ڈاکٹر رتھ کیتھرینا فائو (پاکستانی مدر ٹریسا)

وہ جرمنی دے چھوٹے جئے پنڈ لائپزگ وچ 9ستمبر 1929نوں پیدا ہوئی
اوہ اجے محض 10 سال دی سی کہ جنگ عظیم دوئم دا آغاز ہویا

ایم آر شاہد

پاکستان دی مدر ٹریسا دے نام توں مشہور ڈاکٹر رتھ نائو داپورا نام رتھ کیٹرینا مارتھافائو سی۔ اوہ جرمنی دے چھوٹے جئے پنڈ لائپزگ وچ 9ستمبر 1929نوں پیدا ہوئی۔ اوہ اجے محض 10 سال دی سی کہ جنگ عظیم دوئم دا آغاز ہویا۔ اوہناں نے کم عمری وچ ای بھیانک حالات ویکھے۔ جنگ عظیم دوئم دا آغاز کرن والے ملک جرمنی وچ پیدا ہون والی رتھ فائو 1939توں 1945 تک 10توں 16 سال دی عمر وچ ظلم و ستم ویکھیا۔ جنگ عظیم وچ شکست کھان مگروں ای اوہناں دے ملک نوں امریکہ تے روس نے مشرقی تے جنوبی حصے وچ تقسیم کردتا سی تے دوجے جرمن لوکاں وانگوں رتھ فائو نے وی مشکلات دا سامنا کیتا۔ رتھ کیترینا مارتھافائو جرمن دے مشرقی حصے وچ رہ گئی سی جو روس دے زیر تسلط سی۔ اوتھے دے حالات بہتر نہیں سن ایس لئے اوہ کسی نہ کسی طرحاں 1948 وچ مشرقی حصے توں مغربے حصے منتقل ہوئیاں جو امریکہ دے زیر قبضہ سی۔
رتھ فائو نے اوتھے تعلیم حاصل کیتی۔ 1950 وچ جدید تعلیم مکمل کرن مگروں وی اوہناں نوں سکون نہیں ملیا تے اوہناں دا دل بے قرار رہن لگا۔ ظلم و ستم‘ بیماری بھک‘ قتلو غارت نوں کم عمری وچ ویکھن والی رتھ چاہندی سی کہ اوہ اپنی زندگی نادار‘ بیمار لوکاں دی خدمت وچ گزارے ایس لئی اوہ ابتدائی طور تے راہبہ بنی جہدے مگروں اوہناں نے سماجی سنظیم ڈاٹر آف دی ہارٹ میری (ڈی ایچ ایم) دی رکنیت حاصل کیتی۔ ایس تنظیم نے اگلے کجھ سال وچ غربت تے بیماریاں دا سامنا کرن والے افراد دی خدمت لئی رتھ کیتھرینافائو نوں جنوبی ایشیا بھیجن دا پروگرام بنایا۔
ڈاکٹر رتھ فائو نوں 1960وچ تنظیم نے نویں آزاد ہون والے ملک بھارت بھیجن لئی تیار کیتا۔ تاہم اوتھے دا ویزا نہ ملن دی وجہ نال اوہناں نوں نویں بنن والے ملک پاکستان وچ بھیجیا گیا تے فیر اوہ ایتھے دی ہو کے رہ گئی۔ ڈاکٹر رتھ جرمنی وچ پیدا ہوئی تے اوتھے پلی بڑھی۔ تاہم اوہناں دی شناخت اک پاکستانی سماجی کارکن تے پاکستانی مدر ٹریسا دے طور تے ہوندی اے۔ اوہ نہ صرف پاکستان وچ جذام (کوڑھ) دے مرض دے خاتمے لئی کردار ادا کرن والے ادارے میری ایڈیلیڈ لیپروسی سینٹر (ایم ایل اے سی) دی بانی سن بلکہ اوہ جرمنی دے ادارے ڈاٹر آف ہارٹ میری (ڈی ایچ ایم) دی وی مردے دم تک رکن رہیاں۔ا یہہ تنظیم دنیا دی قدیم ترین فلاحی تے سماجی تنظیم وچوں اک اے جہدا قیام انقلاب فرانس دے دور وچ 1790 وچ عیسائیت تے پیروکاراں نے کیتا۔ شروع وچ ایس تنظیم نے صرف فرانس وچ ای انسانی بھلائی لئی خدمات دتیاں جہدے مگروں ایس تنظیم دے کماں دا دائرہ یورپ دے دوجے ملکاں تک پھیلیا۔ جنگ عظیم اول تے دوئم مگروں ایس تنظیم اتے سماج وچ اہم کردار ادا کرن لئی وزن پیا تے ایہنے اپنے کم دے دائرہ کار نوں وسعت دتی۔ ایس تنظیم نے اپنے رضاکاراں دی تعداد نوں ودھایا تے ہر جگہ تے اپنے کارکنن بھیجے جتھے کسی نوں کارکنان دی لوڑ پیندی۔ ایس سلسلے دے تحت ای ایس تنظیم نے ڈاکٹر رتھ فائو نوں پاکستان بھیجیا۔ ڈاکٹر رتھ فائو نوں پاکستان بھیجن والی تنظیم ڈاٹر آف دی ہارٹ میری ہن وی دنیا دے کئی ملکاں وچ رنگ‘ نسل ‘ مذہب تے صنف دی تفریق دے بغیر کم جاری رکھے ہوئے اے تے رتھ فائو وی مردے دم تک ایسے تنظیم دی رکن رہیاں۔
ڈاکٹر رتھ فائو 8مارچ 1960 نوں پاکستان پہنچی تے آندے ای اوہناں نے جذام اتے قابو پان لئی کم شروع کردتا۔ اگلے دو سال مگروں 1962 وچ ڈاکٹر رتھ نے جذام دا درست طریقے نالع لاج کرن لئی طبی مرکز کھولیا۔ تاہم اوہناں نوں ابتدائی طور تے کجھ مسائل دا سامنا رہیا لیکن اوہناں نے ہمت نہیں ہاری تے ویر اوہناں دا ساتھ دین لئی مقامی شخصیات وی سامنے آئیاں۔ 1963 تک ڈاکٹر رتھ فائو کراچی وچ 80 بستراں اتے مشتمل لیپروسی سنٹر قائم کرن وچ کامیاب ہو گئیاں۔ اگلے دو سال وچ اوہناں نے لیپروسی دے دو مرض دا علاج کرن لئی رضاکاراں نوں تربیت دین لئی طفیل ٹریننگ انسٹی ٹیوٹ آف لیپروسی قائم کیتا۔
ڈاکٹر رتھ فائو نے پاکستان وچ جذام دے مرض دی سنگینی نوں ویکھدے ہوئے گھٹ وسائل دے باوجود انتہائی تیز رفتاری نال کم کیتا۔ 1966 وچ اوہناں نے کراچی دے علاوہ سندھ دے دوجے علاقیاں سنے خیبر پختوانخوا (اوس ویلے دے صوبہ این ڈبلیو ایف پی) وچ وی لیپروسی سنٹر بنائے۔ 1967 وچ اوہناں نے آزاد کشمیر وچ وی سنٹرز دا قیام شروع کیتا۔ ڈاکٹر رتھ فائو نوں تیزی نال جذام اتے قابو پان لئی کم کرن تے پہلی واری 1968وچ جرمنی ولوں ’’وی آرڈر آف دی کراس‘‘ ایوارڈ دتا گیا۔1969 وچ اوہناں نوں حکومت پاکستان نے وی ستارہ قائداعظم نال نوازیا۔
ڈاکٹر رتھ فائو نے انسانیت دی خدمت جاری رکھی تے 1979 وچ بلوچستان وچ وی لیپروسی سنٹر قائم کیتا۔ اک پاسے جتھے اوہ جذام دے مرض نال نبردآزما مریضاں دی مددگار بنیاں اوتھے اوہناں نے جذام مگروں ٹی بی اتے قابو پان لئی وی کوشس شروع کیتی تے 1975 وچ ٹی بی کنٹرول سروس شروع کیتی۔ اوہناں دی خدمات نوں ویکھدے ہوئے 1978وچ حکومت پاسکتان نے ہلال امتیاز نال نوازیا تے فیر 1979 وچ اوہناں نوں حکومت نے لیپروسی دے وفاقی مشیر دے عہدے اتے وی تعینات کیا۔
ڈاکٹر رتھ فائو دی کوششاں کارن ای 1983 وچ جذام دے علاج لئی جدید طریقے ’’ملٹی ڈرگ تھراپی‘‘ نوں متعارف کروایا گیا۔ پاکستان وچ خدمات تے 1985 وچ اوہناں نوں جرمنی ولوں دی کمانڈرس کراس آٰ دی آرڈر میرٹ سٹار ایوارڈ نال نوازیا گیا۔ ڈاکٹر رتھ نے 1987 وچ ٹی بی تے جذام نال متاثرہ مریضاں دی بینائی توں محروم ہون والے علاج دی سروس شروع کیتی تے اگلے ای سال ایہناں بیماریاں توں متعلق شعور اجاگر کرن لئی اوہناں نے ’’ٹولائیٹ‘‘ کینڈل دے نام توں کتاب شائع کیتی۔ حکومت پاکستان نے 1989 وچ ڈاکٹر رتھ فائو نوں ہلال پاکستان ایوارڈ نال وی نوازیا۔ پاکستان تے جرمنی ای نہیں کئی دوجے ملکاں نے وی اوہناں دی خدمات نوں سراہیا۔
1991 وچ امریکہ دی اک یونیورسٹی نے اوہناں نوں اعزازی طور تے ڈاکٹریٹ دی ڈگری دتی۔ ایسے سال اوہناں نوں جرمنی تے آسٹریلیا دی یونیورسٹیاں نے وی اعزازی سنداں جاری کیتیاں۔ ڈاکٹر رتھ فائو نے 1993وچ خیبر پختوانخوا (اوس ویلے دے این ڈبلیو ایف پی) وچ امراض چشم دے علاج لئی سروس دا آغاز کیتا۔ اگلے ای سال 1994 وچ اوہناں نوں حکومت آسٹریلیا ولوں وی ایوارڈ دتا گیا۔ پاکستان تے ڈاکٹر رتھ فائو لئی 1996 دا سال سب توں اہم رہیا کیوں جے ایس سال عالمی ادارہ صحت نے پاکستان نوں جذام فری ملک قرار دتا۔ پاکستان نوں جذام فری ملک قرار دتے جان مگروں وی ڈاکٹر رتھ فائو دی خدمات نہیں رکیاں تے اوہناں نے اگلے ای سال 1997 وچ پاکستان بھر توں لیپروسی دے اثرات نوں ختم کرن لئی کم دا آغاز کیتا۔ ڈاکٹر رتھ فائو نوں اوہناں دی خدمات دے عوض 2002ء وچ فلپائن دی حکومت ولوں وی ایوارڈ نال نوازیا گیا تے 2014وچ اوہناں نوں جرمنی ولوں اک ہور ایوارڈ وی دتا گیا۔ ڈاکٹر رتھ فائو نے زندگی دے آخری ایام تک انسانی خدمت تے کم نوں ترجیح دتی جد کہ دنیا توں کوچ کرن توں اک سال پہلاں 2016 وچ اوہناں نے بالاں دی پیدائش‘ ماں تے بچے دی صحت دے حوالے نال منفرد پروگرام دا آغاز کیتا۔ پاکستان لئی سال2017 برا ثابت ہویا تے 10اگست نوں ڈاکٹر رتھ فائو طویل علالت مگروں انتقال کر گئیاں۔ حکومت نے اوہناں نوں مکمل سرکاری اعزازات نال سپردخاک کیتا۔ اوہناں دی آخری رسومات کراچی دے تریخی سینیٹ پیٹرک چرچ وچ ادا کیتی گئیاں جہدے وچ اعلیٰ سرکاری شخصیات سنے عسکری قیادت نے وی رلت کیتی۔ ڈاکٹر رتھ فائو نوں کراچی دے گورا قبرستان وچ سپردخاک کیتا گیا۔ اگرچہ ایس قبرستان وچ پچھلے وفاقی وزیر جاوید مائیکل سنے دوجے اعلیٰ شخصیات سپردخاک نیں۔
ڈاکٹر رتھ فائو دی قبر سادہ طریقے نال بنائی گئی اے تاہم ایس قبر نوں پاکستان دی پہلی ڈیجیٹل قبر دا اعزاز حاصل اے۔ میری ایڈیلیڈ سنٹر نے جدید ٹیکنالوجی دا استعمال کردیاں ڈاکٹر رتھ فائو دی قبر دے ماربل دے اتے کیوار کوڈ کنندہ کیتا اے جہنوں کسی وی سمارٹ فون اتے اسکین کرن نال موبائل صارف ڈاکٹر رتھ فائو دی زندگی تے خدمات توں متعلق بنائے گئے خصوصی گوگل دستاویزات تک رسائی حاصل کر سکدا اے۔ ایس توں علاوہ ایس کیو آر کوڈ دی تصویر نوں سکین کر کے وی ڈاکٹر رتھ فائو توں متعلق دستاویزات تک رسائی حاصل ہو سکدی اے۔ ایس کوڈ نوں سکین کرن مگروں کوئی وی شخص گوگل ڈرائیو دے ایس مواد تک آسانی نال رسائی حاصل کر سکدا اے جہدے وچ ڈاکٹر رتھ فائو دی سوانح حیات اوہناں دی خدمات اوہناں نوں ملن والے ایوارڈ تے اوہناں دے انتقال تے ملکی تے غیر ملکی اہم شخصیات تے تنظیماں دے تعزیتی بیانات نوں پڑھیاجا سکدا اے۔
علاوہ ازیں ڈاکٹر رتھ فائو دی زندگی تے خدمات اتے بنائی گئی خصوصی ویڈیوز وی ویکھی جا سکدیاں نیں۔ گوگل ڈرائیور وچ ڈاکٹر رتھ فائو نوں ملن والے ایوارڈاں دی تصویراں وی ویکھی جا سکدیاں نیں۔ میری ایڈیلیڈ سنٹر دا قیام ڈاکٹر رتھ فائو نے 1960 وچ کیتا۔ صرف 80 بستریاں توں شروع ہون والا ایہہ سنٹر اج ملک دا سب توں وڈا تے واحد جذام دے علاج دا سنٹر اے۔ تاہم ڈاکٹر رتھ فائو دی کوششاں نال ایس سنٹر نے نہ صرف کراچی بلکہ سندھ دے دوجے علاقیاں سنے پاکستان دے چاراں صوبیاں تے وفاق دے زیر انتظام علاقیاں وچ وی معالج سنٹر کھولے نیں۔
میری ایڈیلیڈ سنٹر دے تحت صرف کراچی وچ ای 11سنٹر کم کر رہے نیں جد کہ سندھ دے دوجے شہراں وچ ایہدے ہور 13سنٹر وی کم کر رہے نیں۔ پنجاب وچ ایہدے مجموعی طور تے 14سنٹرز کم کر رہے نیں تے ایس صوبے نوں میری ایڈیلیڈ نے انتظامی بنیاداں اتے 2حصیاں وچ یعنی راولپنڈی تے ہزارہ ڈویژن وچ تقسیم کر رکھیا اے۔ میری ایڈیلیڈ سنٹرز جہناں صوبیاں تے علاقیاں وچ بوہتے نیں اوہناں وچ خیبر پختوانخوا تے فاٹا شامل نیں جتھے ایہدے سنٹراں دی گنتی 36 اے۔ بلوچستان وچ ایہدے 16 سنٹرز کم کر رہے نیں جد کہ گلگت بلتستان وچ وی ایہدے 16 سنٹرز کم کر رہے نیں۔
میری ایڈیلیڈ دے سب توں ودھ سنٹرز آزاد کشمیر وچ نیں جتھے ایہناں دی گنتی 50اے سب توں اہم گل ایہہ اے کہ میری ایڈیلیڈ سنٹر دے تحت پاکستان بھر وچ صرف جذام ای نہیں بلکہ ٹی بی امراض چشم سنے 6توں ودھ موذی امراض دا علاج ہوندا اے جدکہ ایہدے تحت ملک بھر وچ میڈیکل عملے نوں تربیت وی دتی جاندی اے۔ میری ایڈیلیڈ نوں جرمنی سنے دوجے ملکاں حکومت پاکستان تے صوبائی حکومتاں دی فنڈنگ دے علاوہ مختلف اداریاں تے افراد دی معاونت وی حاصل رہندی اے۔ ایس ادارے تے ڈاکٹر رتھ فائو دی خدمات دی وجہ نال ای پاکستان نوں جذام فری ملک قرار دتا گیا۔ ایس ادارے دے مطابق ایس ویلے سالانہ پاکستان بھر وچ 500 تک مریض رجسٹرڈ ہوندے نیں۔ میری ایڈیلیڈ سنٹر دے مطابق پچھلے 57ورھیاں وچ پاکستان بھر وچ 57ہزار توں ودھ مریض رجسٹرڈ ہوئے۔ میڈم فائو اک عظیم زنانی سن جہناں نے اپنی زندگی انسانیت دی خدمت لئی وقف کردتی سی۔ پاکستان آرمی ولوں ڈاکٹر رتھ فائو نوں 19توپاں دی سلامی پیش کیتی گئی سی۔ اوہناں نوں مکمل سرکاری اعزاز دے نال کراچی دے گورا قبرستان وچ سپردخاک کیتا گیا۔