اداریاں دی ذمہ داری

ساڈی افسر شاہی دی مجموعی سوچ اج وی نوآبادیاتی دور دی یاد دلواندی اے

رابعہ رحمن

بیورو کریسی یا افسر شاہی اک انج دا لفظ اے جس توں تقریباً ہر پاکستانی واقف اے پر ایس دے حقیقی معنی شاید بوہت گھٹ لوکاں نوں پتہ نیں۔ ایہہ صرف اک ناں یا محض لفظ نہیں بلکہ اک ذہنی کیفیت دا ناں اے جیہڑا سانوں نو آبادیاتی نظام توں ورثہ وچ ملی اے۔ ایسے شے دے پیش نظر بانی پاکستان قائداعظم محمد علی جناح نے ایس سوچ تے رویے دی نفی کردے ہوئے سول سرونٹس نوں اپنے آپ نوں بیورو کریسی اکھوان توں منع کیتا سی۔ اصل وچ لفظ سول سرونٹس ساڈے کول بوہت غلط معنیاں وچ استعمال ہوندا اے۔ سارے اعلیٰ درجے دے سرکاری ملازم جنہاں دا تعلق سول سروس نال ہوندا اے، اکھواندےتے سول سرونٹس نیں پر ایہناں دا رویہ تے طرز زندگی عمومی طور اُتے بالکل ایس دے برعکس ہوندا اے۔ ایہناں نوں ہونا تے عوام دا خادم چاہیدا اے پر ساڈی تاریخ ایس شے دی گواہ اے کہ اوہ اصل وچ حکمران ای رہے نیں۔ جے ایہہ کہیا جائے کہ ساڈے کول بیورو کریسی مستقل حکومت ہوندی اے تے غلط نہیں ہوئے گا۔ سیاسی تے فوجی حکومتاں تے تبدیل ہوندیاں رہندیاں نیں پر سول سرونٹس پورزیشناں تے عہدے بدل کے حکومت کردے رہندے نیں۔ قیام پاکستان دے بعد مختلف موقعے اُتے قائداعظم محمد علی جناح نے سول افسراں نال خطاب کردے ہوئے بارہا ایس شے اُتے زور دتا کہ ہر سول سرونٹ لئی اصل طاقت پاکستان دے عوام نیں جنہاں دا ایہنوں خادم رہ کے کم کرنا اے ایسے طرح دے اک موقعے اُتے 14 اپریل 1948 نوں پشاور وچ سول افسراں نال خطاب کردے ہوئے اوہناں نے کہیا کہ ’’ تسیں کسے سیاستدان یا سیاسی جماعت دے دبائو وچ نہ آئو جے تسیں پاکستان دے وقار تے عظمت نوں ودھانا چاہندے او تے تہانوں ہر گز کسے دبائو وچ نہیں آنا چاہیدا۔ تہانوں ملک تے عوام دے حقیقی خادم دے طور اُتے کم کرنا چاہیدا اے۔‘‘ قائداعظم دے ایہہ فرمودات اج وی تہانوں اسلام آباد دے پاک سیکرٹری وچ اعلیٰ عہدیاں اُتے فائز افسراں دے دفتراں تے کانفرنس روماں وچ لگے نظر آن گے پر بدقسمتی نال صرف وکھاوے دی حد تیکر۔ سرکاری دفتراں وچ عوام دے نال جیہڑا سلوک کیتا جاندا اے اوہ کسے توں لُکیا نہیں۔ فائلاں دے گورکھ دھندے نے پورے نظام نوں عملاً مفلوج کر کے رکھ دتا اے، شاید ای کوئی کم فائل دا پچھا کیتے بغیر نارمل طریقے کار دے مطابق ہو جائے۔ پالیسیز تے کمنٹس دے ناں اُتے اہم کیس فائلاں دی نظر ہو جاندے نیں۔ اعلیٰ افسراں دا ایہہ طرز عمل تے رویہ نچلے درجے دے سٹاف تے بابوئواں وچ وی اک وبا وانگوں سرایت کر چکیا اے جیہڑا کہ کرپشن تے اقربا پروری دی صورت اختیار کر گیا اے۔ بدقسمتی نال نام نہاد بیورو کریسی وچ وی سیاستداناں دے پسند و ناپسند دی بنیاد اُتے گروپس بن چکے نیں جیہڑا کہ اپنی وفاداری ثابت کرن لئی شاہ توں ودھ شاہ دی وفاداری نبھان دی کوشش کردے نیں۔ اعلیٰ عہدیاں اُتے تقرریاں وی کم و بیش ایس بنا اُتے ہوندیاں نیں ۔
عمومی رائے ایہو اے کہ نظام دی ناکامی وچ سب توں وڈا ہتھ سول سرونٹس تے خاص طور تے ڈی ایم جی گروپ دا اے۔ یقینا چنگے لوکاں دی وی کمی نہیں پر اوہ اجتماعی سوچ تے رویے وچ تحلیل ہو کے رہ جاندے نیں کم نہ کرن لئی قانون، نظام، سیاسی مداخلت عدالتی رکاوٹاں تے اختیار نہ ہون جہے بہانے استعمال کیتے جاندے نیں۔جے کوئی افسر دیانتداری تے لگن نال کم کرنا چاہندے تے ایس لئی 24 گھنٹے وی گھٹ نیں تے اج دے دور وچ وی کجھ افسراں نے دیانت ، اخلاص تے لگن نال ایس گل نوں سچ ثابت کیتا اے جے کسے ضلع دا DCO یا DPO کم کرنا چاہے تے حاصل اختیارات تے موجودہ سیاسی ماحول دے اندر رہ کے وی اوہ اپنے ضلع نوں اک مثالی ضلع بنا سکدا اے۔کوئی پالیسی یا اقدام ایس ویلے تیکر کامیاب نہیں ہو سکدا جدوں تیکر افسر شاہی ایس وچ اخلاص دے نال شامل نہ ہوئے۔ خود احتسابی دا نظام عملاً ختم ہو چکیا اے۔قوانین تے ضابطیاں نوں کم نہ کرن لئی استعمال کیتا جاندا اے تے نہ کہ آسانیاں پیدا کرن لئی۔ ساڈی افسر شاہی دی مجموعی سوچ اج وی نوآبادیاتی دور دی یاد دلواندی اے ۔ جے سول سرونٹس اپنی سروس دے حقیقی معنیاں نوں سمجھدے ہوئے کم کرن تے ملک وچ انقلابی تبدیلی لیائی جا سکدی اے۔ اپنی انفرادی سوچ وچ بہتری لاندے ہوئے ملک دی بہتری لئی کم کرن دی لوڑ جس لئی اسلام آباد، کراچی، لہور، پشاور تے کوئٹہ دے وڈے وڈے دفتراں نوں ترجیح دین دے بجائے ملک دے دور افتادہ تے پسماندہ علاقیاں وچ ذمہ داری سرانجام دین نوں اولیت دین دی لوڑ اے۔ ساڈے پسماندہ علاقے جنہاں مسئلیاں دا شکار نیں ایہناں نال نبرد آزما ہون لئی متعلقہ اداریاں دے عہدیداراں نوں حرکت وچ آنا چاہیدا اے پس دیوار کیہ چل رہیا اے اوتھے جا کے ویکھن نال ای آگہی ہوندی اے۔ پسماندہ علاقیاں دی عوام کنہی وی کوشش کر لیے غربت، بھُک ، بیماری ، شرح خواندگی نال تن تنہا نہیں لڑ سکدے ایسے لئی ایہناں دی نگاہواں حکومتی عہدیداراں ول ہوندیاں نیں جے پسماندہ علاقیاں دے کجھ لوک باہر روزگار لئی چلے وی جاندے نیں تے وی ایہناں دے لواحقین نوں اینی سمجھ بوجھ نہیں ہوندی کہ اوہ اپنا معیار زندگی نوں کنج بہتر کرن ایس لئی اک انج دی حکمت عملی تیار کرنی پئے گی جیہڑی پسماندہ علاقیاں دے مرداں، عورت تے بالاں لئی ایمانداری نال کم کر سکن تے ایہناں نوں ایس راہ اُتے گامزن کر سکن جس دی منزل صرف خوشحالی اے۔