۔ اوہ پنڈ وچ اکلی سی جتھوں کدے کدے بِناں بیاج دے وی پیسہ لبھ جاندا ہوندا سی۔
ایسے دے نال پتانہیں کویں اسیں شکی ہوندے لگے گئے۔ ایس مگروں آپس وچ بے وساای تے لٹ کھسٹ دا اجہیا دور شروع ہویا جس دی اسیں کلپنا وی نہیں کیتی سی۔ ساڈے وی گھر لٹے گئے۔ روز کِسے نہ کِسے گھر وچ کوئی نہ کوئی وڑ جاندا۔ ایہ صرف تے صرف ان اناج دی بھال سی ۔۔۔۔۔ پانی دی تلاش سی۔ ایہ تاں اسیں بعد وچ جانیاکہ ایس وچ ٹھاکراں دا بدلہ وی سی ، جدوں اِک اِک کرکے سارے آشارام مار دتے گئے۔
دوجے پاسے لٹے ہوئے مال دا تد تیک کوئی مطلب نہیں سی جدوں تیک کہ اوس نوں اسیں اپنے گھراں وچ نہ کھڑ سکدے۔ سانوں دسنا ای پیا۔ ساڈے گھراں دے لوک بھکھے مر رہے سن۔ پر کئی وڈے وڈیریاں نے ایس طرحاں دے ان نوں کھان توں نانہہ کر دتی۔ اوہ پہلاں وانگوں ای ہولی ہولی موت دے مونہہ وچ جاندے رہے۔ اسیں اوہناںنوں دفنائوندے رہے ۔۔۔۔۔ساڑدے رہے ۔۔۔۔۔ اوای پنڈ دے باہر تلا تے ٹِبے والی جگھااتے۔
مگن ایس دوران پاگل جہیا ہوگیا۔ اوس دن جدوں اسیں اوس نوںتلا والی تھاں پلنگ سمیت چھڈ کے آئے ساں اودوں توں اوس دا سبھا عجیب ہو گیاسی۔ ایہ اوس عرق دا وی اثر ہو سکدا سی جو اسیں اوس نوں بے ہوش کرن لئی سنگھایا سی۔ پر اوہدی تریمت تاں ٹھیک ٹھاک سی۔ خیر مگن اِک دن غائب ہو گیا۔ اوس دی تریمت اپنے پتر کول ٹر گئی۔ جہڑا گھر وچ ڈکیتی تے ٹھکرائن دے مرن دی خبر سن کے آیا سی تے اجے تیک رکیا ہویا سی۔
اٹھ دس دن بعد پلس آئی تے کوئی پندراں لوکاں نوں ڈکیتی دے الزام وچ پھڑ کے لے گئی۔ آشارام جتھے دے لوک پہلاں ای مار دتے گئے سن۔میں بچ گیا سی ، شاید میرے بارے لوکاں نوں پتہ نہیں لگیا سی۔ جہڑے لوک پھڑ ے گئے اوہناں دے گھر والے بہت زیادہ دکھی نہیں سن۔ اوہناں نوںلگ رہیا سی کہ ہو سکدا اے پلس مارے کٹے پر روٹی پانی وی تاں ملے گاپھڑے گئے لوکاں نوں۔
جدوں مگن ول کوئی نہ بچیاتاں مگن دا کھوہ وی ساریاں لئی کھل گیا۔ پر اوس وچ وی نہ ہون برابر ای پانی سی جو کالے چکڑ نال رل کے آوندا سی۔ اسیں اوس نوں چھاندے ، پندے تدکِتے جا کے پین دے قابل ہوندا۔ اوہ وی دو بالٹیاں کڈھدیاںای پانی مک جاندا ، پِچھے چکڑ بچدا۔ کھوہ دے تل وچ رِس رِس کے دوبارہ پانی جمع ہون وچ گھنٹے لگ جاندے۔
اودوں اوہ اوہ ہویا جہدے بارے کوئی سوچ وی نہیں سکدا سی۔ شِورام پنڈت نے گھر دے اندر بھڑولے وچ کوئی دس بارھاں بوری دانے لکا کے رکھے سن۔ تے شِورام نے اِک دن بِناں کِسے وی بھیت دی پرواہ کیتے سارے پنڈ والیاں نوں سدیا تے اپنا سارا ان اناج پنڈ بھر دے لوکاں وچ ونڈ دتا۔ اسیں اِک توں ودھ اِک انہونیاں چیزاں ویکھ ای نہیںساں رہے سگوں اوہناں نوںہنڈا رہے ساں پھر وی سانوں ایس اتے یقین نہیں آیا۔ شِورام نے پنڈ والیاں کولوں معافی منگی کہ پہلاں اوہناں نوں ایہ عقل نہیں آئی کہ جدوں پنڈ ای مک جائے گا تاں اوہ خود کتھے جان گے۔ کِس کولوں خریدن گے ، کِس نوں ویچن گے تے ویچ کے کرن گے وی کیہ ! قدرت نے اوہناں نوں شیشہ وکھا دتا اے۔
دوجا اوہناں نے پنڈ دے بچے ہوئے لوکاں نوں بینتی کیتی کہ ہن تیک جو کجھ وی ہویا پر ہن رل مِل کے رہیے۔ مصیبت کِسے اکلے اتے نہیں آئی ۔ پورے پنڈ اتے آئی اے سگوں علاقے اتے آئی اے۔ تاں سبھ وکھ وکھ کیوں جوجھ رہے ہاں ایس نال۔ رل کے کیوں نہیں لڑدے۔ اکٹھے کیوں نہیں جردے۔ ایہ ساڈے سبھ دے اندر دی آواز سی پر اسیں ایس نوں ان سنیاکردے رہے ساں۔

اجہیاں آوازاں سنن دا ساڈا چلن نہیں سی سگوں اجے وی اسیں اپنے اندر ایہناں نوں محسوس ای ایس لئی کر رہے ساں کہ کال سر اتے کھڑا سی۔ پر اوہ ساڈے لئی ہن کوئی بھیت نہیں رہیاسی۔
تے تد بوہڑ دے اِک گھنے رکھ جو کہ اجے وی ہرا بھرا سی دے ہیٹھاں اسیں پانی دی بھال وچ کھوہ کھٹن دا ٹیچا مِتھیا۔ تھلے پانی ہون دے امکان دا ساڈا جو وی ریتل گیان سی اوس دے حساب نال ایتھوں ہر حال وچ پانی لبھ جانا سی۔ ساڈے کول ایہنیں دنیں کوئی وی کم نہیں سی۔ ہر کوئی ویہلا سی۔ ایہ گل وکھری سی کہ ساڈے وچ زور نہیں بچیاسی۔ اسیں بہت چھیتی تھک جاندے۔ پھر وی اسیں جوش نال کھوہ پٹنا شروع کیتا۔ اسیں شروع ای کیتا سی ۔۔۔۔۔ مشکل نال کوئی پنج چھ ہتھ ہیٹھاں وی نہیں گئے ساںکہ پتھراں دی اِک موٹی تہنال ساڈا واہ پیا۔ گینتی دی دھار مڑ مڑ خراب ہون لگی۔ تد اسیں کہیاںدا سہارا لیا۔ کہیاں جدوں پتھراں نال ٹکراوندیاں تاں چنگیاڑے نکلدے۔ پر پتھر ذرا وی نہ ٹٹدا۔ تد رمبے پھڑ لئے ۔ اسیں رمبیاں نوں پتھر اتے سدھا کھڑاکردے تے اتوں ہتھوڑے نال زوردار سٹ ماردے۔ بدلے وچ تھوڑھا جہا پتھر ٹٹدا۔ تے پتھر جِناں ای ساڈا حوصلاٹٹدا۔ چھیتی ای اسیں تریہنال بے دم ہون لگدے۔ سانوں پانی دیندے پر اوہ اجے سنگھ تیک وی نہ اپڑیا ہوندا کہ مک جاندا۔
اوس سخت تہہ نوں توڑن وچ سانوں پندراں دن لگے۔ عام دناں وچ شاید پنج وی نہ لگدے۔ باو جود ایس دے کہ اسیں ہڈ بھنویں محنت کر رہے ساں۔ ایہ کھوہ ساڈے لئی آخری امید سی۔ کنکریلی تہہ دے ہیٹھاں پولی مٹی سی۔ ساڈا کم تیزی نال اگے ودھن لگا۔ اسیں دگنے اتشاہ نال پٹ رہے ساں۔۔۔۔۔ جلدی ای سانوں سِلھ لبھنی شروع ہو گئی۔ اسیں نویں سرے توں زندہ ہون لگے۔ پر اگلے دن ای ساڈیاں سدھراں نوں دوبارہ تگڑا جھٹکا لگیا۔ وتر زمین دے ہیٹھاں پھر توں سکی چٹان شروع ہو گئی سی۔ پھر وی اسیں پٹدے رہے۔ پٹدے پٹدے اسیں اینے ہیٹھاں جا پہنچے ساںکہ تھلے دی آواز اتے مشکل نال ای اپڑدی سی۔ لگاتار محنت کردے کردے ساڈے وچ اینا تھکیواں بھر جانداکہ اتے آئونا دوجا جنم لین وانگوں اوکھا لگدا۔
اتے کھوہ وچوں کڈھی گئی مٹی دا ڈھیر لگدا جا رہیاسی۔ اسیں پوری طرحاں مٹی دے رنگ وچ رنگے گئے ساں۔ سانوں ویکھ کے لگدا جیویں مٹی ای مٹی نوں پٹ رای سی۔ ساڈا سبھ کجھ مٹی دا سی۔ ساڈا لہو ، ساڈے ساہ سبھ مٹی ہو رہے سن۔ اسیں مِٹ رہے ساں تے مٹی پٹ رہے ساں۔ اِک وار ہیٹھاں اترن مگروں جدوں اسیں باہر نکلدے تاں کئی دناں تیک کھڑے ہون دی وی ہمت نہ پیندی۔ اندر ہوا بہت گھٹ ہوندی۔ ساڈا ساہ گھٹن لگدا ۔۔۔۔۔ پر جیویں اِک پاگل پن سی کہ جدوں تیک پانی نہیں مِلدا اسیں پٹنابند نہیں کراں گے، بھانویںدھرتی وچ آر پار موری ہو جائے۔
نیلے دے ڈر توں مارے اسیں اسمان ول ویکھنا ای بند کر دتا سی۔ پر اِک دن دھرتی اتے تیر رہیاں کجھ پرچھائیاں نوں ویکھ کے اسیں اتانہہویکھیا تاں سانوں اسمان دا رنگ بدلدا وکھالی دتا۔ نیلے اسمان وچ کجھ کالے بدل تیر رہے سن۔ ایہ اِک درلبھ منظر سی۔ اِنج لگیاکہ جیویں اسیں پہلی وار ایہ ویکھ رہے ہاں۔ جو کھوہ پٹ رہے سن اسیں اوہناں نوں ایہ گل دسنی چاای پر ہیٹھاں تیک ساڈی آواز نہیں اپڑ رای سی۔ اسیں اینے خوش ساں ایس پل کہ اسیں اوہناں لئی شِورام پنڈت کولوںرقعہ لکھوائون جا رہے ساں۔ اسیں ایہ گل بھل ای گئے ساں کہ ہیٹھاں جو دو لوک ہن اوہناں نوں پڑھنا تے آوندا ای نہیں۔ ہیٹھاں رسی لمکی ہوئی سی اوس نوں وار وار ہلایا گیا۔ اوس نوں اتے کھچ کے پھر ہیٹھاں چھڈیا گیا۔ کھوہ دے مونہاتے ڈبا تے ڈھول وجایا گیا تد وی ہیٹھاں گئے لوکاں اتے ایس داکوئی اثر نہیں پیا۔ اسیں ڈر گئے ساں۔ دلارے پٹیل دے کھوہ دی گھٹنا سانوں سبھ نوں یاد سی۔ ہیٹھاں ہنیرا سی تے اتوں کجھ وکھالی نہیں دے رہیا سی۔ ہیٹھاں اترنا ضروری سی پر ایس لئی کوئی وی راضی نہیں ہو رہیاسی تد کاکا نے مینوں ہیٹھاں اترن لئی کہیا۔میں اترن ای والا ساں کہ شِورام پنڈت نے مینوں تھوڑی دیر رکن نوں کہیا تے اپنی تِن سیلاں والی ٹارچ لے آئے۔

ٹارچ میں اپنے گلے وچ لمکا لئی ، اِک وار اسمان ول ویکھیا تے ہیٹھاں اتر گیا۔
میں بہت دیر تیک تھلے اتردا رہیا تد جا کے ہیٹھاں اپڑیا۔ ہیٹھاں کوئی نہیں سی۔ اوتھے مٹی کڈھن لئی بالٹی سی۔ پٹن لئی گینتی کہی سی ، رنبا سی۔ پانی لئی اِک لوٹا سی۔ اِک پرناتیک رکھیا ہویا سی پردوناں پٹن والیاں دا کِتے پتانہیں سی۔ ایہ پورے سوکے دا سبھ توں اچنبھے والا درش سی۔ اینے لوکاں دے ساہمنے کھوہ وچ اترے ہوئے دو لوک اخیر کتھے گم ہو گئے سن ؟
میں جِنی تیزی نال اتے چڑھ سکدا سی اوس نالوں کئی گنا تیزی نال اتے چڑھیا۔ اتے پہنچ کے میں بہت چِر تیک ہفیا رہیا۔ ایس مگروں جو کجھ وی میں دسیا اوس اتے کِسے نے وی بھروسانہیں کیتا۔ میرے کاکا نے وی نہیں جِس دے آکھے میں بِناں کِسے گل دی پرواہ کیتے چپ چاپ ہیٹھاں لتھ گیا ساں۔
اودوں مینہآیا سی ، ترِپ ترِپ ڈگدے تبکیاں نال۔
جِناں پانی ورھدا سبھ دا سبھ دھرتی اپنے اندر سانبھدی لگی جاندی۔ بھوئیں اتے اوس دا کجھ وی نہ پتالگدا ۔ اسیں اپنے گھراں دے سارے بھانڈے لیا کے کھلی تھاں رکھ دتے کہ اوہناں وچ اسیں پانی بھر سکئے۔ اسیں بِھج رہے ساں۔ اسیں نچ رہے ساں۔ پر ایہ ساڈی جِت نہیں سی۔ ایہ کِسے ان ویکھے دا ترس سی ساڈے اتے۔ ہن پتانہیں کیہ کردے اسیں ایس ترس دا۔
پانی ورھیاتاں کئی دناں تیک ورھدا ای رہیا۔ ساڈیاں اکھیاں لئی ایہ اچرج منظر سی۔ اسیں بہت خشساں ، اینے کہ ایہ خشی جر سکن دی حالت وچ نہیں ساں۔ سانوں بڑا چنگا لگ رہیاسی پر ہن سانوں اوہ سبھ یاد آ رہے سن جو پانی دے اِک اِک تبکے نوں سہکدے ہوئے مر گئے سن۔ اودوں ساڈی اکھیوں اتھرو نہیں نکلے سن پر ہن جیویں پانی دے نال نال ہنجواں دا وی ہڑ آ گیا سی۔ اسیں اچی اچی رو رہے ساں۔ اسیں کوک رہے ساں۔ اوہناں سبھناں دا ناںلے لے کے اوہناں نوںپکار رہے ساںکہ آو ۔۔۔۔۔ آو ویکھو پانی ورھ رہیااے۔ آو ڈانجھ بجھاو اپنی ۔۔۔۔۔ کون آوندا !
پر ورکھا نے اِک نویں آفت ساڈے اتے مڑھ دتی سی۔ اسیں بہت پیاسے ساں پر دھرتی ساڈے توں وی بہتی تریہائی سی۔ دھرتی وچ پاڑ ای پاڑ سن۔ اوہ اپنیاں بہت ساریاں تریڑاں راہیں رج کے پانی پی رای سی۔ چھیتی ای دھرتی نوں بدہضمی ہو گئی۔ پاڑ ہر جگہ سن ۔۔۔۔۔ساڈے گھراں دے اندر تیک ۔۔۔۔۔ ساڈے مناں دے دھراندر تیک ۔تے ایہناں تریڑاں وچ نجانے کِنے زہریلے کیڑے مکوڑے بھر گئے سن۔ ہن ایہناں تریڑاں وچ پانی جا رہیا سی تاں ایہ باہر نکل رہے سن۔ باہر پانی ای پانی سی۔ ساڈے گھراں دیاں کندھاں توں لے کے چھتاں تیک اوہیکیڑے سن۔ ساڈے بستریاں اتے اوای سئوںرہے سن۔ اوہ بہت سارے سن تے ساڈے وچ طاقت وی نہیں سی کہ اسیں اوہناں سبھ نوں مار سٹدے یاں اپنے گھروں باہر کڈھ آوندے۔
اسیں اوہناں کوہجے کیڑیاں توں بچن دا ہر جتن کردے تے اوہ آسانی نال ناکام بنا دیندے۔ اوہ ساڈے کپڑیاں وچ سما جاندے نک تے کن وچ اپنے لئی تھاں لبھدے۔ اسیں اوہناں نوں ماردے تاں کئی وار اینی بھیڑی بدبو آوندی کہ بدبو نال ای مر جان نوں دِل کردا۔ کئی وار اوہ سانوں وڈھ کھاندے۔ اوہ جتھے وڈھدے اوہ تھاںپک جاندے۔ اوہناں وچوں پِیپ وگن لگدی۔ سڑن لگدا سریر ہولی ہولی ۔ بھیانک درد ہوندا ۔۔۔۔۔ چیکاں کوکاں نال کن پاٹدے۔
اینا جیویں گھٹ سی کہ ساڈے گھراں نے اِک اِک کر کے ڈِگناشروع کیتا۔ کندھاں اچن چیت آئی ایس خوشی نوں سہہ نہ سکیاں ۔۔۔۔۔ اوہناں دے اندر اِک ہتیاری سِلھ نے پیر پسار لیا سی۔ تے مٹی دیاں کندھاں مٹی وچ مل جان دا سفنا سچ کر رہیاں سن۔ پنڈ پدھرا ہو رہیاسی۔ ساریاں تریڑاں بھر گئیاں سن۔ پانی سڑانڈ ما ر رہیاسی تے اِک نہ جری جان والی بدبو کِھنڈ رای سی ساڈے چارے پاسے۔

پانی ورھیاتاں کئی دناں تیک ورھدا ای رہیا۔ ساڈیاں اکھیاں لئی ایہ اچرج منظر سی۔ اسیں بہت خشساں ، اینے کہ ایہ خشی جر سکن دی حالت وچ نہیں ساں۔ سانوں بڑا چنگا لگ رہیاسی پر ہن سانوں اوہ سبھ یاد آ رہے سن جو پانی دے اِک اِک تبکے نوں سہکدے ہوئے مر گئے سن۔ اودوں ساڈی اکھیوں اتھرو نہیں نکلے سن پر ہن جیویں پانی دے نال نال ہنجواں دا وی ہڑ آ گیا سی۔ اسیں اچی اچی رو رہے ساں۔ اسیں کوک رہے ساں۔ اوہناں سبھناں دا ناںلے لے کے اوہناں نوںپکار رہے ساںکہ آو ۔۔۔۔۔ آو ویکھو پانی ورھ رہیااے۔ آو ڈانجھ بجھاو اپنی ۔۔۔۔۔ کون آوندا !
پر ورکھا نے اِک نویں آفت ساڈے اتے مڑھ دتی سی۔ اسیں بہت پیاسے ساں پر دھرتی ساڈے توں وی بہتی تریہائی سی۔ دھرتی وچ پاڑ ای پاڑ سن۔ اوہ اپنیاں بہت ساریاں تریڑاں راہیں رج کے پانی پی رای سی۔ چھیتی ای دھرتی نوں بدہضمی ہو گئی۔ پاڑ ہر جگہ سن ۔۔۔۔۔ساڈے گھراں دے اندر تیک ۔۔۔۔۔ ساڈے مناں دے دھراندر تیک ۔تے ایہناں تریڑاں وچ نجانے کِنے زہریلے کیڑے مکوڑے بھر گئے سن۔ ہن ایہناں تریڑاں وچ پانی جا رہیا سی تاں ایہ باہر نکل رہے سن۔ باہر پانی ای پانی سی۔ ساڈے گھراں دیاں کندھاں توں لے کے چھتاں تیک اوہیکیڑے سن۔ ساڈے بستریاں اتے اوای سئوںرہے سن۔ اوہ بہت سارے سن تے ساڈے وچ طاقت وی نہیں سی کہ اسیں اوہناں سبھ نوں مار سٹدے یاں اپنے گھروں باہر کڈھ آوندے۔
اسیں اوہناں کوہجے کیڑیاں توں بچن دا ہر جتن کردے تے اوہ آسانی نال ناکام بنا دیندے۔ اوہ ساڈے کپڑیاں وچ سما جاندے نک تے کن وچ اپنے لئی تھاں لبھدے۔ اسیں اوہناں نوں ماردے تاں کئی وار اینی بھیڑی بدبو آوندی کہ بدبو نال ای مر جان نوں دِل کردا۔ کئی وار اوہ سانوں وڈھ کھاندے۔ اوہ جتھے وڈھدے اوہ تھاںپک جاندے۔ اوہناں وچوں پِیپ وگن لگدی۔ سڑن لگدا سریر ہولی ہولی ۔ بھیانک درد ہوندا ۔۔۔۔۔ چیکاں کوکاں نال کن پاٹدے۔
اینا جیویں گھٹ سی کہ ساڈے گھراں نے اِک اِک کر کے ڈِگناشروع کیتا۔ کندھاں اچن چیت آئی ایس خوشی نوں سہہ نہ سکیاں ۔۔۔۔۔ اوہناں دے اندر اِک ہتیاری سِلھ نے پیر پسار لیا سی۔ تے مٹی دیاں کندھاں مٹی وچ مل جان دا سفنا سچ کر رہیاں سن۔ پنڈ پدھرا ہو رہیاسی۔ ساریاں تریڑاں بھر گئیاں سن۔ پانی سڑانڈ ما ر رہیاسی تے اِک نہ جری جان والی بدبو کِھنڈ رای سی ساڈے چارے پاسے۔
پر اسیں بہت تگڑے لوک ساں۔ اسیں اینا سبھ کجھ سہہ کے وی اِک حیرانی دی طرحاں زندا ساں۔ تے ہن جیوندے ای رہن والے ساں۔
مگن دی چھت اتے بیٹھے ہوئے اسیں کل بہتر لوک ہاں۔جو سانوں چھڈ کے چلے گئے یاں جہڑے جیل وچ ہن، اسیں اوہناں دی گنتی نہیں کر رہے ۔ سانوں نہیں پتہ کہ ایتھوں جان توں بعد اوہناں اتے کیہ بیتی ! اسیں نہیں جاندے کہ اوہناں وچوں کِنے جیوندے ہن تے کِنے رستے وچ آون والیاں مارو اوکڑاں دی بھینٹ چڑھ گئے۔ پر کجھ تاں ہون گے جو باہروں پرت کے آن گے۔ اسیں بھکھے پیاسے ہاں کئی دن توں۔ تریہبہت ودھ جاندی اے تاں اوای مینہہ دا سڑیا ہویا اِک لپ پانی پا لیندے ہاں اندر۔ کجھ وی ہووے ہن سانوں اوس دی پرواہ نہیں اے۔ پر ہن سانوں کجھ نہیں ہووے گا، اسیں جاندے ہاں۔ ساڈے اندر جیون پھٹ رہیا اے پھر توں۔ اوہناں ٹنڈرکھاں دے نال جہناں وچ نویاں کرونبلاں اینی دوروں وی وکھالی دین لگیاں ہن۔ سانوں ہن توں اوہ ہریالی وکھالی دین لگی اے جو ساڈیاں اکھیاں دا سوکا ختم کرے گی۔ اسیں جاندے ہاں کہ جدوں پانی سکے گاتاں اِک نویں دھرتی ساڈی اڈیک کر رای ہووے گی۔ گھاہ،وترتے جیون نال بھری۔ ایس بارے اسیں بہتر لوکاں وچ کوئی وِتکرا نہیں اے کہ اسیں ایس ہریالی نوں قائم رکھاں گے۔
اسیں جو باقی بچے ہاں، ایس نوں ساڈا سانجھا بیان منیا جاوے۔٭٭