احساس

جاوید پنچھی

اوہنوں میں نہ اوس ویلے جاںْ دا ساں جدوں ایہ کہانی واپری سی تے نہ ای اج جاںْ دا ہاں۔ بھاویں ایس گھٹنا نوں واپریاں پوری چودھاں ورھے بیت گئے نیں ۔ پر اوہ گل ۔۔۔۔۔۔۔۔۔ اوہ فقرا۔۔۔۔۔۔۔۔۔ اوہ اکھر۔۔۔۔۔۔۔۔ اوہ بول جہڑے اوہنے سویرے سار ای مینوں آکھے سن ، اوہناں دی واڈھ اج وی اوسے طرحاں تِکھی اے جسراں اوس ویلے سی۔ اکھے تلوار دے پھٹ ٹھیک ہو جاندے نیں پر زبان دے پھٹ کدے وی ٹھیک نہیں ہندے ۔ اصولوں انج جویں تیز دھار برچھی کسے ان ویکھے بندے نے میرے سینے وچ آرپار کردتی ہووے۔میرے اند ر اوس ویلے کنی ٹُٹ بھج ہوئی سی ، ایہ دسن جوگ گل اے نہ سُنن جوگ۔۔۔۔۔۔۔ صرف اوہدے بارے سوچیا جا سکدا اے ۔ کوئی حتمی گل نہیں ہو سکدی۔ کیوں جے میرے دل دے رُکھ تے پُنگردے اَن گنت جذبیاں دا قتل ہو گیا سی۔ اصلوں انج جویں لاہور سیشن کورٹ وچ بمب چلن پاروں اَن گنت منکھ تھاں تے مارے گئے تے خورے کِنے لوک پھٹڑ ہو کے عمر بھر واسطے روگی بن گے۔ میرے دل دی وی اوس ویلے کجھ اجہی حالت سی ۔ اِنج جاپدا سی جویں کسے بے قصور مزدور نوں لوہے والی بھٹھی وچ سُٹ دتا جاوے یاں کوئی بے دوش بندا دہشت گردی دے کیس وچ پُلس ہتھے چڑھ جاوے تے اوہنوں اپنی صفائی پیش کرن توں پہلاں ای فرد جرم لا کے سزا سنا دتی جاوے۔
پوہ دے اخیرلے دن سن ، مانگھ دا پکھ لگ چکیا سی ، کورا پین پاروں ٹھنڈ پورے عروج تے سی ۔ کدھرے کدھرے تے اِنج لگدا سی جویں راتیں مونہ انھیرے ٹردیاں پَیر تِھڑکںْ پاروں ڈِگ کے کسے دا آٹا بھوئیں تے کھلر گیا ہووے۔ پر ٹوہ کے ویکھو تے انج لگدا سی جویں راتیں برف باری ہوئی ہووے ۔ مٹراں دی فصل پک گئی ہوئی سی تے کسان روز سویرے پنڈ وچوں چونیاں عورتاں نوں مزدوری دے کے مٹر تڑواندے سن اوس دن وی خورے چونیاں عورتاں مٹر چُگںْ جا رہیاں سںْ ۔ مینوں ایس گل نال اُکا کوئی غرض نہیں سی ۔ کیوں جے میں تے اپنے گھر دے بوہے اگو ں لنگھدی نالی صاف کرںْ وچ رُجھا ساں ۔ نالی صاف کرنا وی میرے لئی فُل ٹائم جاب ورگا کم بںْ گیا سی ۔ ایہدی وجھا اصلوں ایہ سی کہ میرا گھر مسیت دے نال لہندے ول سی تے مسیت دا بوہا چڑھدے ول نوں سڑک اُتے کھُلدا سی۔ وضو کرںْ والیاں ٹوٹیاں دکھںْ والی کندھ نال ہوںْ پاروں پانی دے نکاس واسطے نالی دکھںْ والی کندھ دے باہروار نال نال بنائی گئی سی تے میرے گھر دا بوہا دکھںْ ول نوں کھُلدا سی۔ جس کر کے مسیت دی نالی میرے گھر دے اگوں دی لنگھدی سی۔
مسیت دی نالی وچ ہوا نال اُڈ کے پیا گھٹا، شاپر بیگ یاں ککھ کان پاروں نالی تقریبںْ دوجے دںْ بند ہو جاندی سی تے عین میرے گھر دے اگے گلی نیویں ہوںْ پاروں پانی دا چھپڑ لگ جاندا سی۔ گلی وچوں لنگھنا ساڈے واسطے تے اوکھا ہے ای سی ، سگوں دوجے لوکاں واسطے وی عذاب بںْجاندا سی ۔ تے ہر آئوندا جاندا ساڈے تے اِنج گلا کردا جویں ایس سبھ کجھ دا کارںْ اسیں ہوئیے۔ اک تے ایس کر کے وی مینوں نالی صاف کرںْ دی مجبوری سی تے دُوجا میرے دل وچ ثواب دا وی لالچ سی کہ چلو ایس بہانے مُفت دیاں نیکیاں ہتھ آرہیاں نیں۔ ’’رب نے دتیاں گاجراں وچے رنبا رکھ‘‘ والی گل سی۔
اوس دںْ وی میں نالی صاف کرںْ وچ رُجھا ساں تے چونیاں عورتاں مٹر چُگن لئی ساڈی گل وچوں ای پیلیاں ول جا رہیاں سںْ ۔ جتھے میں حیاتی بتیت کر رہیا ساں ، اوتھوں دی عجیب گل ایہ اے کہ چونیاں عورتاں بھاویں مٹر چُگںْ جاوںْ یا بِھنڈیاں ۔۔۔۔ گھروں بُرقعا پا کے نکلنا اے۔ سِر اُتے دوپٹے یا چُنی دی تھاں دابڑا ای کیوں نہ مُودھا مارنا پوے۔

پیلیاں وچ جا کے برقعا چھڈ بھاویں سِروں پیروں لاہ کے کم کرںْ کوئی ڈک موڑ نہیں ۔ کیوں جے واہی واںْ کہڑے بندے ہوندے نیں ۔ اوہناں توں شرم کاہدی؟ ایہ تے بازار وچ کھلوتے مرداں یاں محلے داراں توں ہوندی اے ۔ میں اپنے دھیاںْ نالی صاف کرںْ وچ رُجھا ساں اِک دم مینوں اِنج لگا جویں کسے نے میری کنڈ مگر زہر وچ بُجھّا خنجر کھوبھ دتا ہووے۔ مینوں سُرت آئوںْ توں پہلاں دُشمںْ میری سرحد وی ٹپ گیا ہویا سی ۔ مینوں کجھ سمجھ نہیں سی آ رہی کی مینوں کیہ کرنا چاہیدا اے؟ کیوں جے اوہدے اکھر تلوار دی دھار توں وی کدھرے تیز سںْ ۔ میں اوہ سُںْ کے ای ڈور بھور جہیا ہو گیا ساں ۔ اوس ویلے اک دم میری انا جاگ پئی سی ، میرا احساس جاگ پیا سی تے ایہ سوچںْ اُتے مجبور ہو گیا ساں کہ میں جہڑا پورے محلے کیہ پورے پِنڈ وچ بے ضرر ، شریف طبع بندا ہاں، کسے نال میری ایڈی جاںْ پچھاںْ وی کوئی نہیں ، مذاق تے اوہ وی ایہو جہیا۔۔۔۔۔ بڑی دُور دی گل اے۔ کدی سوچیا وی نہیں ہونا ۔ خاص کر کے زنانیاں دے معاملے وچ تے میں اُکا ای نکمّا واں ۔ ایہ ای گل میرے ملںْ والے وی کہندے نیں ۔ سگوں میرا اِک سجن اسرار خاں تے ایتھوں تائیں آکھدا اے کہ : ’’توں بُزدل ایں ، عورتاں توں ڈرنا ایں ، تاں ای تے توں عورتاں ول اکھ نہیں چُکدا‘‘ ۔ اوہدی ایس گل دے جواب وچ میں سدا ایہ آکھیا اے کہ : ’’حیا والیاں اکھاں ازلوں نیویاں ہُندیاں نیں تے شریف لوک عورت توں نہیں ، اپنی عزت یاں شُہرت خراب ہوںْ توں ڈردے نیں ۔ تے میں اوہ بندا ہاں جہڑا اپنی شرافت پسندی پاروں مشہور اے ۔ جے میرا وی ایہ حال ہووے تے فیر دوجے عام لوک کیہ کرںْ گے؟ جے مسیت دا مولوی لوکاں دیاں دھیاں بھیناں ول بُری نظرے ویکھںْ لگ پوے تے فیر اوہدے مقتدیاں تے کیہ گِلا اے؟ ہور اِک خاص گل ایہ وی اے کہ پِنڈ وسدیاں ساریاں دیاں دھیاں ، بھیناں ، عزت ، غیرت سانجھی ہوندی اے ‘‘۔ پر اوس دیہاڑے تے اخیر ای ہو گئی جدوں میری کنڈ مگروں لنگھدی اک جواںْ کُڑی ۔۔۔۔۔۔۔ بھاویں اوہنے برقعا وی پایا سی تے سِر اُتے دابڑا وی مُودھا ماریا سی ، فیر وی اوہدی جوانی دا اندازا اوہدی تِکھی ٹوڑ تے اوہدی آواز توں صاف ہو جاندا سی۔ اوہ جواںْ کُڑی آکھںْ لگی:
’’ہیں وے تینوں نالیاں صاف کرںْ لئی رکھیا نیں؟ کیہ توں نالیاں صاف کرںْ والا ایں؟؟؟‘‘
اوہدے لہجے وچ انتاں دی حیرانی تے طنز رلیا ہویا سی ۔ اوہدے ایہ دو فقرے سُںْ کے مینوں انج لگا جویں کسے نے مینوں ہوا وچ اُڈدے نوں چِکڑ بھری بھوئیں تے سُٹ دتا ہووے ۔ مینوں اِنج جاپدا سی جویں میرے پیراں تھلیوں زمین نکل گئی ہووے۔ میرا دل کردا سی ایس توں پہلاں کہ ایس گل دا پتا کسے ہور نوں لگے میں آتم ہتیا کر لواں یا فیر کسے پاسے مونہ کر جاواں ۔ جدوں تائیں میں سنبھل کے اوہدے ول مُڑ کے ویکھیا اوہ میرے توں کلے ڈیڈھ دی وتھ تے کالھی کالھی پیر پُٹدی جا رہی سی۔
گلی وچ پانی دا چھپڑ لگیاں کئی دن گزر گئے سںْ ۔ اوتھوں لنگھنا عذاب بنیا ہویا سی پر کسے نوں کوئی خیال نہیں آیا ۔ حالاں اینے دناں وچ میں آپ جا کے پنڈ دے لمبڑدار ، چیئرمین تے ہور خورے کہڑے کہڑے بندیاں نوں آکھ بیٹھا ساں پر مجال اے جے کسے نے اوہدے بارے سوچیا وی ہووے۔
اوس دن سویرے بڑی دُھند پئی سی تے ادھا دن گزرںْ دے بعد وی سورج دُھند دے بدلاں وچوں چنگی طرحاں باہر نہیں سی آیا۔ اوس ویلے اِک ڈیڈھ دا وقت ہووے گا جدوں چونیاں عورتاں مٹراں توں فارغ ہو کے اپنے گھراں نوں جا رہیاں سن۔

حالاں اینے دناں وچ میں آپ جا کے پنڈ دے لمبڑدار ، چیئرمین تے ہور خورے کہڑے کہڑے بندیاں نوں آکھ بیٹھا ساں پر مجال اے جے کسے نے اوہدے بارے سوچیا وی ہووے۔
اوس دن سویرے بڑی دُھند پئی سی تے ادھا دن گزرںْ دے بعد وی سورج دُھند دے بدلاں وچوں چنگی طرحاں باہر نہیں سی آیا۔ اوس ویلے اِک ڈیڈھ دا وقت ہووے گا جدوں چونیاں عورتاں مٹراں توں فارغ ہو کے اپنے گھراں نوں جا رہیاں سن۔
تے گلی وچوں لنگھدیاں اِک دوجی نال ٹھٹھا وی کر رہیاں سںْ ۔ عین اوس ویلے لمبڑدار چودھری اسلم نواز دی کار دُھوڑاں دھماندی اوہدے ڈیرے ول نوں مُڑی ۔ ایہ اتفاق دی گل سی پئی اوہ شارٹ کٹ دے چکر وچ ساڈی گل ول نوں مُڑ گیا ۔ چونیاں عورتاں بھاویں گلی دے اصلوں اِک پاسے ہو کے ٹُر رہیاں سںْ فیر وی کار جدوں پانی وچوں چیردی ہوئی انج لنگھی جویں کوئی تیز رفتار انجںْ والی کشتی دریا دے پانی نوں چیردی ہوئی گزر جائے ۔ اوہدے ٹایراں نال گِلی مٹی ، گارا تے گندا پانی اِک شڑاپے نال اُڈ کے اوہناں چونیاں عورتاں دے کپڑیاں تے ترونکیا گیا۔ کئی وچاریاں تے حالوں بے حال ہو گئیاں ۔ اوہ وچاریاں تے پہلوں ای دُھند تے پالے پاروں ٹھروں ٹھروں کر رہیاں سںْ تے اُتوں کئی دناں دا کھلوتا برف وانگوں ٹھنڈا پانی اوہناں دے حُلیے وگاڑ گیا ۔ اک وڈیری مائی غصے نال بولی: ’’ایہنوں اُکا شرم حیا نہیں کسے ماں بھین دی۔۔۔۔۔۔۔ جویں آپ اونترنکھتر ہوندا اے‘‘۔ دوجی بولی: ’’نی ماں وڈیے! ایہ لمبڑدار چودھری اسلم نواز سی ۔ بڑا کوڑا بندا اے ۔ جے اوہنوں پتا لگ گیا تے۔۔۔۔۔۔۔‘‘
’’تے کیہ کر لوے گا لمبڑدار؟ کار کیہ لبھ گئی اے ایہنوں۔۔۔۔۔ میرے ہتھاں وچ کھیڈ کے وڈا ہویا اے ۔ ایہدے پیو دی حیا ماردی اے نہیں تاں ایہنوں تے میں اِک منٹ وچ سِدھا کر دیاں ‘‘۔مائی غصے نال حالے خورے ہور کیہ کجھ کہندی ۔ کولوں اِک ہور کُڑی بولی: ’’ماں جی! اصل وچ ایہ سارا قصور تاں ایس اونتری نکھتری دا اے ۔ نہ ایہ اوس مُنڈے نوں کوئی گل کردی تے نہ ای ایس گل وچ پانی دا چھپڑ لگدا۔ وچارا اپنے دھیاںْ رُجھا سی تے ایس پھٹکی جوگی نے ایویں ای اوہنوں پُٹھا جہیا مذاق کیتا تے اوس دںْ توں نہ اوہ باہر نکلیا اے تے نہ ای نالی صاف ہوئی اے۔ ہُںْ میسنی جہی انج کھلوتی اے جویں دیسی بکری گارے وچوں ہو کے آئی ہووے‘‘۔
ایہ سُںْ کے وڈیری مائی نے جہڑی اوس کُڑی نال کیتی اوہ رب ای جاںْ دا اے ۔ مینوں تے اوس ویلے پتا لگا جدوں دُوجی شام میں لاہوروں پرتیا تے گھر وڑدیاں ای میرے ماں جی کہںْ لگے: ’’پُترا! اوس وچاری نوں معاف کر دے ، بھُل تے وڈیاں وڈیاں توں ہو جاندی اے ۔ اُنج وی اوہ کہہ رہی سی ، تہاڈے پُتر دی چُپ نے میرے اندر رولا پا دتا اے۔ نالے مینوں میرے کیتے دی سزا مل گئی اے ۔ مینوں احساس ہو گیا اے کہ کسے شریف زادے نوں تنگ کریاں رب ناراض ہو جاندا اے ۔ ایس لئی میں تہاڈے توں معافی منگںْ آئی آں ۔ میں اوہدے ساہمنے نہیں ہونا چاہندی۔ اصلوں میرے وچ اینا حوصلا ای نہیں کہ اوہدے ول ویکھ وی سکاں‘‘۔
’’ایہ ٹھیک اے پئی تیرا دل دُکھیا اے پر معاف کر دیںْ والا بدلا لیںْ والے توں ڈھیر وڈا ہوندا اے ۔ اُنج وی اللہ سوہنے دا حکم اے : جے تسیں معاف کر دیو تے تہاڈے لئی بہتر ہووے گا ۔ اوہنوں اوہدی غلطی دا احساس ہو گیا ایہ ای تیری جِت اے ۔ ایس واسطے ہُںْ توں وی اوہنوں معاف کردے‘‘۔
ماں دا حکم کِویں ٹالیا جا سکدا سی۔ میں اوہنوں معاف کر چھڈیا پر فیرکدی وی میں اوہنوں مٹر چُگںْ جاندیاں نہیں سی ویکھیا۔ خورے اوہ ویاہی گئی سی۔۔۔۔۔٭٭