ٹیکنالوجی دی حیرت انگیز ترقیاں’اسیں کتھے کھڑے آں؟

سرسبز درخت’ سوہنی راہداریاں’ شاندار کیفے ٹیریا تے پرشکوہ درسگاہواں اتے مشتمل ایہہ دنیا دی اک خوبصورت یونیورسٹی سول نیشنل یونیورسٹی اے جہڑی کہ جنوبی کوریا وچ واقع اے۔ رینکنگ دے لحاظ نال دنیا بھر وچ ایہہ 36 ویں نمبر اتے اے۔ ایہہ یونیورسٹی جتھے اپنی خوبصورتی دی وجہ نال طلبہ نوں اپنے ول متوجہ کردی اے اوتھے اک وجہ ہور وی اے۔ اکیڈمیاں بلڈنگاں دے پچھے ایسی گلاس ہاس بلڈنگاں وی بنیاں ہوئیاں نیں جہڑی کہ یونیورسٹی دا باقاعدہ حصہ نہیں نیں۔ یونیورسٹی وچ آن والا طالبعلم پہلے دن حیران ہوندا اے کہ کجھ فاصلے اتے واقع ایہناں بلڈنگاں دا کیہ مقصد اے لیکن کجھ ای عرصے وچ اوہ اوہناں دی اہمیت توں واقف ہو جاندا اے۔ دراصل نال ای کورین انڈسٹری دی مختلف کمپنیاں دے دفتر نیں جہناں وچ ایکسپرٹ بیٹھے ہوندے نیں۔ ایہہ ماہرین یونیورسٹی وچ آن والے طلبا نوں سبجیکٹ دے انتخاب دے نال نال انڈسٹری دے تقاضیاں توں متعارف کراندے نیں۔ ایہہ اوہناں نوں دسدے نیں کہ اج کل انڈسٹری نوں کہڑی قابلیتاں دی لوڑ اے تے جے تسیں فلاں موضوع اتے ریسرچ کر لوو تے تہاڈے لئی بہترین موقعے نکل آن گے تے مستقبل وچ تسیں شاندار کامیابیاں حاصل کر لوو گے۔ چنانچہ طلبہ پہلے دن ای جدوں یونیورسٹی وچ اپنی ریسرچ دا آغاز کردے نیں تے انڈسٹری دے نال اوہناں دا لنک بن جاندا اے۔ طالبعلم ایہہ جان جاندا اے کہ اج دے دور دے تقاضے کیہ نیں تے اسیں کس طرح اپنی قابلیت پاروں ایہناں تقاضیاں نوں پورا کر کے اپنا مستقبل روشن بنا سکنے آں۔ ایہہ طلبہ جدوں فائنل وچ پہنچ جاندے نیں تے انڈسٹری دے ماہرین ایہناں نوں اک واری فیر ایہہ آفر دیندے نیں کہ جے تسیں ایہہ پراجیکٹ ساڈے نال کر لوو تے اسیں تہانوں بہترین سہولتاں دے نال نال فنڈز وی فراہم کراں گے۔ زمانہ طالبعلمی وچ طلبہ نوں اک وڈا مسئلہ معاش دا ہوندا اے۔ چنانچہ جدوں اوہناں دی ایہہ لوڑ پوری کر لیتی جاندی اے تے اوہ اپنی خداداد صلاحیتاں نوں استعمال وچ لیاندے نیں تے ایسی چیزاں تخلیق کر لیندے نیں جہناں پاروں اوہناں نوں انڈسٹری وچ ہتھوں ہتھ لے لیتا جاندا اے۔ انج انڈسٹری دے اکیڈمیاں دے مضبوط تعلق نال ایسی قابلیتاں پروان چڑھدیاں نیں جہڑیاں تخلیق تے ایجاداں دے اعتبار نال ایشیا دا سب توں ودھ رینک لین والا ملک بن چکیا اے تے تریخ وچ ایہہ پہلی واری ہویا اے کہ اوہنے جاپان نوں پچھے چھڈ دتا اے جد کہ گلوبل اینوویشن انڈیکس وچ ایہہ نویں توں پنجویں پوزیشن اتے آ چکیا اے۔
ہن آنے آں اپنے ملک پاکستان ول’ جتھے اسیں لکھاں دی تعداد وچ ہر سال ڈگری یافتہ فوج تے تیار کر رہے آں لیکن نہ اسیں ایجادات دی دنیا وچ کوئی نمایاں کامیابی حاصل کر سکنے آں تے نہ ای روز روز ودھدی بے روزگاری دی شرح اتے قابو جہدی سب توں بنیادی وجہ ایہہ اے کہ ایتھے اکیڈمیاں تے انڈسٹری دے درمیان اک وسیع خلا پایا جاندا اے تے افسوسناک امر ایہہ اے کہ ایس مسئلے نوں حل کرن لئی قومی سطح اتے سنجیدہ کوششاں وی نہیں کیتی گئیاں۔ ایس صورتحال نے کئی سارے نقصاناں نوں جنم دتا اے۔ پہلاں نقصان ایہہ اے کہ اک نوجوان جدوں ڈگری حاصل کر کے عملی میدان وچ قدم رکھدا اے تے اوہنوں اوتھے دے حالات بدلے ہوئے ملدے نیں کیوں جے اوہنوں جوپڑھایا گیا ہوندا اے اوہ اوتھے ہوندا نہیں تے جو ہوندا اے اوہ اوہنوں پڑھایا نہیں گیا ہوندا۔ نتیجتاً اوہ مایوسی دا شکار ہو جاندا اے تے اوہدی نظر وچ اپنی ڈگری دی اہمیت ختم ہو جاندی اے۔ اوہ سمجھدا اے کہ اوہنے یونیورسٹی وچ پڑھ کے اپنا ویلا ای ضائع کیتا۔ دوجا نقصان ایہہ اے کہ جدوں اوہنوں نوکری نہیں ملدی تے فیر اوہ کسی وی کم کرن لئی تیار ہو جاندا اے تے انج معاشرہ چنگے بھلے ٹیلنٹ توں محروم ہو جاندا اے۔ تیجا نقصان انڈسٹری لئی اے۔ اوہ ایہہ کہ اوہنوں انسانی وسائل دی لوڑ تاں رہندی اے۔ جدوں اوہدے کول پریکٹیکل نالج توں محروم ڈگری یافتہ نوجوان آندا اے تے انڈسٹری نوں اوہدے اتے دوبارہ توں محنت کرنا پیندی اے تے اک لما عرصہ اوہدے اتے خرچ ہوندا اے۔
انڈسٹری تے اکیڈمیاں دے درمیان فاصلہ اوس ویلے ساڈا اک قومی ایشو بن چکیا اے’جہدا ذمہ دار کوئی اک طبقہ نہیں بلکہ تناں طبقے (انڈسٹری’ اکیڈمیاں تے طلبہ) نیں تے ایہناں تناں طبقیاں دی کمزوریاں دی وجہ نال ایہہ مسئلہ پیدا ہویا اے۔ آئو اک نظر ایہناں کمزوریاں اتے پانے آں۔
اکیڈمیاں دی کمزوریاں
تعلیمی اداریاں وچ سب بچیاں نوں اک ای ترازو وچ تولیا جاندا اے۔ ایہہ نہیں ویکھیا جاندا اکہ اللہ نے ہر بچے نوں وکھری شخصیت تے وکھری قابلیت دتی اے۔ ایس پہلو اتے غور نہ کرن تے قابلیتاں دے تنوع لئی مناسب اقدامات نہ کرن دی وجہ نال طلبہ دی صلاحیتاں دب جاندیاں نیں تے اوہ نکھر کے سامنے آن توں محروم رہ جاندیاں نیں۔
تعلیمی اداریاں وچ طلبہ نوں کتاب توں پڑھایا جاندا اے۔ مضمون بارے ذوق و شوق’ سوچن دی دعوت یا فیر تحقیق تے جستجو دی ترغیب نہیں دتی جاندی جہدی وجہ نال بچے وی کتاب تک ای محدود رہ جاندے نیں تے اوہناں دے علم و شعور وچ وادھا نہیں ہوندا۔
ایتھے تخلیقی صلاحیت نوں پروان نہیں چڑھایا جاندا۔ بچیاں نے جو سکھیا اے اوہدے توں کجھ تخلیق کرن دا ماحول موجود نہیں جد کہ ترقی یافتہ ملکاں وچ کسی بچے دے کول جے کوئی احمقانہ آئیڈیا وی ہووے تے ادارہ اوہدی حوصلہ افزائی کردا اے۔ جہدی اک وجہ تے ایہہ ہوندی اے کہ بچیاں دے اندر جستجو دا مادہ برقرار رہوے تے دوجی گل ایہہ اے کہ جے ایہہ بچہ نکام ہو گیا تے اپنی غلطی توں سکھ ضرور جاوے گا۔
تعلیمی ادارے اپنے نصاب تے اپنے استاداں نوں اپ گریڈ نہیں کردے جد کہ انڈسٹری ویلے دے نال نال اپ گریڈ ہوندی اے کیوں جے اوہنے منافع کمانا ہوندا اے تے زمانے دے تقاضیاں دے نال چلنا اوہدی مجبوری ہوندی اے۔ نصاب دے اپڈیٹ نہ ہون دا نقصان ایہہ ہوندا اے کہ جدوں طلبہ ڈگری لے کے باہر نکلدے نیں تے اوہناں نوں لگدا اے اسیں کجھ پڑھیا ای نہیں اے۔
تعلیمی اداریاں وچ طلبہ دی کیرئیر کانسلنگ تے شخصیت شناسی نہیں کیتی جاندی۔ طلبہ نوں پتہ ای نہیں ہوندا کہ میری شخصیت دی قسم کیہ اے تے میرے ٹیلنٹ دے اعتبار نال میرے لئی کیہڑا کیرئیر بہتر رہوے گا۔
طلبہ دی کمزوریاں
طلبہ کورس دے علاوہ خارجی مطالعہ نہیں کردے تے نہ ای کتاباں نال محبت کردے نیں۔ کتاب پڑھنا اوہانں نوں ویلے دا ضیاع لگدا اے۔اوہناں وچ اعتماد دا فقدان اے جہدی وجہ نال اوہ نواں قدم چکن دی ہمت نہیں رکھدے۔اوہ تبدیلی نوں قبول کرن توں گھبراندے نیں۔ کمفرٹ زون توں نکلنا پسند نہیں کردے تے نہ ای بھرواں محنت داجذبہ رکھدے نیں۔
اوہناں دی سوچ محدود اے۔ تعلیم مگروں اوہ صرف نوکری حاصل کرن تک سوچدے نیں۔زندگی وچ کجھ نواں کرن دا عزم اوہناں وچ نہیں ہوندا۔اوہ معاشرے دے ٹرینڈز دے پچھے نس رہے ہوندے نیں۔ اللہ نے اوہناں نوں جہناں صلاحیتاں نال نواز رکھیا ہوندا اے اوہناں ول دھیان نہیں دیندے۔
انڈسٹری دی کمزوریاں
اندسٹری وچ براجمان ماہرین دے آپس وچ مقابلہ بازی دی فضا قائم اے جہدی وجہ نال اوہ نویں نسل دی رہنمائی ول بوہتی توجہ نہیں دیندے۔طلبہ نوں
انڈسٹری توں متعارف کروان’ سیکھن دے موثر موقعے پیدا کرن تے اوہناں نوں نویں دور دے تقاضیاں توں آگاہ کرن لئی انڈسٹری ولوں کوئی منظم پروگرام موجود نہیں اے۔ معاشرہ چنگے بھلے ٹیلنٹ توں محروم ہو جاندا اے۔ تیجا نقصان انڈسٹری لئی اے۔ اوہ ایہہ کہ اوہنوں انسانی وسائل دی لوڑ تاں رہندی اے۔ جدوں اوہدے کول پریکٹیکل نالج توں محروم ڈگری یافتہ نوجوان آندا اے تے انڈسٹری نوں اوہدے اتے دوبارہ توں محنت کرنا پیندی اے تے اک لما عرصہ اوہدے اتے خرچ ہوندا اے۔
انڈسٹری دے ماہرین اپنا تجربہ تے اپنا علم اپنی ذات تک ای محدود رکھدے نیں۔اوہ دوجیاں دے نال آزادانہ طور تے شیئر نہیں کردے۔
آن والا دور آئی ٹی دا اے
ایہہ گل ہن روزروشن وانگوں عیاں ہو چکی اے کہ آن والا دور مکمل طور تے آئی ٹی دا اے۔ صنعتی انقلاب مگروں انسانی وسائل دی اہمیت ودھ گئی سی لیکن ہن آرٹیفیشل انٹیلی جنس دی وجہ نال روبوٹک مشیناں دے انساناں دی جگہ لے لیتی اے تے مستقبل وچ ایہدی شرح ہور وی ودھے گی جہدے توں لکھاں انسان بے روزگار ہو جان گے۔ ہن اوہو شخص کامیاب ہووے گا جہڑا آئی ٹی دی مہارت رکھدا ہووے۔ دنیا ٹوجی’ تھری جی تے ہن فورجی مگروں فائیو جی ول ودھ رہیا ے۔ میٹاورس دی تشکیل تیزی نال جاری اے جہڑا اگرچہ انسان نوں فطرت توں دور لے کے جاوے گا تے اوہدی وجہ نال انسانی رویاں تے تعلقات وچ دراڑاں پے جان گئیاں لیکن اوہدے باوجود وی اج ایہدی حقیقت توں انکار ممکن نہیں۔ ایس تخیلاتی دنیا وچ جائیداد دی خریدوفروخت دے نال نال اعلیٰ کمپنیاں دا قیام تے کاروباری میٹنگاں سرانجام دتی جان گئیاں۔
ہن ہر اوہ قوم جہڑی خود نوں زمانے دے تقاضیاں دے نال اپ ڈیٹ نہیں کرے گی تے آئی ٹی وچ مہارت پیدا نہیں کرے گی اوہ ایہناں ترقی یافتہ قوماں وچ اپنی جگہ کیویں بنا پاوے گی؟ ایس صورتحال وچ اسیں اپنے ملک پاکستان دا جائزہ لینے آں کہ ایس ترقی یافتہ دور وچ اسیں کتھے کھڑے آں۔
پاکستان ایس ویلے اپنی جی ڈی پی دا 1فیصد (3.5بلین ڈالرز )آئی ٹی نوں دے رہیا اے۔ گیلپ سروے دے مطابق پاکستان وچ آئی ٹی دے شعبے وچ ڈگری رکھن والے صرف 10فیصد طلبہ نوں نوکریاں دا اہل سمجھیا جاندا اے۔ پاکستانی یونیورسٹیاں توں ہر سال 25ہزار طلبہ آئی ٹی دی ڈگریاں لے کے نکلدے نیں جہناں وچ صرف پنج ہزار
نوں چنگی کمپنیاں وچ ملازمت ملدی اے۔ ایسے سروے وچ لوکاں دی اک کثیر تعداد نے وزارت انفارمیشن اینڈ ٹیکنالوجی نوں ایہہ تجویز دتی اے کہ آئی ٹی دے نصاب نوں ازسرنو تشکیل دتاجاوے کیوں جے ایہہ Updated نہیں اے۔ ایہو وجہ اے کہ اج ایجادات وچ ساڈا نمبر 117واں اے جد کہ ساڈا پڑوسی ملک 49ویں توں 46ویں نمبر اتے آ چکیا اے تے اوہدے آئی ٹی دے ماہرین اج بین الاقوامی کمپنیاں وچ وڈے وڈے عہدیاں اتے براجمان نیں۔ ایہدی وجہ ایہہ اے کہ اوہناں نے اج توں کئی دہائیاں پہلاں اپنے لئی حکمت عملی بنائی سی جہناں اتے عمل پیرا ہو کے اوہ اج ساڈے توں کئی گنا اگے ودھ چکے نیں۔
ایتھے اوہناں پاکستانی نوجواناں نوں داد دینی چاہیدی اے جہناں نے فری لانس مارکیٹ پلیس وچ اپنی قابلیتاں دے جوہر وکھائے تے پوری دنیا توں کلائنٹس دی اک وڈی تعداد پاکستان لیائے۔ اوہناں پاروں اج پاکستان فری لانس خدمات دین وچ دنیا دا چوتھا وڈا ملک بن چکیا اے تے ایس میدان وچ اسیں اپنے پڑوسی ملک نوں وی ٹف ٹائم دے رہے آں۔ البتہ ایتھے وی سانوں اک مسئلے دا سامنا اے۔ Tech انڈسٹری وچ ایسے CEOsوی آرہے نیں جہناں دی عمر 32,30 سال اے تے اوہناں دے کول مینجمنٹ دا تجربہ نہیں اے۔ ایسے طرح دوجی اہم قابلیتاں وچ وی اوہ کمزور نیں۔ ہن ایہناں نوجواناں لئی ہنگامی بنیاداں اتے ایسے تربیتی پروگرام تشکیل دین دی لوڑ اے جہناں وچ اوہناں نوں انتظامی امور دی صلاحیتاں' پیشہ وارانہ اخلاقیات' کمیونیکیشن ' سکلز تے شخصیت سازی دی تربیت دتی جاوے تاں جے اوہ بہترین انداز وچ اپنی کمپنی چلا سکن تے پاکستان دی Techانڈسٹری نوں فروغ دے سکن۔ ایس ویلے ساڈا ملک کئی سارے بحراناں دی زد وچ اے جہناں وچوں اک وڈا بحران اکیڈمیاں تے انڈسٹری دے درمیان خلدا ا اے جہدی وجہ نال بے روزگاری واچ ودھا ہو رہیا اے۔ نال ای نال آئی ٹی انڈسٹری دی بے تحاشا ترقی تے ایس میدان وچ ساڈی کمزوریاں نے وی ساڈے لئی مشکلاں کھڑی کیتیاں نیں۔ قاسم علی شاہ فائونڈیشن ایس اہم مسئلے نوں انتہائی سنجیدگی نال ویکھ رہی اے تے اکیڈمیاں تے انڈسٹری دے درمیان خلا نوں پر کرن لئی Lets Pay Back دے نام نال اک کمپین چلا رہی اے جہدے وچ مختلف طرح دی سرگرمیاں کروا کے ایس خلا نوں گھٹ توں گھٹ کرن دی کوشش کیتی جا رہی اے۔
ارباب اختیار نوں وی ساڈی ایہو گزارش اے کہ سرکاری سطح اتے نویں نسل لئی ایسے اقدامات کرن جہناں پاروں نوجوان نسل نوں کیرئیر کانسلنگ دے نال نال شخصیت شناسی دی آگاہی ملے۔ تعلیمی اداریاں وچ طلبہ نوں ٹرینڈز دے پچھے نسان دے بجائے اوہناں دی قابلیتاں نوں نکھاریا جاوے۔ اوہناں دی کاوشاں نوں سراہیا جاوے تے اکیڈمیاں تے انڈسٹری دے ماہرین نوں اک جگہ بٹھا کے اوہناں دے درمیان واقع خلا نوں ختم کیتا جاوے۔ جے ہنگامی بنیاداں اتے ایسے اقدامات کیتے گئے تے فیر اسیں وی جنوبی کوریا وانگوں آئی ٹی دے میدان وچ کامیابی دے جھنڈے گاڑ سکنے آں۔