سِر دے وال

بلیجیت سنگھ

دیہرادُون توں بس چ بہہ کے مودی پرم تاں اسیں سوکھے ای پہنچ گئے… پر رُپندر لامبا عرف سنّی دے انکل گُرسیوک سنگھ لامبا دی کوٹھی بڑی اوکھی لبھّی۔ جدوں لبھّی تاں کوٹھی اندر سانوں کوئی وڑن نہ دئے۔ سردار دی کوٹھی دے باہرلے گیٹ نُوں سنگلاں نال نُوڑ کے جندرے مارے ہوئے سن۔ گیٹ دے موہرے دو گن مین موڈھیاں تے بندوقاں لٹکائی مستعد کھڑے کوٹھی دے ساہمنے کسے نُوں رُک کے ایدھر اودھر جھاکن وی نہیں سن دیندے۔ کوٹھی دے اندروں تار ودھا کے اک انٹرکوم فون گیٹ دے موہرے سٹول تے پیا کدے کدے وجدا تاں وڈی عمر دا لما گن مین سُندا۔ سنگل لگے باہرلے گیٹ اندر… قینچی گیٹ دے پچھے ہندڑہیل مُنڈا کُڑی گھڑی کو مگروں راجیو نُوں پچھان کے اندروں گن میناں نُوں اِشارے کردے… سانوں کوٹھی اندر بھیجن لئی کہندے۔ راجیو نے گن میناں نال ساریاں گلاّں کیتیاں… وکیلاں وانگ پوری بحث کیتی پر اوہ حکماں دے پابند سن… لمبے گن مین نے ساڈے دوواں دے سِر توں لے کے گِٹیاں تک ہتھ پھیر کے جامہ تلاشی لئی۔ سانوں کوٹھی دے اندر جان دین دا تاں سوال ہی پیدا نہیں سی ہوندا جدوں تک سنّی دا انکل آپ نہ آ جاندا۔ وڈے گن مین نے راجیو نُوں دسیا کہ ساڈے ایتھے آؤن بارے لامبا صاحب نُوں سنیہا پہنچا دتا گیا اے تے اوہ گھر ول واپس مُڑ پئے ہن۔ دو گھنٹے تک کوٹھی پہنچ جان گے۔ مینوں کجھ سُکھ دا ساہ آیا۔ ٹائراں دی کمپنی چ ایہہ کلاّ سردار سکھ انجنیئرسی۔ اجّ بدھوار سی… اِندرا گاندھی نُوں مریاں اَٹھ دن ہو چکے سن۔ بعد وچ ہوئے ہوائے… کروائے دنگیاں وچ مُردیاں دے داخلہ رجسٹراں دے ورقے لِکھ ہوئی جاندے… ٹیلیفون لائناں توڑ دِتیاں۔ چِٹھی پتری ٹھپ۔ اِک شہر توں دوسرے شہر سُکھ ساند… خبر سار آؤنی جانی اجے وی بند سی۔
وڈّے گن مین نے کوٹھی اندروں پانی دی اِک بوتل منگا کے سانوں دے دِتی۔ کوٹھی دے ساہمنے چھوٹے جیہے پارک وچ سیمنٹ دے بینچ تے بیٹھے اسیں دوویں… میں تے راجیو کمار شرما گُھٹ گُھٹ پیاس بُجھاؤندے اُڈیک کردے رہے… پھیر لمبی اُڈیک توں بعد سانوں کوٹھی دے موہرے چِٹی امبیسڈر کار رُکدی دِسی۔ پچھلے دروازیاں تھانیں پہلاں پگّ تے داڑھی بنھی سردار اُتریا۔ پھیر سردارنی چُنی سواردی اُتری۔ گن مین میاں بیوی دے برابر جا کھلوتے۔ اوہناں نُوں دیکھ میں بالکل ہولا پُھل ہو گیا۔ راجیو دی پِٹھّ پچھے تھوڑی دوری تے اہل کھڑیا میں دوواں دیاں اکھّاں چ بھری بے چینی سمجھن دی کوشش کر رہیا ساں۔ وڈے گن مین دی ہِندی چ آواز سنی؛
پٹیالہ سے… اور چندی گڑھ سے… دیہرادُون…، تے منٹ کُو بعد اوہ راجیو نُوں اِشارے نال سردار کول لے گیا۔ سردار راجیو دی ساسری کال دے جواب چ سِر ہلا رہیا سی۔ راجیو انکل آنٹی دے گوڈِیں ہتھ لا رہیا سی۔ مُنڈا کُڑی قینچی گیٹ وِچیں اکھّاں اَڈی مینوں دیکھ رہے سن۔ سردار وی اِک ٹِک مینوں دیکھ رہیا سی۔ میں کلین شیوڈ مونا سی… تے ریڈ اینڈ وائٹ دِیاں سگرٹاں پیندا سی۔ راجیو دیکھن نُوں پورا ہِندو سی… تے اوہ سنّی دے انکل نُوں پہلاں وی کئی وار مِل چُکیا سی۔ دوواں ہولی ہولی کجھ گلاّں کیتیاں… پھیر انکل نے مینوں کول آؤن لئی سینت ماری… میں وی دوواں، انکل آنٹی دے گوڈِیں ہتھ لائے۔ گیٹ دا سنگل کُھلن دا کھڑاک ہویا۔ گن مین پاسے ہو گئے۔ اسیں چاروں کوٹھی دا قینچی گیٹ ٹپّ گئے… مینوں باہروں گیٹ بند ہون، سنگل کسن تے تالے لاؤن دا کھڑاک سُنیا۔ اسیں وڈے شنگارے ہوئے ڈرائنگ روم وچ چلے گئے۔ اوتھے اندر اک کُھونجے وچ چار وڈِیاں ننگیاں کرپاناں کندھ نال کھڑائیاں دیکھ کے مینوں کجھ وی سمجھ نہ لگے کہ یونیورسٹی ہوسٹل دی دوسری منزل دے کمرہ نمبر33 چوں میں ایتھے تک کیویں… کیوں پُج گیا۔
پِچھلے بُدھوار سویرے میں نوجوان مُنڈے کُڑیاں نال یونیورسٹی دے انگریزی شعبہ دے اِک کمرے چ داخل ہویا تاں میری سٹیزن دی گھڑی تے پورے گیاراں وجے سن۔ ہُن امیریکن لٹریچر دا پیریڈ شروع ہونا سی۔ ساڈے پروفیسر میڈم پہلاں ہی کمرے وچ وِیل چیئر تے براجمان سن۔ لکچر شروع ہون توں پہلاں دو سٹوڈنٹ کُڑیاں نے میڈم نال کجھ پُھس پُھس کیتی۔ مینوں کجھ نہیں سُنیا… نہ کجھ سمجھ لگیا پر میڈم دا چہرہ اُداس ہو کے لمک گیا تے اسدی سہمی ہوئی آواز مساں باہر نکلی:
اٹس اے ویری ویری بیڈ نیوز۔ مسز جی ہیز بن شوٹ ایٹ۔ ان ڈھیلی۔ شی از اے ویری ٹینڈر لیڈی۔ شی مسٹ ہیو ڈائڈ۔
سانوں پتہ لگیا کہ اُس سویر ہندوستان دی موجودہ وزیراعظم شریمتی اِندرا گاندھی نُوں اُس دے دو سِکھ باڈی گارڈاں نے گولیاں مار دِتیاں سن۔ ایہہ خبر یونیورسٹی دے ڈپارٹمنٹ آف جرنلزم اینڈ ماس کمیونیکیشن وچ ٹیلیپرنٹر اتے پراپت ہوئی سی۔ وزیراعظم دی حالت بہت ہی نازک دَسی گئی۔ اُس توں بعد کوئی کلاس نہیں لگی۔ کلاس رُوماں چوں پڑھیار باہر نکل کے کھلے لائناں وچ جُھنڈاں دے جُھنڈ اکٹھے ہون لگے۔ سٹوڈنٹ سینٹر دِیاں اُپرلیاں پوڑیاں توں مینوں مُنڈے کُڑیاں ہیٹھاں کیمپس وچ جنگل بنے کھڑے دِسدے سن۔ شام نُوں میں سائیکل اُتے نال دے سیکٹر دی مارکیٹ ول چلیا گیا۔ ساری مارکیٹ بند سی۔ ٹریفک ناںماتر سی۔ سڑکاں دے کناریاں تے پیدل تُرے جاندے عورت مرداں دے چہریاں اُپر ایہی خبر دی سُرخی لکھی ہوئی سی۔

آج کی تازہ خبر … پچیس پیسے میں۔ اندرا گاندھی کو گولیوں سے مارا…
ٹریفک لایٹاں دے اِک پاسے اِک اخبار ویچن والے دوآلے بِھیڑ اکٹھی ہو گئی۔ مسز گاندھی اساسینیٹڈ، میں اک پیج دے اخبار دی موٹی سرخی دُوروں پڑھی۔ سازش ورگا ہنیرا ہور گُوڑھا ہو رہیا سی۔ پچی پیسے دی اِکو خبر خرید کے میں سائیکل نُوں دِتی لتّ… اپنے ہوسٹل ول نُوں مُڑپیا۔ چارے پاسے سُنّ مسان سی۔ ہوا وچوں جیون دھارا منفی ہو گئی لگی۔ رات نُوں روٹی کھان میس وِچ گیا تاں اوتھے مسّاں ادّھے کُو منڈے سن۔ کامن روم وچ چلدے بلیک اینڈ وائٹ ٹیلی وژن اُتے سوگی دُھناں دا ورلاپ کنیں پے رہیا سی۔ جیہناں مُنڈیاں کول ریڈیو سن اوہ اوہی سٹیشن لاؤندے جس تے کیول اندرا گاندھی دی تازہ خبر آ رہی ہوندی۔ میں اپنے کمرہ نمبر 33 چ واپس آ گیا۔ دروازے دا کُنڈا چنگی طرحاں بند کیتا۔ کُنڈا اِک وار پھیر چیک کیتا… تے پینتی پیسے دے ہلکے نیلے رنگ دے انلینڈ لیٹر کارڈ اتے راجیو نُوں دیہرادُون خط لکھن بہہ گیا۔ مینوں پندراں ویہہ خالی انلینڈ ہر وقت اپنے کول رکھنا چنگا لگدا۔ جدوں دِل کردا کسے نُوں چِٹھی لکھ کے بھڑاس کڈھ لیندا۔
اِکو شہر وچ رہن والے اسیں تِناں سنّی، راجیو تے میں… اکٹھیاں گریجویشن کرکے اگانہہ الگ الگ یونیورسٹیاں، کالجاں… تے وکھو وکھرے موضوعات وچ پوسٹ گریجویشن کرن لئی داخلہ لے لیا… سنّی نے جرنلزم چ پٹیالے، راجیو نے لاء چ دیہرادُون تے میں انگلش لٹریچر چ چنڈی گڑھ۔ چُھٹیاں ہوندیاں تاں اسیں ایہناں ہی شہراں وچ اِک دُوجے دی دوستی دا نِگھّ ماندے گُھمدے پِھردے۔ لامبے دا نانکا پریوار سنتالی دے ہلیاں توں بعد پٹیالے وچ ہی آباد سی… اوہدا ڈیڈی تے انکل دوویں اِس گھر وچ سکّیاں بھیناں نُوں ویاہے ہوئے سن۔ دوویں پریوار پاکستان توں آئے ریفیوجی۔ اوہدے مامے شیراں والا گیٹ مارکیٹ وچ کپڑے دی وڈّی دُکان کردے سن… تے نانا نانی حالے ہیگے سن… تاں وی اوہ یونیورسٹی دے ہوسٹل وچ ہی رہندا سی۔ جلدے بلدے دِناں وچ یونیورسٹیاں بند سن۔ سِکھاں دے قتلِ عام دیاں خبراں جنگل دی اگّ وانگ پھیل رہیاں سن۔ اندرا گاندھی دے مرن توں چوتھے دن جدوں اُس دا داہ سنسکار ہویا تاں میں سنّی کول پٹیالے پُجیا ہویا سی۔ سنّی اپنے نانکیاں نُوں اکھیں دیکھن مینوں نال لے گیا۔ اُس دے مامے کپڑا خریدن بمبے ول تُرے ہی رہندے سن۔ شُکر اے کہ سبھ سُکھ ساند سی۔ کوئی وی پنجاب توں باہر نہیں سی گیا۔ رات اسیں نانے دی کوٹھی وچ ہی کٹ لین دا پروگرام بنایا۔ دوویں مامے مامیاں تے اوہناں دے بچّے سانوں مِل کے وڈی کوٹھی دے آپو اپنے حصیاں چ گواچ گئے۔ نانا گُردوارے توں ہنیرا ہوئے مُڑیا۔ رات دی روٹی کھان بیٹھے تاں نانا سلھابھی جیہی آواز چ پُچھدا؛
پُتر تیرے انکل گرسیو دا مودی پرم توں کوئی سُکھ سنیہا ہے؟… کہ؟
نہیں نانا جی، کُش نی پتہ لگدا۔ نہ فون مِلدا۔چِٹھیاں لِکھ ڈاکے پائی آؤنے آں۔ جواب کوئی نی آؤندا۔ بی بی سی توں خبراں سُندے آں لگاتار۔ دنگے ہو رہے نے دِلی چ۔ سِکھاں نُوں لبھّ لبھّ کے گلاں چ بلدے ٹائر پاؤن دِیاں خبراں آ رہیاں نیں۔ جے انکل مودی پرم ہی ہوئے تاں کوئی فکر نہیں، پر آنٹی ہر دوجے دن دلی گھمن تر جاندے نیں۔ شیئر بازار چ۔شیئراں دے ریٹ پتہ کرن۔
روٹی کھا کے اسیں پہلی منزل اُتے نانے نال جا سُتے… اسیں دوویں ڈبل بیڈ تے، اوہ اِک منجے تے اکلاّ۔ جدوں سویرے اُٹھے تاں نانے دے ننگے سِر اُتے والاں ول میرا دھیان گیا۔ عجیب بے نام رنگ دے وال سن۔ سِر دے کھبے پاسے تے ٹوٹنی تے اِک وی وال نہیں… اُس دے گوڈیاں وانگ صاف۔ کیول سجّے کنّ توں اُپر نُوں تھوڑے جیہے وال سن جیہناں دی چھوٹی… نمولی ورگی گٹھّ اوہ سِر دے سجے پاسے وار وار بناؤندا جو پھیر کُھل جاندی۔ کانت کے اُس نے پیلا پٹکا سِر تے ولیٹدیاں سارا سِر لکو دتا تے گھگی آواز وچ پوڑیاں ہیٹھاں نُوں ہاک ماری؛
سنّی، دوجا مُنڈا جاگ پئے نیں۔ نھاون، دھوون… بُھرجی بنائیو پنج چھ انڈیاں دی۔ بریک فاسٹ وچ۔
پھیر اوہ نھا دھوء کے اوتھے ہی بیٹھا گٹکا پھڑی پاٹھ کردا دِسیا۔ بعد وچ ہیٹھاں بریک فاسٹ کردے اُس نے ہؤکا بھریا:
میرے بچّے ٹھیک ہوسن… واہگرو جی.
اینی سواد بُھرجی… تاں وی پرونٹھی میرے مُونہہ چ پُھلن لگ پئی سی۔
تناء دی صورتحال نُوں دیکھدے ہوئے ہُن یونیورسٹیاں اتے سنیما ہال آؤندے ایتوار توں اگلے ایتوار تک بند کرن دے حکم جاری ہو چکے سن۔ پورے ہندوستان وچوں تھاں تھاں توں سِکھاں تے جان لیوا حملے ہون، تے موتاں دے انکڑے چکی خبراں ودیشی ریڈیو سٹیشناں توں لگاتار نشر ہو رہیاں سن۔ مینوں راجیو دی چِنتا ہون لگی۔ جدوں دی اندرا گاندھی مری سی اُس دی کوئی اُگھّ سُگھّ نہیں مِلی سی۔ کوئی چِٹھی نہیں آئی۔ اوہ دیہرادُون وچ ہی سی۔ پنجاب توں باہر پنجابی ہندواں نُوں محفوظ محسوس کرنا بے وقوفی سی۔ پٹیالے بس سٹینڈ وچ اسیں اوہی ہلکے نیلے رنگ دے انلینڈ لفافے اُتے راجیو نُوں سانجھی چٹھی لکھ کے لیٹربکس وچّ پا دِتی۔
آلے دوآلے سبھ کجھ ٹھپّ سی۔ کیول پولیس، اردھ سینک بل تے ہوم گارڈیئے تھاں تھاں چوکاں تے ناکے لا کے گڈیاں روک کے چیک کردے۔ اسیں حال دی گھڑی یونیورسٹیاں نُوں چھڈ کے اپنے شہر نُوں مُڑن دا من بنایا۔

حالات ہُن سانوں کجھ ہور سلیبس توں باہرلا پڑھا رہے سن۔ بس وچ لامبے نے دوواں ٹکٹاں دے پیسے دِتے۔
یار راجیو ٹھیک ہووے۔ تینوں اوہدے گھردے حالات وی پتہ نیں۔ کسے نے اُس وچارے دی خبر نی لینی۔ کسے بھرا نال اوہدی بول چال نہیں۔ باپ اوہدا اُس نُوں دیہرادُون پیسے تاں بھیجدا کُھلے پر آپ اوہ سارا دن دارُو نال رجیا پِھردا رہندا۔ منّ لوو راجیو نُوں کجھ ہو جاندا تاں اوہدے ٹبر چ اُس دی ڈیڈ باڈی گھر لیاؤن دی توفیق وی نی ہیگی۔ ایہہ تُوں سمجھ لے۔ راجیو دے حالات مینوں پہلاں ہی پتہ سی۔ اوہ چار چار مہینے گھر نہیں سی آؤندا۔ دیہرادُون بیٹھا باپو دے منی آرڈر وصولی جاندا۔ پِتا نُوں، سانوں خط لکھی جاندا۔
سمجھ تاں میں گیاں۔ کیہ صلاح اے تیری۔
دیکھ فون کوئی مِلدا نہیں۔ لیٹر کوئی آؤندا نہیں۔ ہُن کوئی بندہ جا کے ای خبر سار لیا سکدا۔ ماڑی بھاویں چنگی۔
سنّی جائے گا کون؟ سنّی چُپ ہو گیا۔ سوچ کے دیر بعد ہولی ہولی بس دی سیٹ اُتے میرے کول نُوں کھسکدا میرے کنّ نال مُونہہ لا کے بولیا،
میرے ڈیڈی نے مینوں جان نی دینا۔ میں سِکھ آں۔ دیکھن چ وی۔ اصل چ وی۔ داڑھی کیس رکھے اے۔ سِکھاں نُوں تاں سارے انڈیا چ ماریا جا رہیا۔
نالے تُوں کلاکلا منڈا۔
تُوں ہمت کر سکدیں۔ تُوں مونا ایں۔ نالے سِگٹاں پیناایں۔ پہلی واری اُس نے میرے وچ سگرٹاں پین دا گُن پہچانیا سی۔ نہیں تاں اوہ ہمیشہ میری سموکنگ دا توا لا دیندا سی۔
چلو دیکھدے آں۔ جان تاں میرے گھردیاں نے وی نہیں دینا۔ کُجھ وی ہو سکدا پنجاب توں باہر۔
ہور کوئی چارہ وی نہیں ویرے۔
میرے نال جان نُوں کسے کار ڈرائیور نے وی راضی نہیں ہونا۔
پُچھ کے ویکھ لینے آں۔ ہے مشکل۔
سنّی نُوں لگ بھگ بُھل کے میں ہُن اپنے نال ہی وچار کرن لگ پیا ساں۔ میں گھردیاں نُوں دسے بغیر وی جا سکدا ساں۔ مینوں سبھ توں اوکھا لگ رہیا سی اپنے یار دی لاش لے کے یا اُس دے جہانوں کُوچ کر گئے دی خبر اپنے اکلّے موڈھیاں تے لدّی پنجاب مُڑنا۔
سنّی مینوں ضد کرکے اپنے گھر لے گیا۔اوہدا سارا ٹبر ڈریا اکٹھا ہوئی بیٹھا سی۔ دادا دادی۔ ممی ڈیڈی۔ دوویں چھوٹیاں بھیناں۔ سنّی دی دادی ڈُسکدی بیٹھی ٹی وی ویکھ رہی سی۔ سنّی مینوں نال دے چھوٹے کمرے چ لے گیا۔
میں ہُنے ممی ڈیڈی نال وی گل کیتی اے۔ تیرا آؤن جان دا سارا خرچہ اسیں کراںگے۔ سبھ کُش تیرے تے ڈیپینڈ کردا۔ بساں ہُن چلن لگ پئیاں۔ چنڈی گڑھ توں دیہرادُون دی سِدھی بس مِل جانی۔ دوسرے ٹی وی والے کمرے چوں سنّی دا دادا بھڑکیا،ہو چپّ کر نی۔ہے بچے اس ربّ دے دِتے۔ لے جاوے اوہ۔ توں کیہ لگنی ایں۔ کائی لوڑ نی ہر وکھت ڈُس ڈُس کرن دی۔ بہہ کے پاٹھ کر۔
میرے بچّے جیوندے ہوون سہی مہربان۔ دادی دادے دے گُھوردیاں وی اپنی ارداس کر گئی۔ میں اُٹھ کے ٹی وی والے کمرے چ گیا تاں سارے جی میرے ول ویکھ رہے سن۔ اوہناں دیاں اکھّاں بول رہیاں سن۔
دادی جی، تسیں اپنی ارداس کرو سبھ ٹھیک ہووے۔ میں جاؤں کلاّ۔ پہلاں دیہرادُون جاؤں۔ پھیر راجیو نُوں لے کے مودی پرم جاؤں۔ کسے شے نے مینوں اندروں مجبور کر دتا کہ جان توں پہلاں ایہہ گلّ میں بزرگ ماں نُوں کہہ دیواں۔ نہیں تاں کوئی شکتی مینوں ایتھوں اُٹھن نہیں سی دے رہی۔
میں کسے نُوں کجھ نہیں دَسیا۔ دوسرے دن میں چنڈی گڑھ ہوسٹل دے اپنے33 نمبر کمرے چ آ گیا۔ سِگرٹاں دیاں کئی رنگ برنگیاں ڈبیاں کئی کمپنیاں دیاں خرید کے بیگ چ پائیاں۔ ماچساں وی۔ کئی دوستاں نُوں پینتی پیسے والے انلینڈ لکھ کے لیٹربکس چ پائے۔ پہلی وار اپنے پِتا جی نُوں سُکھ ساند دی چِٹھی لکھ دتی۔ سوچیا چِٹھی تِنّ چار دِناں بعد گھر پہنچ جانی سی۔ سارے ٹبر نُوں میری بے فکری ہو جائے گی۔ اوہتوں ہور دو دِناں نُوں میں گھر واپس ہونا سی… جے سُکھ ساند رہی۔ پرس وچ میں اپنا یونیورسٹی دا آئی کارڈ رکھیا جو انگریزی وچ سی۔ اِنج تیاری کر کے میں قبض دی پھکی ماری تے سویرے چار وجے دا الارم لا کے سوں گیا۔
سویرے چھ وجے مینوں دیہرادُون دی ہریانے گورنمنٹ دی سِدھی بس مِل گئی۔ ادّھیاں سیٹاں خالی سن۔ سواریاں چلدی بس وچ بہہ کے آرام نال بِیڑیاں سگرٹاں پیئی جا رہیاں سن۔ اِک نے لا لئی، مگرے ہوراں نے وی لا لئیاں۔ میں وی آلے دوآلے دیکھدا ہولی ہولی سگرٹ دا سواد لین لگا۔ بس سفر نُوں تیزو تیز وڈدی جا رہی سی۔ بس بہت گھٹ کِتے رُکی۔ وڈّے شہراں دے… صرف بس اڈّیاں چ رُکی۔ وایا پاؤنٹا صاحب جاندی بس ہماچل وچ ناہن اڈّے تے رُکی۔ ڈرائیور کنڈیکٹر تے سواریاں نے چاہ پانی پینا ہوندا۔ کسے نے حاجت جانا ہوندا۔ میں ٹوائیلٹ توں ویلھا ہو کے ٹُوٹی توں رجّ کے پانی پیتا۔ جو میرے نال دیاں مردانا سواریاں کردیاں میں وی اوہی کری گیا۔ دو سواریاں دے نال پان بِیڑی سگرٹ دے کھوکھے تے چلا گیا۔ کسے نے پان لیا۔ کسے نے درمیانی جیہی سگرٹ۔ میں وی ہولی دے کے مِٹھا پان تے ریڈ اینڈ وائٹ دی اِک سگرٹ منگ لئی۔ میں مِٹھا پان مُونہہ چ پایا تاں میری بُھکھ شانت ہون لگی۔ میں کھوکھے تے لٹکدی دُھکھدی رسی دے سِرے نال سگرٹ لا کے سُوٹا کھچیا تاں اک آواز ابھری:

پچھلی وار ہم امرتسر سے نکلے دیہرادُون کے لیے وایا سہارنپور… سالوں نے انبالہ تک سگرٹ نہیں پینے دیا۔ انبالہ میں سبھی نے ان کے ساہمنے بِیڑی سگرٹ پیا۔ کوئی چُوں تک نہیں کیا۔
میں چپّ کر کے سُندا… پان کھاندا… سگرٹ پیندا رہیا۔ بس پھیر تُر پئی۔ تُری نہیں، بھجّی۔ کِتے اِک جاں دو وار پھیر رُکی۔ پنج ستّ سواریاں چڑھ جاندیاں۔ اک دو اُتر جاندیاں۔ میں مست رہیا۔ وچوں گھڑی بھر سوں وی گیا۔ کسے دی پرواہ کیتے بغیر میں اپنے بیگ چوں سستیاں سگرٹاں کڈھ کڈھ پیندا رہیا… تے جدوں بس دیہرادُون اڈّے تے پہنچی تاں سواریاں نال بھری بھری لگی۔ میں ملھک دے کے اپنا سامان چک کے بس چوں باہر آ گیا۔ پہلاں دو وار لامبے نال دیہرادون مسُوری گھمن آیا میں ہفتہ ہفتہ اِس شہر چ رہیا سی۔ پر اجّ دیہرادُون دا بس اڈّا بڑا اوپرا لگیا۔ میں آپ اج اوہ نہیں سی۔ کُجھ ہور سی۔ سُوٹے ماردا میں راجیو دے کمرے ول نُوں تُر پیا۔ رستہ مینوں یاد سی۔ راہ وچ مینوں اِک ڈھابے دے باہر سڑک تے سٹیل دے فریم وچ کچّ دا بورڈ کھڑا دِسیا جس تے کدے گُرمکھی چ پنجابی ڈھابا لکھیا ہووے گا… پر ایس ویلے کچّ دا پنجابی والا حصہ جھڑ چُکا سی۔ جدوں میں راجیو دے کمرے چ پُجیا تاں اوہ مالک مکان دی چھوٹی بچّی نُوں ٹافیاں دے رہیا سی۔ اُس نُوں جیوندا دیکھ کے میرے اندرلا کسا ڈھلا پے گیا۔ مینوں دیکھ کے اُسدا چہرہ اُماہ نال لال ہو گیا۔ جیویں کسے نُوں سالاں پہلاں گُمیا بھین بھائی میلے چ اچانک لبھّ پوے۔ اسیں گُھٹ کے جپھّی پائی۔ اُس دے ہون دے احساس نے مینوں کافی ہولا کر دِتا… لگیا کہ میں جیوندا، راجیو جیوندا… تے ہُن میں کلا نہیں سی۔ اِک اور اِک اسیں گیاراں ہو گئے ساں۔
کمال ہو گی میرے صاحب۔ اچانک کیویں آ گیا۔ اوہ وی کیہڑے حلاتاں وچ۔
پٹیالے میں لامبے دے نانکے گیا تاں اوہ سارے سنّی دے انکل دی چِنتا کرن۔ اودھر اوہدے گھرے اوہدی دادی روئی جاندی۔، میں اُس نُوں ایہہ نہیں دسیا کہ میں اُس نُوں جیوندا دیکھن گھروں نکلیا ساں، ہور راجیو… تینوں تاں ایتھے کوئی دِقت اوکڑ تاں نہیں آئی۔
آئے سی اِک دن نشیڑی غنڈے جیہے۔ کہندے وال کدوں کٹوائے اے۔ میں کہیا: میں کدے رکھے ای نہیں۔ اوہناں میرے وال گردن کولوں چیک کیتے۔ مینوں تاں حجامت کرایاں مہینہ ہو گیا۔ چلے گئے پھیر واپس۔
بچا ہو گیا۔ آپاں کل مودی پرم چلاں گے۔
یار کمال اے۔ میں کول بیٹھاں۔ آہ مودی پرم اے۔ مینوں خیال نی آیا کہ انکل نُوں جا کے مِل آواں۔ سویرے چلاںگے۔
میں اِس طرحاں دی سجاوٹ والا گھر کدے نہیں سی دیکھیا۔ وڈا ڈائیننگ ٹیبل جو کراکری نال بھر کے سجایا ہویا سی۔ سجاوٹی لائٹ دے کئی اُپکرن اپنا کم کر رہے سن۔ چھوٹے وڈّے شینڈلیئر لٹکدے۔ جدوں میں اوہناں دے گھر دی چکاچوندھ وچ اُلجھیا ہویا ساں تاں اوہ سارے مینوں لنکا وچ اُترے ہنومان دی طرحاں عجیب ڈھنگ نال دیکھ رہے سن۔ لگدا کہ بچّے کئی دِناں دی اُداسی بھوگدے ممی ڈیڈی دے خوش ہوندیاں ہی دوہری خوشی نال پھٹن نُوں پِھرن۔ مُنڈا راجیو نال کوئی گلّ کر کے ہسّن توں ہی نہ ہٹے۔
راجیو نے ساریاں نُوں نسچنت ہون لئی کیہا۔ سنّی دے ڈیڈی تے ہور گھر دے جی تاں پنجاب توں باہر جاندے ہی نہیں۔ نہ کوئی پٹیالے توں باہر گیا ہویا سی۔
انکل جی چنتا تاں تہاڈی بنی ہوئی سی کہ تسیں دِلّی چلے جاندے او۔
تاں وی بیٹا اسیں سمجھ لیا کہ حالات دا کوئی حساب نہیں۔ اجّ وی مرے تے کلّ وی مرے۔ پر اِنج سوکھے نہیں مردے۔ تاں ہی چاراں نے چار کرپاناں ننگیاں ساہمنے رکھیاں۔ تاں جے ایہہ کرپاناں سانوں یاد کرواؤندیاں رہن کہ اسیں مارن آیاں نُوں سُکّا نی جان دیندے۔ چار نُوں تاں اسیں مار ہی دیاں گے۔
انکل میں کل گھر واپس جا کے سنّی نُوں تہاڈی سُکھ ساند دس کے آواںگا۔ انکل نُوں تھوڑا ساہ چڑھ گیا سی۔
ایہہ ملک اے کوئی۔ آنٹی نے حالات اُتے نہورا ماریا۔ چاہ دے کپاں دی ٹرے میز تے ٹِکا رہی سی۔ دوواں ہتھاں چوں اِک اِک کپ مینوں تے راجیو نُوں پھڑایا۔ آپ وی چاہ لے کے ساڈے ساہمنے بیٹھ گئی۔ پر اوہ چاہ پی نہیں سی رہی۔ بسکٹ وی لوو…، مینوں نیجھ نال دیکھدی نے پُچھیا،بیٹا توں کدوں پُجیا دیہرادُون؟ کل ای آنٹی جی۔
پٹیالے توں کدوں گیا سی؟
جس دن اِندرا دا سسکار ہویا۔ آنٹی نے بھورا کُو چاہ بُلھاں نال لائی۔
پٹیالے توں سنّی نال ہوسٹل چ رہیا سی؟
نہیں آنٹی جی۔ تہاڈے گھر۔
ناں تیرا راجیو سنّی توں کئی کئی واری سُنیائے۔ مِلیا اجّ ایں اوہ وی کیہڑے ایہو جیہے بھیڑے حالاتاں وِچ۔ میں تاں اپنے چھوٹے دوئیں بھراواں دی سُکھ منگدی رہی۔ ڈردی ساں کہ دُکان کردے نیں کپڑے دی۔ تھوک دی۔ ہر مہینے دوویں اکٹھے بمبئے تُر جاندے ٹرین چ۔
میں دُکان تے وی گیا ساں۔ اوہناں مینوں دو شرٹاں دا کپڑا وی دِتا۔
راتی تسیں کتھے سُتے سی؟
تہاڈے گھر۔
گھر چ کتھے سُتے سی؟
نانا جی کول۔ فسٹ فلور تے۔ میں تے سنّی ڈبل بیڈ تے۔ نانا جی دیوان تے۔ پِتا جی دی داڑھی ویکھی۔ بڑی لمبی اے۔ ہاں جی آنٹی جی۔
اوہناں دے سِر دے وال وی بہت بھاری نیں۔ آنٹی جی…، نانے دا سِر اَسی پرسینٹ صاف اے!! سِر دا ٹوپ تے لیفٹ سائیڈ جماں صاف۔ سجّے کنّ اُتے تھوڑے جیہے وال نے جیہناں دی ماڑی جیہی جُوڑی بن دی۔ جُوڑی وی نی بن دی۔ بار بار کُھلدی۔
آنٹی چاہ پِین توں رُکی ہوئی سی۔ہُن ٹھنڈی چاہ دے لمے سڑھاکے مارن لگ پئی۔ پھیر پتہ نہیں اُس نے سانوں اپنی کچن وچ کیہ کیہ بنا کے کھلایا۔ آخری چیز ہی یاد رہ سکی۔ اوہ سی گرم مٹھّے دُدّھ وچ گھوٹے ہوئے کاجُو تے بادام۔ انکل نے جُتی دی شکل دی خالی ایش ٹرے میرے موہرے رکھ دِتی۔ میں شرما گیا۔ایش ٹرے مُودھی مار دتی۔ باتھ روم وِچّ ایگزاسٹ فین چلا کے سگرٹ پیتی۔ مینوں گھر وچوں جیکارے دی آواز آئی:
بولے سو نہال…
ساسری…اکال، میں باتھ روم وچوں اُچا ہُنگھارا بھریا۔٭