پنجاب دیاں دم توڑدیاں روایتاں

تحریر: پروفیسرنائلہ ریاض بٹ

مڈھ قدیم توں انسان اپنی خوشی دا اظہار گا وجا کے کردا آ ریااے بہتے چاہ چڑن تے خوشی نال نچن وی لگ پیندا اے۔پنجاب وچ وی لوکی اپنی خوشی دا اظہار گا وجا کے کردے نے۔۔شادیاں ویاہواں چہ اے ریت صدیاں تو چلی آندی اے۔ویاہ کڑی دا ہووے تے بھاویں منڈے دا ڈھولکی وجانا عام جئی ریت اے۔صرف ویاہ ای کیوں عید تے کجھ ہور خاص مو قعاں تے وی ڈھولکی وجائی جاندی سی،جہدا پتہ سانوں اے حمید ہوراں دی لکھت توں وی ملدا اے۔اوہ آکھدے نے کہ امبرسر چہ عید تےبعض گھراں چہ خوشی نال ڈھولکی وی وجائی جاندی سی۔پر پنجاب دی اے سوہنی ریت اج ہولی ہولی دم توڑ رئی اے۔پہلے منگنی ہون تے،ویاہ دے دن متھے جان تے۔۔ویاہ رچن تے۔۔منڈا جمن تے۔ عقیقے تے ڈھولکی تران دا رواج عام سی۔منڈےدے ویاہ تے ست دن پہلے ڈھولکی دھرا دتی جاندی سی۔کڑی والے دو تین دن پہلے وجاندے سن۔۔یا جس دن تیل پاندے سن اوس دن ڈھولکی وجاندے سن۔اے ریت بڑی سوہنی سی۔۔ایدھے لئی پہلے سدا دتا جاندا سی۔نائین ویڑھے محلے نوں دوپہر نوں ای بلاوا دے آوندی سی کہ راتیں فلانے گھروں ڈھولکی دا سدا جے،تے برواں ٹپ دی ٹپدی اے وی ضرور آکھدی سی ٹیم تے اپڑ جائیو۔مینوں مڑ کہ نہ آنا پوے۔۔کجھ لوگ سدے دے نال پتاسے وی ونڈے سن تے کجھ رات نوں ڈھولکی وجا کہ واپس جاندیاں سوانیاں دے پلے پا کہ بھیجدے سن۔کڈھے سوہنے تے مٹھے رواج سی ساڈے۔بیبیاں نوں ڈھولکی دا سدا سن کے چاہ چڑھ جاندے سی۔ رات ہون توں پہلاں ہر بی بی دی کوشش ہوندی سی کہ اودھے سارے کم مک جان۔کم کاج مکا،گھر دیاں نوں روٹی کھوا،روندے نیانے سوا کہ تییاں تیینیاں نے گنگھی پھیر،سرمہ لا کہ ڈھولکی وجان اپڑ جانا۔۔نویاں ویاہیاں نوواں
تییاں نے تیار ہو کہ سساں نناناں دے نال برووں باہر پیر پانا۔۔تے بچیاں والییاں نے بچیاں نوں انگلی لا کہ آپ ای ٹر پیناں۔تے جنہاں لیٹ ہو جانا اونہاں دے گھر بار بار سنیہا کلیا جاندا سی کہ سارے آ گئے نے تسی چھیتی آو۔کسے نوں پچھے پان داکدے سوچیا وی نہیں سی جاندا۔۔ڈھولکی گرمیاں نے تے ویڑھے یا کوٹھے تے۔سردیاں نے تے اندریں دھرائی جاندی سی۔۔دریاں چادراں وچھا کہ سب بیبیاں نے بہہ جانا۔۔گھر دی کسے سوانی نے ڈھولکی لیا کہ اس بی بی یا کڑی دے اگےدھرنی اے جنھوں وجانی آوندی اے۔شادی والے گھر جس سوانی نوں ڈھولکی دی جاچ ہوئے اودھی بڑی آوبھگت ہوندی
اے۔ہر کوئی اودھے نال ڈھک ڈھک بیندا اے۔چنگا گاون والیاں وی لاگے لاگے آ جاندیاں نے۔کوئی کوئی کڑی یا سوانی اینج دی ہوندی اے کہ جہیڑی ڈھولکی وجان دے نال نال سوہنا گاوے وی نہیں تے اکثر دیکھیا کہ بی بییاں آکھدیاں نے یا میںڈھولکی وجاواں گی یا گاواں گی ۔۔تے کجھ دوئیں کم اکٹھے ہی کر دیاں نے۔اوہ فیر ڈھولکی وجاندیاں ایہیو جیئ تان چکدیاںنے سواد آجاندا اے۔۔ڈھولکی آئی ۔۔اک نے چمچہ پھڑیا۔۔گوڈا لایا تے ڈھولکی شروع۔۔ڈھولکی وجدیاں ای ،کجھ دیر تے پہلاںتوں پہلاں توں ہوندا اے،فیر کسے نے گیت شروع کرنا ای اےتے سب نے نال آواز رلا دینی اے، فیر چل سو چل۔۔گیت ٹپے۔ماہیئے۔گھوڑیاں۔سہاگ۔ڈولی۔فلمی گون۔مزاحیہ۔دکھی ۔ملن دے گیت ۔وچھوڑے دے گیت۔کہیڑا گون سی جہیڑا نہیں سی گایاجاندا۔۔۔۔
عام رواج اے وی اے کہ شروع چہ حمدیہ یا نعتیہ کلام پڑھیا جائے۔نبی پاک صلی اللہ علیہ وسلم یا حضرت علی دا سہرا گاندا رواج وی اے۔مشہور سہرے دے بول کجھ اینج نے۔۔۔ ۔
طیبہ نوں جاونا اے۔۔رل سہرا گاونا اے۔ ۔۔۔۔
سرور دے گھر علی دی۔۔سرور دے گھر علی دی بارات آونا۔۔۔۔۔۔۔ سہرا گاونا اے
سارے بڑی عقیدت نال سن دے نے تے فیر جے منڈے دا ویاہ ہوئے تے آغاز سہرے یا گھوڑی تو ہوندا اے ۔
دیساں دا راجہ میرے بابل دا پیارا ۔۔
امڑی دے دل دا سہارا نی ویر میرا گھوڑی چڑھیا۔
گھوڑی چڑھیا نی سیو گھوڑی چڑھیا۔نی سیو۔۔۔۔۔
کوئی دوسری سوانی گاوندی اے۔۔۔
متھے تے چمکن وال میرے بنرے دے۔۔
لاوء نی لاوء اینوں شگناں دی مہندی۔۔۔۔۔
مہندی کرے ہتھ لال میرے بنرے دے۔متھے تے۔۔۔۔
جے لاڑے دے سر تے وال تھوڑے ہن تے کوئی بھرجائی شرارت نال اے آواز وی لا دیندی اے۔۔
متھے تے ٹاواں ٹاواں وال میرے بنرے دے۔۔
۔تے ساریاں گھڑاکا مار کے ہس پییندیاں نے۔بہناں تے بھرجائیاں انہاں گیتاں دے راہیں اپنے دل دیاں سدھراں جیوی دس دیاںنے۔۔اک ہور گاون ،ویر میرا گھوڑی چڑھیا چہ ،بہن لاگ منگ دیاں آکھ دی اے۔۔
راہ دے وچ کھڑی تیرے بابل دی جائی۔۔۔۔۔
راہ دے وچ کھڑی تیرے بابل دی جائی۔۔۔
دے جا وے دے جا ویرا واگ پھڑائی۔۔
وسدا رہووے ویہڑا سارا نی ویر میرا گھوڑی چڑھیا ۔۔۔
گھوڑی چڑھیا نی سیو۔۔۔۔۔
بہن چاہ کر دیاں گاوندی اے۔۔بہن پھڑے تیری واگ ویرا چڑھ گھوڑی۔۔ اینج دے بہت سارے گیت نے جہناں چہ بہن،بھرجائی،تے ماں دا پیار ڈھل ڈھل پیدا اے۔ویاہ کر کے کہ جد ویر دے نال نویں پابووہیڑے پیر پاوندی اے تے،بروواں تےکھلار کہ سروارنے دی رسم ہوندی تے گاون گائے جاندے نے۔سروانے توں باج بٹھا کہ مختلف رسماں ہوندیاں نے۔تے فیرننان بھرجائی لیئی گیت گاوندی اے۔تے پورےمحلے نوں سنا وندی اے۔
ساڈھے گھر آئی بھرجائی نی ساڈھے گھر آئی بھرجائی
لکھاں خوشیاں نال ویاہی نی دیو ودھائی۔۔
انہاں گیتاں چہ پیناں دا اپنے ویراں لئی پیار بولدا اے۔اے گیت ساڈیاں ریجاں تے سدھراں دے عکاس نے۔۔ کڑی دے ویاہ تے سہلیاں پیناں چنی کیسری تو شورع ہوندیاں نے تے سہاگ ڈولی سب گاندیاں نے،پر اکھ اودھوں پجھ دی اےجدوں کوئی ویاہی وری ہوکہ مار کہ تان چکدی اے ۔۔۔۔
اج دی دیہاڑی رکھ ڈولی نی ماں
رہواں باپ دی بن کہ گولی نی ماں
میری اج دی دیہاڑی۔۔۔۔۔۔۔
میری ڈولی نوں لگڑے ہیرے نی ماں
مینوں ودیا کرن میرے ویرے نی ماں
اینہاں ویراں دی بن کہ گولی نی ماں
رہواں ۔۔باپ دی بن کہ گولی نی ماں
میری اج دی دیہاڑی رکھ ڈولی نی ماں
ساریاں ویاہیاں دے دل ڈولدے نے۔۔تے کوئی ہور ویاہی ماں اگے شکوہ کر دی اے۔۔۔
ماواں تے تیاں رل بیٹھیاں نی مائیں
کوئی کر دیاں گلاں نی ماں ۔۔۔۔۔۔۔
کنکاں لمیاں تییاں کیوں جمیاں نی مائیں۔۔
اے گیت ساڈی ریتی رواج دے عکاس وی نے تے ساڈے جذبیاں دا اظہار وی۔انہاں چہ ساڈے دکھ سکھ تے سڈی رہتل بولدی اے۔انہاں چہ تہانوں بہن بھائی دا پیار وی ملے گا تے پیو دھی دا وی۔۔ماں دھی دی سانجھ ملے گی تے سسں نوں دی لڑائی وی۔دیور بھابھی دی چھیڑ چھاڑ وی ملے گی تے جیٹھ جٹھانی دا احترام وی۔۔ننان تے سالی دی شرارتاں وی ملن گیاں تےسس سسوہرے دا ادب وی۔۔الغرض دادکیاں نانکیاں توں لے کہ ہمسائیاں تک تے گیت بولیاں تے ٹپے ملدے نے۔۔انہاں دی سب توں سوہنی مثال ٹپے نے جہیڑے کڑیاں تے سوانیاں دویں بڑے شوق نال گاوندیاں نے۔اے کدی واری دے کے گائے جاندےنے تے کدی کدی بس جہیڑا یاد آجائے۔واری داسواد آوندا اے کیوں جے اے اینج ای ہوندا کہ توں مینوں گل کیتی اے،لے فرہن توں جاویں کتھے میں وی تینوں جواب دے کہ کلاواں گی۔ایس لئی اکثر ٹپے مقابلے دی دعوت دے کہ شروع کیتے جاندےنے،تے نال ای اپنی یا اپنے شہر دی وڈیائی وی کر دیاں نے،جسراں
ٹپیاں دی دے واری ۔۔ٹپیاں دی۔۔۔۔۔۔
میں کڑی نارووال دی ٹپیاں توں نہ ہاری ۔۔۔۔
یا فر ہمیش مشہور زمانہ ٹپے توں شروع ہوندے نے۔اور اے ٹپہ تے پنجاب دی ہر کڑی توں لے کہ بڈھری تک نوں آوندا اے۔
چٹا ککڑ بنیرے تے۔۔۔۔۔
کاسنی دوپٹے والیئے منڈا صدقے تیرے تے
تے کدھے اینج وی ہوندا اے کوئی شرارتی منڈا کولوں لنگھ دیاں لنگھ دیاں اشکل دے جاندا اے۔۔۔
چٹا ککڑ بنیرے تے۔۔۔۔
گوانڈیاں دی مائی مر گئی بابا روندا اے ڈیرے تے۔۔۔
فٹے منہ تیرا۔۔۔۔چل دفع ہو۔۔۔کہہ کہ ساریاں سوانیاں کھڑکھڑا کے ہس پیندیاں نے۔۔کڑی دا ویاہ ہوئے تے
کنڈا لگ گیا تھالی نوں۔۔۔۔۔
ہتھاں اتے مہندی لگ گئی کسے قسمت والی نوں۔۔۔
کسے دھی نوں کوئی سوچ آوندی اے تے اوہ آکھدی اے
پگ کلی نال ٹنگیا کرو۔۔۔۔۔۔
بھولے وے ماں پیو دھیاں سوچ کے منگیا کرو۔۔۔۔۔۔
دوسری کہندی اے۔۔
ہیرا لکھ سوا لکھ دا اے۔۔۔۔۔
تییاں والیاں دیاں رب عزتاں رکھدا اے۔۔۔
کوئی بے بسی نال آکھدی اے،
ساری کھیڈ لکیراں دی۔۔۔۔۔
گڈی آئی ٹیشن تے اکھ پج گئی ویراں دی ۔۔۔۔
انہاں چہ کجھ ٹپے ایہو جیئے وی نے جنھاں چہ گہری سوچ پائی جاندی۔زندگی دا گھوڑا فلسفہ انہاں چہ لکیا اے۔کوی بی بی واج لاندی اے۔۔
پانی پاک سمندراں دے۔۔۔
یاری ساڈی دو دن دی رونے ساریاں عمراں دے۔۔۔۔۔
کوئی کلیجے دی پیڑھ دب کے آکھ دی اے۔۔
سونے دا کل ماہیئا۔۔۔۔
لوکاں دیاں رون اکھیاں ساڈا روندا ای دل ماہیئا۔۔۔۔
ماحول نوں سنجیدہ ہوندیاں ویکھ کہ شوخیاں کڑیاں شوخی کھلار دیاں نے ،
کوٹھے تے چمچ پیا۔۔۔۔۔
ماہی میرا پتلا جیا پچھواڑے لمک پیا۔۔۔۔۔
کھلر دے ہاسیاں نال اک دم سارا ماحول بدل جاندا اے۔سارےمخول وچ پے جاندے نے تے فیر مخولیا ٹپے شروع ہو جاندےنے،
ساڈھے بوہے آماہیا۔۔۔۔۔
رسہ تینوں میں دیندی آں ذرا باندر بن ماہیا۔۔۔۔۔
کوئ بندے توں اکی سڑی آکھ دی اے،
بلی چڑھ گئی گلاساں تے ۔۔۔
ادھی راتیں پانی منگیا مکی ماراں تیریاں ناساں تے۔۔۔۔۔
اینج ٹپیاں دی لمی واری چلدی اے۔اک گل پکی اے کہ گیتاں طراں انہاں ٹپیاں تے بولیاں وچ وی رشتیاں تے وچھوڑے دا انگ ای ملدا اے۔۔سب توں سچا تے مٹھا رنگ تے انگ ماں تے دھی دے رشتے دا اے۔ماں توں وچھڑی دھی پاویں بڑھاپے د ے بیروں تے کھلوتی ہوے تے اپنی دھی وی تور بیٹھی ہووے فیر وی اے وچھوڑا اونہوں اندروں اندریں کھاندا رہندا اے۔کیوںجے اے اودھیاں ہڈھاں تائیاں اتر چکیا ہوندا اے۔۔۔اے بولیاں جدوں وی بولیاں جاندیاں نے ویڑھے بیٹھیاں زنانیاں پلا اکھاں تےضرور دھر دیاں نے۔کوئی ہوکہ مار کہ آکھدی اے۔۔۔
چھلیاں۔۔۔۔
ماواں تییاں ملن لگیاں ،چارے کندھاں نے چوبارے دیاں ہلییاں ہائے۔۔۔۔۔
کسے نوں بابل دے ویڑھے دی یا د آوندی اے تے او بے ساختہ آکھ بیندی اے
ڈولے۔۔۔۔۔۔۔۔
بابل تیریاں محلاں وچوں ست رنگییا کبوتر بولےہائے۔۔۔۔
کوئی ہور ہنجو ڈک کہ آکھدی اے،
سوٹی۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
مائیں سانوں یاد کریں جدوں دیں پتراں نوں روٹی ہائے۔۔
میں ایس موقع تے وڈھ وڈھیریاں نوں وی اتھرو کیر دیاں ویکھیا۔ساڈی معاشرت دا اے بڑا ڈونگھا انگ اے۔ہر ویاہی کڑی اپنے سوہرے گھر جنی مرضی سکھی وسدی ہوے فیر وی اے وچھوڑے والا دکھ انھوں چبھ دا رہیندا۔انہاں بولیاں تے ٹپیاںچہ اوہ شکایت وی کردیاں نے ،انہاں نوں اے وچھوڑا کیوں دتا گیا اے۔ اے شکایت کدی بھرا دی تے کدی بھرجائی دی۔۔کدھےمامے دی ۔۔کیوں جے ساڈیاں رسماں دے مطابق ڈولا ویر ٹور دے نے یا مامے ،ایس لئی اک آکھدی اے۔۔۔
فیتہ۔۔۔۔۔
انہاں میریاں ویراں نے ڈولا ٹور کہ اگاں نوں کیتا۔۔۔۔۔
دوجی بھابھی نوں ٹچکر کر دی اے،
فیتہ۔۔۔۔۔۔
انہاں میریاں پابھیاں نے ڈولا تور کہ کچا دودھ پیتا۔۔۔۔
ایس ساریاں شکویاں شکایتاں تو بعد مزا آودھوں آوندا اے جدوں وچارے سوہریاں دی شامت آوندی اے۔او کڑیاں وی جہیڑیاںسوہرے گھرسکھی وسدیاں نے اوس ویلے ہورے کہیڑی حس دی تسکین کر دیاں نے۔سوہرے دے سارے ٹبر لئی نیک سدراںدا اظہار اینج کیتا جاندا اے۔
ببرا۔۔۔۔۔۔
بوہے اگے نہر وگدی ڈب مر وے سوہرے دیا ٹبرا۔۔۔
کسے چنگی سوانی نوں ہورے یاد آجاندا اےکہ اودھی پرجائی وی اینج ای آکھدی ہوئے گی۔۔اوہ آکھدی،
سرماں۔۔۔۔
ڈب کہ نہ مریں سوہریا میرے اوچڑے پیو دے آ کڑماں۔۔۔
غور کرو اپنے پیو دا مرتبہ فیر وی ودھا کہ ای دسیا جاندا اے۔فیر کوئی کانی اکھیں ننان ول ویکھ کہ آکھدی اے،
کھینوں۔۔۔۔۔
بوہے اگے سپ لیٹ دا لڑ جائے نی ننانے تیینوں۔۔۔۔۔
اوہ ننان ای کی، جہیڑی چپ کر کہ سن لے۔۔فٹ جواب آوندا اے
لوئی۔۔۔۔۔۔
میینوں کانھوں لڑے پابھیئے میرے ویر دی پین نہ کوئی۔۔۔۔۔
اینج کدی سس دی شامت آوندی اے۔۔
سس میری تاں بڑی کپتی بنا گال نہ بولے۔سس میری۔۔۔۔
نی میں سس کٹنی، کٹنی صندوقاں اولے۔۔۔۔۔
تے کدی سوکنے سوکنے گایا جاندا۔۔۔کدی اوہ کیڑی جہیڑی سوکن میری۔۔۔تے کدی چرخہ چنن دا،،تے کدھی ساڈے تےویڑھے مڈھ مکئی دا ،دانے تے منگدا اودھل گئی دا،پٹھی تے تپدی نیء۔۔نے لجے او لج تہانوں نہیں ۔۔۔ گا کہ رونق لائی جاندی اے۔وڈھ وڈھیریاں منجھیاں تے پیڑھیاں تے بیٹھ کہ گاون سن دیاں نے تے نالے فرمائیشاں پاوندیاں نے۔ایناں بولیاں ٹپیاںدے نال نال پرانے فلمی گیت وی ڈھولکی تے گائے جاندے نے۔بعض تے ڈھولکی تے سوہنے وی لگدے نے مثلاتیرے جیئے پت جمن ماواں کدھرے کدھرے کوئی میں چھج پتاسے ونڈاں اج قیدی کر لیا ماہی نوںبتی بال کے بنیرے اتے رکھ نی آن
آندا تیرے لئی ریشمی رومال۔۔۔
سیئو نی میرا دل دھڑکے۔۔۔
اساں جان کہ میٹ لئی اکھ وے
سونے دی تویتڑی ،جے میں ہوندی ڈھولنا
وے سونے دیا کنگنا۔۔۔۔۔۔وغیرہ
غہر فلمی گانیاں چوں جہیڑے ڈھولکی تے گائے جاندے نے
اچیاں لمیاں ٹالیاں اوے۔۔۔۔
اوہ کیڑی جہیڑی ساڑھے سڑ
جٹی ہیر پریتاں لائیاں
لنڈے بازار وچ پک گئی چا
راتیں سینما ویکھن گیئوں وے نہ ۔۔۔
ایناں گانیاں دی لسٹ بڑی لمی اے۔۔پرانے گانیاں دے نال نال نویں فوک گیت وی کڑیاں بالڑیاں گاوندیاں نے ۔جدید گیتاں چوں۔۔
ساڈھے سامنے دکان کھا کہ لاچی والا پان۔۔۔
بتیاں بجھائی رکھدی۔۔۔
بسم اللہ کراں۔۔۔
قمیض تیری کالی۔۔۔
یار نصیباں نال ملدا حضور اے
اوہ کہندی اے سیاں میں تیری۔۔
آون نھیریاں جان نھیریاں۔۔۔۔۔بے شمار گیت نویں وی تے کجھ پرانے وی مکس ہو کہ آرہے نے۔۔۔کجھ شوقین بالڑیاں انڈین فلمی گاون وی ڈھولکی تے گاندیاں نے پر جے کوئی وڈھی وڈھیری کول بیٹھی ہووے تے اوہ سن کہ ہمیش نک منہ وٹ دی اے۔مکدی گل اے وے کہ انہاں گیتاں دے وچ پنجاب وسدا اے تے پنجابی بولدی اے۔۔ساڈے برے چنگے رواج بولدے نے۔اوہ
کڑیاں سوانیاں جہیڑیاں سوہریاں گھر سکھی وسدیاں نے اوہ سوہرے سس،ننان نوں لالا کہ گلاں ایس لئی کردیاں نے۔کہ ازلی جدائی دی اے پیڑھ اوہ ڈولے چہ نال لے کہ آوندیاں نے۔ساری عمراو سفنیاں چہ ماں پیو دے ویہڑا ویکھ دیاں نے جہیڑاانہاں تو کھس جاندا اے۔۔اوہ اینو بہانے بہانے یاد کر دیاں نے۔۔کدی ٹپے بول کہ ویراں نوں یاد کر دیاں نے تے کدی بابل نوں
ہاڑا پاوندیاں نے۔۔ایس لئی تے او اپنے بچیاں کولوں چن نوں ماما آکھواندیاں نے چاچا نہیں ۔۔پر نویں ویلے دیاں نویاں ریتاں تے کجھ شادی ہال دے ودھ دے ہوئے رواج ہتھوں اے سوہنی ریت دم توڑ ریئ اے۔لوکی شادی ہال چہ آندے نے ،تے اوتھوں ای گھرو گھری مڑ جاندے نے۔شادی ہال چہ اک ڈی جے بیٹھا رنگ برنگے فلمی تےغیر فلمی ری مکس وجاندا اے۔منڈے کڑیاں نچ ٹپ لیندے نے تے چلو کم ختم۔اوہ گیت جنھاں چہ پنجابی دارس اے،جنھاں چہ ساڈیاں رسماں تے ریتاں ساہ لیندیاں نے۔۔جنھاں چہ رشتے انگ ساک بولدے نے،جنھاں چوں ساڈیاں آساں تے جذبے سیک
دیندے نے،اوہ گیت اسی بھل دے جا رئیےآں۔۔اے گیت ٹپے ڈھولے ماہیئے ساڈی ماں بولی دی پچھان نے،ساڈی پچھان نے۔جی کر اے نہ رہے تے ساڈی پچھان وی نہیں رہنی۔ماں بولی دی قدر کرو۔ماں بولی نوں ودھاو۔اپنے بچیاں نوں سکھاو۔ایس توںپہلاں کہ ویلا ہتھوں نکل جائے۔۔۔۔۔