پٹھانے خان ……لوک فنکار

والدین دی شفقت تے محبت دے کارن ای پٹھانے خان وچ تبدیل ہو گیا

حفیظ ظفر

پٹھانے خان نامور لوک فنکار دا اصل نام غلام محمد سی۔والدین دی شفقت تے محبت دے کارن ای پٹھانے خان وچ تبدیل ہو گیا۔ بچپن توں ای ذہین‘ خوبصورت تے مضبوط ارادیاں دے مالک سن۔ پٹھانے خان 1920وچ کوٹ ادو دے نواحی مقام سنانواں دے معروف علاقہ بھکھی والا (منانواں دے چاہ تبووالہ پر رہائش پذیر ایک مزدور پیشہ شخص خمیس کے ہاں پیدا ہوئے تھے۔ ابتدائی تعلیم خاندان دی بھکھی والا اے۔ کوٹ ادو شہر وچ نقل مکانی مگروں مقامی پرائمری سکول وچ شروع کیتی سی کہ قیام پاکستان مگروں اوہ سکول وی بند ہو گیا۔ ایس سکول وچ پٹھانے خان نے مڈل تک تعلیم حاصل کیتی۔ مگروں تعلیم دا سلسلہ وی منقطع ہوگیا۔ سکول دے زمانے وچ اوہناں نے روزمرہ سکول دے طلبا نال رل کے اجتماعی دعا کران دا پربندھ کیتا سی تے ایتھوں ای گائیکی دا وی آغاز ہویا۔ چونکہ آغاز شوق چنگا سی ایس لئی استاداں نے ایس جوہر نوں ہور نکھارن لئی اوہناں دی خوب حوصلہ افزائی کیتی تے اوہناں نوں لہور وچ اک تقریب وچ رلت لئی روانہ کیتا جتھے اوہناں نے گانا گا کے حاضرین کولوں داد تحسین حاصل کیتی۔ اوس ویلے اوہناں دی عمر صرف 16سال سی۔ مگروں پٹھانے خان نے خاندان دی کمزور مالی حالت دے پیش نظر سکول آنا جانا چھڈ دتا تے والدین دے نال آبائی پیشہ کچی مٹی دے برتن بنانا تے اوہناں نوں بھٹی وچ پکانا سکھیا جہدے توں والدین نوں سہولت ہوئی۔ ایس دوران وی گائیکی دے فن نوں زندہ رکھیا تے موقع دے مطابق اوہدا اظہار وی کردے رہے۔
مٹی دے برتناں توں اوہناں نوں ایس قدر انس پیدا ہویا کہ اوہناں نے کئی واری ایس گل دا اعادہ کیتا کہ مٹی دے برتناں دی کھنک نال سر پیدا ہوندا اے ایس لئی اوہ ایس کھنک نال وی عجیب سرور محسوس کردے سن۔ اوہناں نے ایس دوران اپنے فن کلاسیکی وچ یکتا ہون دا فیصلہ کر لیتا۔ اوہناں دے والد تے وڈے بھراں فتح محمد جہناں دا انتقال فروری 2004وچ ہویا نے وی ایس راہ وچ کوئی رکاوٹ پیدا نہیں کیتی بلکہ حوصلہ افزائی کردے رہے تے ایس مرحلے اتے والدین دنیا توں رخصت ہو گئے۔ ایس صدمہ توں باہر نکلن مگروں پٹھانے خان منزل شوق دے راہی بن گئے تے لیہ وچ رہائش پذیر پٹیالہ (انڈیا) توں آ کے آباد ہون والے نامور استاد نذیر علی جہڑے کہ نابینا سن کولوں کسب فیض کیتا۔ مگروں اوہناں نے لیہ‘ تونسہ شریف‘ ڈیرہ غازیخان تے دوجے نواحی مقاماں وچ منعقدہ محفلاں وچ بزرگان دین جہناں وچ وارث شاہ‘ بابا بلھے شاہ‘ سچل سرمرست قلندر‘ خواجہ غلام فرید‘بابا فریدالدین گنج شکر‘ سلطان باہو‘ شاہ عبداللطیف بھٹائی دے عارفانہ کلام نوں سازوآواز نال جذبہ عشق و من وچ متفرق پیش کیتا تے شائقین کولوں خراج تحسین حاصل کردے رہے جہدے توں اوہناں دے فن نوں وی جلا ملی تے اوہ ایہدے ای ہو کے رہ گئے۔ مگروں 1974 وچ ریڈیو پاکستان ملتان توں ایہناں نوں فن دے حوالے نال ملک بھر وچ متعارف کرایا گیا تے ایہناں نوں فرمائشی طور تے وی سنیا جان لگیا۔ ایس دوران دو واری فرانس دا دورہ وی کیتا۔ اک تقریب وچ ذوالفقار علی بھٹو نے اوہناں کولوں عارفانہ کلام سن کے آکھیا کہ ’’بولو خان خاناں مانگو کیا مانگتے ہو‘‘ پٹھانے خان نے برجستہ سرائیکی وچ جواب دتا ’’غریب عوام دی یارت ہووی‘‘ تے اپنے لئی کجھ طلب نہ کیتا۔ ایسے طرح اک واری قوم پرست سندھی لیڈر جی ایم سید نے اپنی سالگرہ وچ گان لئی بلوایا تے اوہناں نے صاف جواب دتا کہ اوہ کسے ایسے شخص دی پیشکش قبول نہیں کر سکدے جہڑا میرے وطن دے بارے نفرت دے جذبات رکھدا ہووے۔ بہرحال گائیکی دے حوالے نال اوہناں نوں صدارتی تمغہ حسن کارکردگی سنے 75 ایوارڈ ملے جہناں وچ 17 صرف خواجہ فرید ایوارڈ شامل نیں۔ایہناں وچ سند اعزازی لوک موسیقی (پاکستان ٹیلی ویژن) 1979 اعزازی سند لوک موسیقی پی ٹی وی 82‘ بہترین گلوکار (خواجہ فرید اکیڈمی لاہور) 82,83‘ بہترین گلوکار یوارڈ1981 پروگرام میری پسند بہترین گلوکار پی ٹی وی 1982ء جشن نوید‘ بہترین گلوکار (آل پاکستان خواجہ فرید سوسائٹی) 1983,84۔ پروگرام دل دریا بہترین گلوکار (پانچواں پی ٹی وی ایوارڈ)1982ء‘ پی ٹی وی ایوارڈ دے 1985 تے اوہناں دے علاوہ ملک دے ایس نامور لوک فنکار پٹھانے خان جہناں ادارایاں کولوں سرٹیفکیٹ تے مزید ایوارڈ حاصل کیتے سن۔ اوہناں وچ زکریا ایوارڈ برائے خدمت سرائیکی گلوکار‘ پیر معین الدین چشتی گدی نشین تاندلیانوالی سرکار ملتان 1998 تے 1999لوک موسیقی میلہ ایوارڈ (کلچرل ایسوسی ایشن پاکستان گریجوایٹس) 1983 خواجہ فرید الدین (آل پاکستان خواجہ فرید سوسائٹی لاہور 1983‘ گولڈن جوبلی تقریبات ایوارڈ 1997ء بہترین گلوکار ایوارڈ پی ٹی وی ایوارڈ (کراچی سنٹر) 1989ء تے آخری ایوارڈ جہڑا اوہناں دی رحلت توں صرف کجھ دناں پہلاں ای دتا گیا (صوفی ورلڈ میوزک فیسٹیول) الحمرا لاہور22فروری تا 10مارچ 2000تے ایہہ حسن اتفاق اے کہ جہڑی تقریب وچ پٹھانے خان نوں اوہناں دی زندگی دا آخری ایوارڈ تا گیا۔اوس تقریب وچ اوہناں دے فرزند اقبال پٹھانے خان نوں گائیکی دا پہلا ایوارڈ عطا ہویا تے اوس محفل وچ پٹھانے خان نے صوفی مشتاق جہڑے پروگرام منیجر پی ٹی وی لاہور سنٹر نال مخاطب ہو کے آکھیا کہ میرے پروگرام میرے بیٹے نوں دے دیا کرو۔ تہاڈے کول ایہو آیا کرے گا۔ ایس آخری پروگرام مگروں پٹھانے خان لاہور توں کوٹ ادو پہنچے تے اپنے گھر وچ دو دن قیام کر کے 9مارچ 2000 نوں پنج وجے اپنے خالق حقیقی نال جا ملے۔ وفات دے ویلے اوہناں دی عمر 82 سال سی۔ پٹھانے خان نے جہڑا مشہور کلام گایا اوہدے وچ ’’میڈا عشق وی توں میڈا پیار وی توں‘‘ تے ’’یار ڈھاڈی عشق آتش‘‘ بہت مشہور ہوئے۔ دنیا بھر وچ پاکستان دا نام بلند کرن والے ملک دے ممتاز لوک گلوکار پٹھانے خان مرحوم نے اپنی زندگی دے آخری سال نہایت مشکل تے سخت وقت وچ گزارے۔ پٹھانے خان نوں اوہناں دی فنی خدمات دے اعتراف وچ ضیاء الحق مرحوم نے صدارتی تمغہ برائے حسن کارکردگی عطا کیتا سی مگر پٹھانے خان 1990مگروں ضعیف العمری دے کارن اپنے گھر تک محدود ہو کے رہ گئے سن۔ اوہناں نے صوفی شعراء کرام دے عارفانہ کلام دی گائیکی اتے خاصی دسترس حاصل سی۔ اوہناں دا آکھنا سی کہ مینوں صوفی شعرا دا کلام گا کے بڑا مزا آندا اے۔ مینوں اوہدے وچ ہن نظر آندا اے۔ پٹھانے خان 26 سال توں پی ٹی وی نال جڑے سن۔
مرحوم نے سوگواراں وچ 4پتر تے 7دھیاں تے اک بیوہ چھڈی اے۔ مرحوم دی آخری آرام گاہ قبرستان عید گاہ والی کوٹ ادو وچ اوہناں دے مرحوم فرزند محمد منیر دے پہلو وچ اے۔ اوہناں نے اسلام آباد وچ اک تقریب دے دوران موقع ملن اتے اوس ویلے دے وزیراعظم ذوالفقار علی بھٹو نوں آکھیا سی ثقافت تے فن گائیکی نوں تھلڑی سطح تیکر لیان لئی ضروری اے کہ علاقائی طور تے فروغ لئی اقدامات کیتے جان تے مگروں ایس تجویز اتے ملک بھر وچ آرٹس کونسلاں قائم ہوئیاں۔