دلیپ کمار تے اردو

امرجلیل

اردو اک حیرت انگیز تے کرشمانی زبان اے۔ تسیں جدوں تک حیران نہیں ہوندے اودوں تک جانکاری دے بوہے نہیں کھلدے۔ جان بجھ کے حیران ہون نال جانکاری دے بوہے نہیں کھلدے۔ کئی حیران کن گلاں تے واقعات نوں اسیں سمجھن دی کدی کوشش نہیں کردے ایس لئی حیران نہیں ہوندے۔ مثلاً اک نوجوان آزاد قبائل توں روزگار دی تلاش وچ نکلدا اے۔ وکھووکھ مرحلیاں توں ہوندا ہویا اوہ کراچی اپڑدا اے پشتو توں علاوہ اوہنوں کوئی زبان بولنی نہیں آئوندی تے نہ سمجھ وچ آئوندی سی۔ کجھ چِر اوہنے پنجاب وچ گزاریا سی۔ اوتھے ہر بندہ پنجابی بولدا سی۔ اوہ پنجابی سمجھن تے بولن وچ نکام رہیا۔ کجھ چِر اوہنے سندھ وچ گزاریا سی۔ ایس عرصے دوران نوجوان نوں سندھی نہ بولنی آئی‘ نہ ای سمجھ وچ آئی۔ کراچی آن دے بعد اوہنوں اک کثیرالمنزلہ عمارت وچ چوکیداری دی ملازمت مل گئی۔ عمارت وچ ستر اسی فلیٹ سن۔ وکھووکھ بولیاں بولن والے بلڈنگ وچ رہندے سن۔ ایہناں ساریاں دی سانجھی زبان سی اردو‘ پختون نوجوان نے کجھ دیہاڑیاں اندر کم دے کجھ لفظ سکھ لئے‘ جیویں کہ جی ہاں‘ جی نہیں‘ آنا واں‘ پتہ نہیں۔ اک مہینے اندر اوہ ٹُٹی پھٹی اردو وی بولن لگ پیا۔ دوجے مہینے وچ اوہنے اردو دے کجھ ہور الفاظ سکھ لئے۔ تریجے مہینے اوہ پشتو لہجے وچ چنگی بھلی اردو بولن لگ پیا۔ انج تے ایہ عام جہی گل لگدی اے پر گل ہے غور طلب۔ پختون نوجوان نے کسے توں ٹیوشن نہیں لئی اردو سکھن لئی اوہنوں کسے سکول جان دی لوڑ محسوس نہیں ہوئی۔ اوہنوں اردو اپنے آپ آن لگ پئی۔ میرے واسطے ایہ سب کجھ حیرت انگیز اے۔
تن مہینیاں اندر برصغیر دی کوئی زبان فر فر نہیں بول سکدے سوائے اردو دے‘ اپنی اپنی مادری زبان دے لہجے وچ لوکاں نوں اردو بولدے ہوئے ویکھ کے اردو دی کشش دا قائل ہونا پیندا اے۔ تقسیم ہند توں پہلاں بنگال توں بمبئی ہن ممبئی تک‘ تے کنیاکماری توں لے کے کشمیر تک لوک اردو راہیں رابطے وچ رہندے سن۔ فلماں دے ناں انگریزی‘ ہندی تے اردو وچ لکھے جاندے سن پر تقسیم ہند دے بعد اردو تے بڑا ای اوکھا دور آ یا سی۔ ایہ گلاں میں تہانوں ایس لئی دس رہیا واں تاں جے تسیں اندازہ لا سکو کہ اردو زبان تے ادب نال گہری عقیدت رکھن والے دلیپ کمار نوں کہڑے حالات وچ کم کرنا پیا سی۔ اردو تے دو الزاماں دی چھاپ لگ گئی سی۔ اک ایہہ کہ اردو بٹوارے دی زبان سی۔ مسلم لیگ نے پاکستان بنان یاں بنن لئی ساری تحریک اردو وچ چلائی سی۔ اردو تے لگن والا دوجا الزام مضحکہ خیز سی۔ الزام لگا سی کہ اردو مسلمان زبان اے۔ یاں مسلماناں دی زبان اے۔ اپنی قسم دا ایہ حیرت انگیز الزام سی۔ زباناں مسلمان‘ ہندو‘ عیسائی‘ یہودی نہیں ہوندیاں۔ سبزیاں مسلمان‘ ہندو‘ عیسائی‘ یہودی نہیں ہوندیاں‘ جانور مسلمان‘ ہندو‘ عیسائی‘ یہودی نہیں ہوندے۔ ہوا وچ ساہ لین والے لوک‘ مسلمان ‘ہندو‘ عیسائی‘ یہودی ہوندے نیں۔ سارے اپنے آپ نوں اعلیٰ تے دوجیاں نوں کمتر سمجھدے نیں۔ ایناں آپس وچ لڑدے نیں کہ تریخ دے پنیاں توں لہو ٹپکدا رہندا اے۔ زباناں ہندو‘ مسلمان‘ عیسائی نہیں ہوندیاں۔ پر بٹوارے دے بعد ہندو سیاستداناں تے انتہاپسند ہندوئواں نے اردو تے مسلمان ہون دی تہمت لا دتی۔ مینوں لگدا اے کہ انتہاپسند ہندو علم و ادب توں ناواقف سن نہیں تے اوہ اردو تے ایس قسم دی بھونڈی تہمت نہ لاندے۔ اودوں اوہناں دے علم وچ ہوندا کہ کرشن چندر‘ سرلادیوی‘ راجندر‘ سنگھ بیدی‘ کنیہالال کپور‘ اپندر ناتھ اشک‘ فراق گورکھپوری‘ پریم چند دے بناں اردو ادب دی تریخ ادھوری رہ جاندی اے۔ سانوں ایس گل نال بحث نہیں کہ ہندوستان دا بٹوارہ ہونا چاہیدا سی یاں نہیں سی ہونا چاہیدا۔ انج وی ایہ موضوع متنازعہ اے اسیں تریخ نوں گواہ بنا کے صرف ایناں کہہ سکنے آں کہ بٹوارے دے نتیجے وچ جو وحشت ناک فسادات ہوئے تے جس طرح انسانی رشتے زوال پذیر ہوئے اوہناں نے صدیاں دے اعتبار‘ اعتماد تے بھروسے دی ساکھ نوں مٹی وچ ملا دتا۔ اوہ دور برصغیر وچ اردو لئی بڑا اوکھا دور سی۔
ہندوستان وچ اردو پڑھن پڑھان تے پابندی لا دتی گئی۔ دکاناں چوں اردو وچ لکھے ہوئے بورڈ لاہ دتے گئے۔ بٹوارے دے بعد فلماں دے سکرپٹ وچ ہندی تے سنسکرت دے الفاظ مڑھے گئے۔ ایہو اوہ دور سی جدوں فلم جگنو دے بعد دلیپ کمار دا بے مثال شہرت تے پذیرائی ول سفر شروع ہویا سی۔ دلیپ کمار دی عادت سی کہ اوہ فلم دا سکرپٹ بار بار پڑھدے سن تے اینے کھب کے پڑھدے سن کہ شوٹنگ شروع ہون توں پہلاں فلم دی کہانی تے ڈائیلاگ اپنی روح وچ سمو لیندے سن۔ پروڈیوسرز تے ڈائریکٹر کدی ایس گل تے اعتراض نہیں سن کردے کہ دلیپ کمار اپنے مکالمیاں تے نظرثانی کردے سن۔ کدی تے اپنے ڈائیلاگ آپ لکھدے سن۔ ایہو وجہ اے کہ دلیپ کمار دیاں فلماں وچ خاص طور تے اوہناں دے اپنے ڈائیلاگ نفیس‘ شائستہ تے ودھیا اردو وچ ہوندے سن۔ اک اکلے بندے دلیپ کمار نے اردو لئی بھیڑے حالات وچ اردو دی اجہی رکھیاء کیتی جہدی اردو ادب وچ مثال نہیں ملدی کتاب دی اہمیت اپنی تھاں پر لکھاں‘ کروڑاں لوکاں تک آپ صرف ملٹی میڈیا یعنی ابلاغ عامہ دے راہیں اپڑ سکدے او تے اوہ کم دلوں دلیپ ادھی صدی توں ودھ عرصہ تک کردے رہے۔ اردو زبان تے تحقیق کرن والے محقق ٹھیک طور تے وڈے وڈے ادیباں تے عالماں دے ناں گنواندے نیں تے حوالیاں نال ایہناں ساریاں دا ذکر خیر کردے نیں پر اپنے شائستہ لب و لہجہ نال اردو دی جنی ترویج دلیپ کمار نے کیتی اے ایہدی مثال نہیں ملدی۔٭٭