انسان تے پنسل

خاتون کافی دیر توں بیٹھی لکھن وچ مصروف سی۔ کول ای اوہدا پوتا بڑی محویت دے نال اوہنوں ویکھ رہیا سی۔ جدوں منڈے دا تجسس بوہتی دیر برقرار نہ رہیا تے اوہ اپنی دادی کولوں پچھ بیٹھیا۔ کیہ تسیں اپنی زندگی دی داستان لکھ رہی او یا فیر میرے بارے کجھ لکھ رہی او؟ خاتون نے ہتھ روکیا’ اوہدے ول ویکھیا تے مسکرا کے بولی: میں تہاڈے متعلق ای لکھ رہی آں لیکن ایس توں وی ودھ اہم اک ہور شے اے۔ اوہ ایہہ پنسل اے جہدے نال میں تحریر لکھ رہی آں۔ مینوں امید اے کہ تسیں جدوں وڈے ہوو گے تے ایس پنسل وانگوں بنو گے۔ ایہہ پنسل ویکھن وچ تے اک معمولی شے اے لیکن ایہدے اندر پنج خصوصیات ایسیاں نیں کہ جے اوہ تسیں اپنے اندر یپدا کر لوو تے اپنی زندگی نوں سکون تے خوشی نال بھر دیو گے۔ پہلی چیز ایہدے اندر ایہہ اے کہ ایہہ خود کجھ وی نہیں کر سکدی’ انسانی ہتھ ایہنوں پھڑدا اے فیر اک تحریر لکھی جاندی اے۔ ایہو چیز تہاڈے نال وی اے۔ تسیں بہت قابل ہو سکدے او’ بہت ذہین تے لائق فائق ہو سکدے او لیکن ایہہ نہ بھلنا کہ اک ہتھ ایسا اے جہڑا ہمیشہ تہانوں پھڑ کے رکھد ااے تے ایسے سہارے تسیں اپنی زندگی وچ کامیابیاں حاصل کردے او۔ ایہہ ہتھ اوس ویلے انسان نوں پھڑنا شروع کردا اے جدوں اوہ اجے دنیا وچ وی نہیں آیا ہوندا۔ ایہہ ماں دے ڈھڈ وچ ای اوہدے لئی جین دی سہولتاں پہنچانا شروع کر دیندا اے۔اوس ویلے انسان شعور توں خالی ہوندا اے’ اوہ نہ منگ سکدا اے نہ کسے خواہش دا اظہار کر سکدا اے۔ اوہ مکمل تنہائی وچ ہوندا اے۔ کوئی ایہدا غمگسار تے غمخوار نہیں ہوندا لیکن ایہدے باوجود ایہہ دست غیب اوہدی ساری ضروریات پوری کردا اے۔
اوہ ایہنوں گرمی’ سردی تے تنہائی دے خوف توں بچاندا اے۔ اوہدی ہر طرح حفاظت کردا اے تے فیر جدوں انسان دنیا وچ آ جاندا اے تے دست غیب دی مہربانیاں تے انعامات ہور وی ودھ جاندے نیں۔ اوہ انساناں دے دل وچ اوہدی محبت پا دیندا اے چنانچہ فیر لوک اوہدا پورا پورا خیال رکھدے نیں۔ اوہ ایہدی معمولی تکلیف اتے پریشان ہو جاندے نیں۔ ایہدے لئی اوہ لوگ اپنا آرام تک قربان کر دیندے نیں اوہ اپنا مال اوہدے اتے بخوشی خرچ کردے نیں۔ اوہ لوک آپ جیسے وی ہون’ اپنے بچیاں نوں بہترین حالت وچ رکھدے نیں تے اوہدی ساری ضرورتاں نوں پورا کردے نیں۔ فیر جدوں اوہ بچہ وڈا ہو جاندا اے تے اوہ دست غیب اک واری فیر حرکت وچ آندا اے۔ اوہ اوہدی ٹنگاں وچ طاقت پاندا اے۔ بچہ چلن دی کوشش کردا اے’ لڑکھڑا کے ڈگ جاندا اے تے اوہ ہتھ انسانی صورت وچ اوہنوں تھام لیندا اے’ بچہ اٹھدا اے’ اوس ہتھ دے سہارے چلن دی کوشش کردا اے’ ڈگدا اے فیر اٹھدا اے’ ہتھ پھڑدا اے تے چلنا شروع کردا اے تے فیر اک ویلا آندا اے کہ اوہ دوڑن لگ جاندا اے۔ ایہہ دوڑ اوہنوں بچپن توںلڑکپن تے فیر جوانی دی دہلیز اتے لیا کھڑاکر دیندی اے۔ شباب دے دناں وچ اپنے پرجوش تے تازہ دم حوصلیاں نال اوہ پہاڑاں نوں سر کردا اے۔ جنگل بیاباناں تے دریاواں نوں عبور کردا اے۔ رگاں وچ جوش ماردے لہو دی وجہ نال اوہ ایس غلط فہمی دا شکار ہو جادنا اے کہ ایہہ سب کجھ میں اپنے دم تے کر رہیا واں۔ اوہ ایسے کماں وچ وی ہتھ پا دیندا اے جہڑے اوہدی استطاعت توں باہر ہوندے نیں تے نتیجتاً اوہ دھڑام نال ڈگدا اے لیکن اوہدی نادانیاں تے بے وقوفیاں دے باوجود دست غریب اک واری فیر اوہنوں تھام لیندا اے تے اوہدے لئی رستے کھولنا شروع کر دا اے۔ اوہ اوہدے جسم نوں توانائی تے دماغ نوں عقل و شعور نال بھر دیندا اے تے بیرونی دنیا وچ اوہدے لئی موقعے پیدا کر دیندا اے جہدے ذریعے اوہ بے تحاشا کامیابیاں سمیٹدا اے۔ ایہہ ہتھ ہمیشہ اوہدے نال ہوندا اے۔ اک مہربان سہارا’ اک ان دیکھی طاقت جہڑی انسان نوں تریقیاں دے زینے طے کراندی اے۔
دادی ہور آکھدی اے ایس پنسل دی دوجی خاصیت ایہہ اے کہ کجھ دیر لکھن مگروں ایہدی نوک نوں تراشنا پیندااے۔ تراشن نال ایہدی نوک بریک تے لکھائی سوہنی ہو جاندی اے۔ تہانوں وی اپنی حیاتی وچ مشکلاں تے مسئلیاں دا سامنا کرنا ہووے گا تاں جے تہاڈے اندر نکھار پیدا ہووے۔
اسیں انسان بہت سہل پسند آں۔ اسیں ہمیشہ اک آرام دہ زندگی دے خواہش مند ہونے آں۔ اسیں مشکلاں وچ گھبرا جانے آں تے چھیتی توں چھیتی ایہدے توں نکلن دی کوشش کرنے آں لیکن قدرت دا وی اک اصول اے۔ اوہ سانوں اپ ڈیٹ رکھنا چاہندی اے۔ اوہ ساڈے سامنے مشکلاں نوں کھڑا کر دیندی اے تے ایس گل دا نظارہ کردی اے کہ اسیں ایہناں مشکلاں اتے کیہ ردعمل ظاہر کرنے آں۔ پتر یاد رکھنا کہ ہر مشکل دا سامنا کرن دی اہلیت ساڈے اندر پہلاں توں موجود ہوندی اے۔ بس اپنی عقل تے حوصلے نال کم لینا پیندا اے۔ ایہ مصائب سانوں سوچن تے اوہناں دا حل کڈن اتے مجبور کردے نیں۔ شخصیت سازی دا ایہہ عمل ساڈے لئی تکلیف دہ ضرور ہوندا اے لیکن جدوں اسیں کامیابی دے نال ایس مرحلے توں نکل آنے آں تے نویں تجربیاں دے نال نال سانوں اپنے آپ اتے اعتماد تے بھروسا وی ہو چکیا ہوندا اے۔ اک بزرگ شخصیت دا قول اے کہ نادان دا غم اوہنوں کھا جاندا اے تے دانا دا غم اوہنوں بنا جاندا اے۔ قدرت دی ایس ترکیب نوں نہ سمجھن والے شخص دی زندگی وچ جدوں مشکلاں آندیاں نیں تے اوہ سمجھدا اے کہ بس ہن زندگی ختم ہو گئی۔ حقیقت ایہہ اے اوہ مشکل رکاوٹ نہیں ہوندی بلکہ اک بوہا ہوندا اے جہدے مگروں زندگی دا اک خوبصورت مرحلہ انسان دا منتظر ہوندا اے تے مشکلات دی صورت وچ دراصل انسان نوں ایس مرحلے لئی تیار کیتا جا رہیا ہوندا اے۔
بڈھی خاتون نے اپنا چشمہ درست کیتا تے بولی:ایس پنسل دی تیجی خاصیت ایہہ اے کہ ایہدے نال اک ربڑ لگیا ہوندا اے۔ ایہہ جدوں وی لکھن وچ غلطی کردی اے تے ایہدے کول اپنی غلطی نوں مٹان دا موقع ہوندا اے۔ انسان دی حقیقت کیہ اے ایہدے بارے خود اوہدا رب آکھدا اے کہ ایہہ بڑی جلد باز اے۔ ایہہ ہمیشہ چھیتی توں چھیتی نتیجے چاہندا اے۔ ایہہ بچپن وچ ہووے تے چھیتی چھیتی وڈا ہونا چاہندا اے۔ لڑکپن وچ ہووے تے چھیتی نال ڈگری چاہندا اے۔ جوانی وچ پیر رکھدے ای اوہدی عجلت تے تیز رفتاری وچ ہور وادھا ہوجاندا اے تے فیر اوہدی کوشش ہوندی اے کہ میں ایہناں اہداف نوں کجھ مہینیاں وچ حاصل کر لووجہناں نوں اوہدے پیو دادا نے ساری عمر لا کے حاصل کیتا ہوندا اے۔ ایس تیز رفتاری وچ اوہدے کولوں غلطیاں وی ہوندیاں نیں لیکن خوش قسمتی نال اوہدے کول اپنی غلطیاں نوں سدھارن تے اوہناں توں سبق سیکھن دا اک سنہری موقع موجود ہوندا اے۔ اوہدے کول ایہہ مکمل اختیار ہوندا اے کہ اوہ اپنی زندگی وچوں غلطیاں نوں مٹاوے تے اوہناں تون سبق سکھ کے اپنی زندگی نوںبہتر بناوے۔ البتہ ایس اختیار دی اک حد اے۔ جدوں ایہدی سانس اکھڑنا شروع ہو جاوے تے موت اوہدے سامنے کھڑی ہو جاوے تے فیر ایہہ اختیار کھوہ لیتا جاندا اے۔ فیر اوہ لکھ گڑگڑاوے’ معافی منگے تے خود نوں ٹھیک کرن دا پختہ عزم کر لووے لیکن اوس ویلے ایہہ سب کجھ بے فیدہ ہوندا اے ۔ توبہ دا بوہا بند ہو چکیا ہوندا اے۔
منڈے دی دلچسپی اپنی دادی ماں دی گلاں وچ ودھ رہی سی۔ اوہ بہت غور نال اوہناں ساری گلاں نوں سن رہیا سی۔ خاتون کجھ وقفے مگروں بولی:
ایس پنسل دی چوتھی خاصیت ایہہ اے کہ ایہدا بیرونی خول کنا ای خوبصورت کیوں نہ ہووے لیکن اہم چیز ایہدے اندر موجود گریفائٹ اے جہدے پاروںلکھیا جاندا اے۔ ایہو ایہدی روح اے تے جے ایہہ ختم ہو جاوے تے فیر ایس پنسل دی حیثیت وی ختم ہو جاندی اے۔ پترفرض کرو کہ اک ٹینکی نوں سپلائی دی پنج لائناں لگیاں ہون لیکن اوہناں وچوں صرف اک لائن توں گندا پانی ٹینکی وچ آ رہیا ہووے تے کوئی وی شخص اوس ٹینکی دا پانی استعمال نہیں کرے گا۔ انسان وی اپنی اکھ’ کن’ نک’زبان تے لمس توں جے غلط چیزاں اپنے اندر بھر رہیا ہووے تے اوہداباطن گندا ہو جاندا اے۔ فیر اوہ بولدا اے تے غلط’ سوچدا اے تے غلط تے افعال کردا اے تے وی غلط۔ امام غزالی آکھدے نیں کہ زبان دی مثال چمچ وانگوں اے۔ایہہ چمچ اوہو چیز کڈے گی جہڑی برتن (انسان دے باطن) وچ بھری ہووے گی۔ جہڑے انسان دا باطن پاکیزہ نہ ہووے اوہ کنا ای خوبصورت لباس کیوں نہ پا لووے اوہ اوہدے باطن نوں فیدہ نہیں پہنچا سکدا۔
پرانے زمانے وچ خانقاہی نظام وچ آن والے ہر نویں شخص نوں سب توں پہلاں لوکاں دی خدمت اتے لا دتا جاندا سی۔ وجہ ایہو سی کہ پہلاں اوہدا باطن پاک ہو جاوے فیر اوہدے مگروں تربیت کرنا آسان ہووے گا۔ انسان دا باطن ایس قدر اہم چیز اے کہ ایہہ اوہدی دنیاوی زندگی دے نال نال آخرت دی زندگی اتے وی اثرانداز ہوندا اے ۔ اللہ دے ہاں وی اعمال دا دارومدار نیتاں اتے اے۔ جے نیت درست ہووے تے معمولی عمل وی وڈا درجہ پا سکدا اے تے جے نیت ای ٹھیک نہ ہووے تے فیرانسان دنیا دا سب توں وڈا عبادت گزار’ عالم تے سخی کیوں نہ ہووے’ سب بے فیدہ اے۔
دادی اماں نے گل ودھائی: ایس پنسل دی پنجویں خاصیت ایہہ اے کہ ایہہ جدوں وی صفحے اتے چلدی اے تے اپنی حرکت دا اک نشان چھڈ جاندی اے۔ اسیں انساناں دی مثال وی انج ای اے۔ ساڈی زندگی وچ آن والا ہر نواں دن دراصل زندگی دی ڈائری دا اک خالی صفحہ ہوندا اے۔ جہدے اتے اسیں اپنے اعمال دے ذریعے نشان چھڈدے جانے آں۔ اسیں جو وی عمل کرنے آں اوہ انج ای نہیں چلیا جاندا بلکہ ساڈے نامہ اعمال وچ ہمیشہ لئی محفوظ ہو جاندا اے۔ اسیں اپنے اوہناں سارے نشاناں دے ذمہ دار ہونے آں۔ ایہناں نشاناں پاروں سانوں نتائج ملدے نیں تے ایہناں دی بنیاد اتے سانوں مکافات عمل دا سامنا وی کرنا پیندا اے۔ ایس لئی جدوں وی کجھ بولو تے ہمیشہ سوچ کے بولو’ کوئی وی قدم چکو تے خوب جانچ پرکھ کے چکو تے جدوں وی کجھ لکھو تے ایہہ سوچ کے لکھو کہ ایہہ تحریر کل تہاڈے اتے گواہ بنے گی۔ جے کسی انسان دے افعال درست تے نیک ہون تے اوہناں توں دوجیاں نوں خیر مل رہی ہووے تے اوہدا بدلہ خالق تے مخلوق دونواں دی رضامندی دی صورت وچ اوہنوں ملدا اے۔
لوک اوہدی عزت کردے نیں’ اوہنوں چاہندے نیں’ اوہدے اتے فخر کردے نیں تے اوہدے وانگوں بننا چاہندے نیں لیکن جے کسے دے اعمال انج دے ہون کہ جہناں توں دوجیاں نوں تکلیف ملدی ہووے تے لوک اوس انسان دے شر توں پناہ منگدے ہون تے فیر اوہ ایس دھرتی اتے بوجھ بن جاندا اے۔ اللہ اپنی مخلوق دے دل توں ایسے انسان دی عزت کڈ دیندا اے۔ اوہنوں اپنے اعمال دی سزا دنیا وچ ای ملنا شروع ہو جاندی اے کیوں جے اوہنے اصولاں دی خلاف ورزی کیتی۔ اوہنوں اپنے رب ولوں زندگی تے صحت دی دولت ملی لیکن اوہنے اوہناں دا انتہائی غلط استعمال کیتا۔ خالق نے جہڑے مقصد لئی اوہنوں دنیا وچ بھیجیا سی اوہ اوس مقصد نوں پورا کرن وچ نکام رہیا۔ فیر لوک اوہدے توں نفرت کرنا شروع کر دیندے نیں۔ اوہ اوہدے نال ملنا تے تعلق بنانا وی گوارا نہیں کردے۔ اوہ شخص اک برا حوالہ بن جاندا اے تے جے مرن توں پہلاں اوہ اپنی ایس خصلت نوں نہ چھڈے تے فیر قدرت حرکت وچ آندی اے تے اوہ شخص اگلی نسلاں لئی نشان عبرت بن جاندا اے جد کہ آخرت دا عذاب الگ توں اوہدا منتظر ہوندا اے۔بچہ دادی اماں ول سکون نال ویکھدا اے جیویں اوہدے اتے دنیا منکشف ہو گئی ہووے۔