رزقِ حلال دی برکت

اللہ تعالیٰ نے انسان نوں بالعموم تے مسلمان نوں بالخصوص رزق حلال تے حرام وچ تمیز کرن دا حکم دتا اے

علامہ محمد اْسید الرحمن سعید

اللہ تعالیٰ نے انسان نوں بالعموم تے مسلمان نوں بالخصوص رزق حلال تے حرام وچ تمیز کرن دا حکم دتا اے۔ رزق حلال کمانا تے رزق حرام توں اجتناب کرنا اونھاں ای ضروری اے جنہاں کہ نماز‘ روزہ تے دُجے فرائض اتے عمل پیرا ہونا مگر قابل تعجب اے ایہہ گل کہ مسلم معاشرے وچ وی گھٹ ای لوک نیں جہڑے حلال تے حرام دی تمیز کردے نیں۔
حیرت وچ اوس ویلے ہور وی وادھا ہو جاندا اے جدوں مسلم سوسائٹی دے نوجوان ایہہ سوال کردے نیں کہ ایہہ چیز حرام کیوں اے؟ ایہدے استعمال وچ حرج کیہ اے؟ حالاںکہ ایہہ گل مسلمان دی شان دے خلاف اے کہ اوہ اللہ تعالیٰ دے نازل کردہ قنون نوں منن مگروں سوال کرے۔
1- رزق حلال دی تاکید تے برکات
انسانیت وچ سب توں معزز و مکرم‘ معصوم و مطہر‘ افضل و اعلیٰ‘ اشرف و اکمل‘ احسن و اجمل حضرات انبیائے کرام علیہم السلام نیں۔ ایہناں وچ رسالت مآب حضرت محمد رسول اللہﷺ سب توں افضل تے اعلیٰ ذات کریمہ نیں۔ اللہ تعالیٰ نے انبیاء و رسل علیہم السلام دی مقدس و مطہر جماعت نوں قرآن مجید وچ خطاب فرمایا۔
ترجمہ! اے میرے رسولو! پاکیزہ رزق کھائو تے چنگے اعمال کرو‘ یقینا میں تہاڈے سارے اعمال توں باخبر آں (سورۃ مومنون آیت نمبر51)
اللہ تعالیٰ نے ہر نبی تے رسول دے نال اوہدے زمانے وچ ایہہ خطاب کیتا تے ایتھے ایہدا جمع دے صیغے وچ ایس لئی ذکر کیتا گیا اے تاں جے سنن والا ایہہ جان لوے کہ ایہہ اوہ حکم اے جہڑا سارے انبیاء تے رسل علیہم السلام نوں دتا گیاتے ساریاں نوں ایس حکم دی وصیت کیتی گئی اے۔ ایس لئی ایہہ حکم ایس لائق اے کہ ساری امتاں ایس حکم اتے مضبوطی دے نال عمل پیرا ہون۔ مقصود انبیاء تے رسل علیہم السلام دی وساطت نال اوہناں دی امتاں تک پیغام پہنچانا اے کہ رزق حلال تے طیب کھائو تے حرام تے ناپاک توں پرہیز کرو تے اعمال صالحہ کرو۔
حدیث مبارکہ وچ ارشاد ہوندا اے کہ حضرت شداد بن اوسؓ دی بھین حضرت ام عبداللہ ؓ نے حضور نبی کریمﷺ دی خدمت وچ افطاری ویلے دُدھ د اک پیالہ گھلیا۔ اوس دن آپﷺ روزے نال سی۔ سخت گرمی تے لما دن سی۔ آپﷺ نے دُدھ قاصد نوں دے کے واپس بھیج دتا کہ ایہہ پچھ کے آ کہ ایہہ ددھ تہاڈے کول کتھوں آیا اے…؟
حضرت ام عبداللہ ؓ نے دسیا کہ ایہہ ددھ میری بکری توں حاصل ہویا اے۔ قاصد نے آپﷺ دی خدمت وچ حاضر ہو کے دسیا تے آپﷺ نے قاصد نوں دوبارہ واپس بھیجیا کہ ا یہہ پتہ کرو کہ اوہ بکری تہانوں کتھوں ملی اے؟حضرت ام عبداللہؓ نے دسیا کہ ا وہ بکری میں خریدی ا ے۔ فیر آپﷺ نے اوہ دُدھ پی لیا۔ دُجے دن حضرت ام عبداللہؓ آپﷺ دی خدمت وج حاضر ہوئیاں تے عرض کیتا کہ یارسول ا للہﷺ! میں سخت گرمی تے لمے دن دی وجہ نال تہاڈی خدمت وچ دُدھ گھلیا سی مگر آپﷺ نے واپس کر دتا؟ تے آپﷺ نے ارشاد فرمایا کہ رسولاں (علیہم السلام) نوں ایہو حکم اے کہ سوائے پاکیزی چیز دے کجھ نہیں کھائو تے سوائے نیک عمل دے کجھ نہ کرو۔ (مستدرک 4/140‘ معجم کبیر طبرانی 25/174) تے فیر ایسے طرح اللہ تعالیٰ نے انسانیت نوں خطاب فرمایا۔ ترجمہ: اے لوگو! تسیں زمین وچوں صرف دو شیواں کھائو جہڑیاں حلال تے پاک ہون تے شیطان دے نقش قدم اتے نہ چلو کیوں جے اوہ تہاڈا کھلا دشمن اے۔ (سورۃ بقرہ آیت نمبر168)
تے فیر خاص طور تے اہل ایمان نال خطاب فرمایا۔ ترجمہ! اے ایمان والو! جے تسیں اللہ ای دی عبادت کرن والے او تے اسیں تہانوں جہڑی پاکیزہ شیواں دتیاں نیں اوہناں وچوں کھائو تے اللہ تعالیٰ دا شکر ادا کردے رہو (سورۃ بقرہ آیت نمبر172)
ترجمہ! اور اللہ نے تہانوں جہڑیاں شیواں دتیاں نیں اوہناں وچوں حلال‘ پاک شیواں کھائو تے اللہ کولوں ڈرو جہدے اتے تسیں ایمان رکھدے او (سورۃ مائدہ 88)
مذکورہ بالا آیات مبارکہ توں ایہہ گل ثابت ہوندی اے کہ رزق حلال تے طیب کھان نال نیکیاں تے عمل صالح دی توفیق ملدی اے گویا کہ رزق حرام توں بچن والے انسان لئی نیک اعمال کرنے آسان ہو جاندے نیں۔ رزق حلال توں تقویٰ تے طہارت دا حصول ہوندا اے تے رزق حلال اوہ عظیم دولت اے کہ جہنوں ایہہ حاصل ہو جاوے اوہنوں ہور کجھ نہ ملے تے کوئی پرواہ نہیں یعنی انسان رزق حلال دی برکت نال نقصان توں محفوظ ہو جاندا اے۔
چنانچہ حضرت عبداللہ ابن عمرؓ روایت فرماندے نیں حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ جے تیرے اندر ایہہ چار گلاں ہون تے دنیا تیرے توں فوت وی ہو جاوے تے تینوں کوئی نقصان نہیں‘ اک امانت دی حفاظت‘ دُجی گل وچ سچائی‘ تیجی چنگے اخلاق تے چوتھی کھان وچ پاکیزگی (یعنی رزق حلال)۔ (مسند احمد 6652‘ مستدرک 4/349) تے دُجی روایت وچ حضرت ابو سعید خدریؓ بیان فرماندے نیں۔ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا: جہڑے بندے نے حلال مال کمایا‘ فیر اوہنوں اپنی ذات اتے (خرچ کیتا) یا دُجی اللہ تعالیٰ دی مخلوق نوں کھوایا یا(اوس مال وچوں) کپڑا پہنایا تے اوہدے لئی ایہہ چیز پاکیزگی تے طہارت دا ذریعہ بنے گی۔ (صحیح ابن حبان 10/48‘ مستدرک 4/144)اک ہور تھاں حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ کسے لئی وی اوہدے ہتھ دی کمائی کھان توں بہتر کوئی کھانا نہیں اے تے ایہہ کہ اللہ دے نبی حضرت دائود علیہ السلام اپنے ہتھ دی کمائی کھاندے سن (بخاری شریف 2072)
حضرت ابو ہریرہؓ کولوں روایت اے کہ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ تہاڈے وچوں اک بندا لکڑی دا گٹھا اپنی پٹھ اتے لد کے لیائے تے اوہنوں ویچ کے گزارا کرے‘ ایہہ اوہدے لئی اوس توں بہتر اے کہ اوہ کسے کولوں سوال کرے‘ اوہ اوہنوں دے یا انکار کر دے (بخاری شریف 1470‘ مسلم شریف 1042)
2- رزق حرام کمان دی نحوست
رزق حرام کمانا اسلام وچ سخت ناجائز تے اوس توں حاصل ہون والی ہر شے منحوس اے۔ چنانچہ قرآن مجید وچ ارشاد ربانی ہوندا اے۔ ترجمہ! اے ایمان والو! آپس وچ اک دُجے دے مالاں نوں باطل طریقے نال نہ کھائو مگر ایہہ کہ آپسی رضا نال تجارت ہووے (سورہ نسا آیت نمبر29)
ارشاد ربانی‘ ترجمہ! آپس وچ اک دوجے دے مالاں نوںباطل طریقے نہ کھائو تے نہ حاکماں دے کول ایس غرض نال رجوع کرو کہ گناہ دے طور اتے لوکاں دے مال دا اک حصہ کھا جائو جد کہ تہانوں پتہ وی اے (سورہ بقرہ آیت نمبر188) ارشاد ربانی ہوندا اے ترجمہ! اے ایمان والو! اپنی حلال کمائی وچوں خرچ کرو تے جو اسیں تہاڈے لئی زمین وچ پیدا کیتا اے اوہدے وچوں خرچ کرو تے حرام مال اللہ دے رستے وچ خرچ کرن دا ارادہ نہ کرو تے آپ تسیں ایس خراب مال نوں نہیں لو گے‘ جے تسیں اکھ بند کر لو تے اک وکھری گل اے۔ (سورہ بقرہ آیت نمبر367) ایس آیت مبارکہ وچ اللہ تعالیٰ نے خبیث تے مال حرام دے خرچ کرن توں منع فرمایا اے کیوں جے حرام مال خبیث تے ناپاک اے۔حضرت عبداللہ ابن مسعودؓ توں روایت اے کہ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ جہڑا بندا حرام مال حاصل کرے گا تے اوہدے توں (اپنی لوڑ وچ) خرچ کرے گا تے اوہدے وچ برکت نہیں ہووے گی تے جے اوس مال توں صدقہ دیوے گا تے (عنداللہ) قبول نہیں کیتا جاوے گا تے ترکہ وچ اوس مال نوں چھڈ کے مرے گا تے اوہ (مال) اوہدے لئی جہنم دا توشہ ہووے گا (مسند احمد‘ 3672)
ایسے طرحاں اک حدیث مبارکہ وچ آندا اے کہ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ بغیر پاکیزگی دے نماز قبول نہیں ہوندی تے حرام مال نال صدقہ قبول نہیں ہوندا (مسلم شریف 535)۔ اک ہور حدیث وج حضرت ابو ہریرہؓ کولوں حضور نبی کریمﷺ دا فرمان عالیشان اے کہ آپؐ نے ارشاد فرمایا کہ تہاڈے وچوں کوئی مٹی لوے تے اپنے منہ وچ پا لوے۔ ایہہ اوس توں بہتر اے کہ اوہ ایسی شے اپنے منہ وچ پاوے جہڑی اللہ تعالیٰ نے حرام کیتی اے (مسند احمد 7482)
اللہ اکبر۱ حضور نبی کریمﷺ مٹی نال پیٹ بھر لین نوں رزق حرام توں پیٹ بھرن اتے ترجیح دے رہے نیں۔ پتہ چلیا کہ رزق حرام توں بچنا مسلمان لئی ضروری امر اے۔
حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ جنت وچ اوہ گوشت تے خون داخل نہیں ہووے گا جہڑا حرام نال پلیا ہووے‘ اوہدے لئی تے دوزخ ای مناسب اے (ترمذی شریف 614)حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ لوکاں اتے اک ایسا زمانہ آون والا اے کہ بندے نوں اوہدی پروا نہیں ہووے گی کہ روزی حلال طریقے نال کمائی اے یا حرام نال (بخاری شریف 2059)
حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ قیامت والے دن بندے دے قدم (اپنی تھاں توں) نہیں ہٹ سکدے جدوں تک چار شیواں دے متعلق پچھ گچھ نہ ہو جاوے۔ 1- عمر کتھے گوائی ‘ 2- جوانی کتھے برباد کیتی۔ 3- مال نوں کتھوں کمایا تے کتھے خرچ کیتا۔ 4- تے جہڑا علم سکھیا سی اوہدے اتے کیہ عمل کیتا۔ (شعب الایمان 1785)
جس طرحاں حرام توں بچنا ضروری اے اوسے طرحاں شک و شبہ دی کمائی تے مشکوک مال توں وی بچنا ضروری اے۔چنانچہ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ حلال ظاہر اے تے حرام ظاہر اے تے اوس حلال تے حرام دے وچ بعض شبہ والی چیزاں نیں جنہاں نوں بہت سارے لوک نہیں جاندے کہ آیا اوہ حلال اے یا حرام اے جوا بعض شک و شبہ والی شیواں توں بچیا اوہنے اپنے دین (عزت نوں) بچا لیاتے جہڑا ایہناں شبہ والی شیواں وچ پے گیا تے اوہدی مثال اوس چرواہے جئی اے جہڑا شاہی چراگاہ دے کول اپنے جانوراں نوں چراوے‘ کول اے کہ کوئی جانور اوہدے وچ آ جاوے۔ خبردار‘ ہر اک بادشاہ دی اک مخصوص چراگاہ اے جہدے وچ دوجے دے جانوراں نوں داخل ہون دی اجازت نہیں اے۔
سن لو! اللہ تعالیٰ دی چراگاہ وچ یعنی اوہدی زمین‘ اوہدی حرام کردہ شیواں نیں‘ خبردار! جسم وچ گوشت دا اک لوتھڑا اے جدوں اوہ درست رہیا تے سارا جسم درست رہیا تے جدوں اوہ خراب ہو گیا تے سارا جسم خراب ہو گیا‘ سن لو اوہ دل اے (بخاری شریف 2051)
رزق حرام وچ مقدار وچ ودھ ہون دے باوجود وی برکت نہیں ہوندی‘ کئی واری ایس مال حرام دی وجہ نال اللہ تعالیٰ اوس بندے نوں ایسی بیماریاں‘ پریشانیاں یا ایسی مصیبتاں وچ مبتلا کر دیندا اے کہ اوہو اللہ تعالیٰ دی نافرمانی (ظلم تے زیادتی) نال کمایا ہویا مال تباہی تے بربادی دا کارن بن جاندا اے۔
قارئین کرام! حرام شیواں دو طرحاں دیاں نیں۔ 1- اک اوہ شیواں نیں جنہاں نوں اللہ تعالیٰ نے پیدا فرمایا اے لیکن کسے مصلحت نال پیدا کرن اولے نے اوہدا کھانا حرام کر دتا اے جیویں مردار‘ بہندا ہویا لہو یا خنزیر (سور) جہڑی شے غیر اللہ دے نام اتے ہووے۔ 2- دوجی اوہ شے اے جہڑی اصل وچ حلال سی مگر انسان نے آپ (اوہنوں ناجائز طریقہ نال حاصل کر کے) اپنے لئی حرام بنا لیا جیویں چوری دا مال یا جھوٹ بول کے دھوکہ دے کے کمایا ہویا مال جہڑا اصل وچ تے حلال سی لیکن انسان نے اوہنوں ناجائز طریقہ نال حاصل کیتا تے اوہنوں اپنے لئی حرام کر لیا۔ رزق حلال کمانا تے رزق حرام توں اجتناب کرنا اونھاں ای ضروری اے جنہاں کہ نماز‘ روزہ تے دُجے فرائض اتے عمل پیرا ہونا مگر قابل تعجب اے ایہہ گل کہ مسلم معاشرے وچ وی گھٹ ای لوک نیں جہڑے حلال تے حرام دی تمیز کردے نیں۔قرآن کریم نے ایہناں دو طریقیاں نال حرام ہون والی شیواں نوں انسان لئی حرام قرار دتا اے۔
رزق حرام دی آخرت وچ سزا جہنم اے چنانچہ حضرت جابر بن عبداللہؓ بیان کردے نیں کہ حضور نبی کریمﷺ نے حضرت کعب بن عجرہؓ نوں فرمایا کہ جہڑا جسم حرام نال پرورش پایا ہووے اوہ جنت وچ نہ جا سکے گا تے او س جسم لئی دوزخ زیادہ لائق اے (مسند احمد 1448)دعا اے کہ اللہ کریم سانوں رزق حلال کمان تے حلال و طیب کھان تے رزق حرام توں بچن دی توفیق عطا فرماوے۔ آمین۔

اللہ تعالیٰ نے انسان نوں بالعموم تے مسلمان نوں بالخصوص رزق حلال تے حرام وچ تمیز کرن دا حکم دتا اے۔ رزق حلال کمانا تے رزق حرام توں اجتناب کرنا اونھاں ای ضروری اے جنہاں کہ نماز‘ روزہ تے دُجے فرائض اتے عمل پیرا ہونا مگر قابل تعجب اے ایہہ گل کہ مسلم معاشرے وچ وی گھٹ ای لوک نیں جہڑے حلال تے حرام دی تمیز کردے نیں۔
حیرت وچ اوس ویلے ہور وی وادھا ہو جاندا اے جدوں مسلم سوسائٹی دے نوجوان ایہہ سوال کردے نیں کہ ایہہ چیز حرام کیوں اے؟ ایہدے استعمال وچ حرج کیہ اے؟ حالاںکہ ایہہ گل مسلمان دی شان دے خلاف اے کہ اوہ اللہ تعالیٰ دے نازل کردہ قنون نوں منن مگروں سوال کرے۔
1- رزق حلال دی تاکید تے برکات
انسانیت وچ سب توں معزز و مکرم‘ معصوم و مطہر‘ افضل و اعلیٰ‘ اشرف و اکمل‘ احسن و اجمل حضرات انبیائے کرام علیہم السلام نیں۔ ایہناں وچ رسالت مآب حضرت محمد رسول اللہﷺ سب توں افضل تے اعلیٰ ذات کریمہ نیں۔ اللہ تعالیٰ نے انبیاء و رسل علیہم السلام دی مقدس و مطہر جماعت نوں قرآن مجید وچ خطاب فرمایا۔
ترجمہ! اے میرے رسولو! پاکیزہ رزق کھائو تے چنگے اعمال کرو‘ یقینا میں تہاڈے سارے اعمال توں باخبر آں (سورۃ مومنون آیت نمبر51)
اللہ تعالیٰ نے ہر نبی تے رسول دے نال اوہدے زمانے وچ ایہہ خطاب کیتا تے ایتھے ایہدا جمع دے صیغے وچ ایس لئی ذکر کیتا گیا اے تاں جے سنن والا ایہہ جان لوے کہ ایہہ اوہ حکم اے جہڑا سارے انبیاء تے رسل علیہم السلام نوں دتا گیاتے ساریاں نوں ایس حکم دی وصیت کیتی گئی اے۔ ایس لئی ایہہ حکم ایس لائق اے کہ ساری امتاں ایس حکم اتے مضبوطی دے نال عمل پیرا ہون۔ مقصود انبیاء تے رسل علیہم السلام دی وساطت نال اوہناں دی امتاں تک پیغام پہنچانا اے کہ رزق حلال تے طیب کھائو تے حرام تے ناپاک توں پرہیز کرو تے اعمال صالحہ کرو۔
حدیث مبارکہ وچ ارشاد ہوندا اے کہ حضرت شداد بن اوسؓ دی بھین حضرت ام عبداللہ ؓ نے حضور نبی کریمﷺ دی خدمت وچ افطاری ویلے دُدھ د اک پیالہ گھلیا۔ اوس دن آپﷺ روزے نال سی۔ سخت گرمی تے لما دن سی۔ آپﷺ نے دُدھ قاصد نوں دے کے واپس بھیج دتا کہ ایہہ پچھ کے آ کہ ایہہ ددھ تہاڈے کول کتھوں آیا اے…؟
حضرت ام عبداللہ ؓ نے دسیا کہ ایہہ ددھ میری بکری توں حاصل ہویا اے۔ قاصد نے آپﷺ دی خدمت وچ حاضر ہو کے دسیا تے آپﷺ نے قاصد نوں دوبارہ واپس بھیجیا کہ ا یہہ پتہ کرو کہ اوہ بکری تہانوں کتھوں ملی اے؟حضرت ام عبداللہؓ نے دسیا کہ ا وہ بکری میں خریدی ا ے۔ فیر آپﷺ نے اوہ دُدھ پی لیا۔ دُجے دن حضرت ام عبداللہؓ آپﷺ دی خدمت وج حاضر ہوئیاں تے عرض کیتا کہ یارسول ا للہﷺ! میں سخت گرمی تے لمے دن دی وجہ نال تہاڈی خدمت وچ دُدھ گھلیا سی مگر آپﷺ نے واپس کر دتا؟ تے آپﷺ نے ارشاد فرمایا کہ رسولاں (علیہم السلام) نوں ایہو حکم اے کہ سوائے پاکیزی چیز دے کجھ نہیں کھائو تے سوائے نیک عمل دے کجھ نہ کرو۔ (مستدرک 4/140‘ معجم کبیر طبرانی 25/174) تے فیر ایسے طرح اللہ تعالیٰ نے انسانیت نوں خطاب فرمایا۔ ترجمہ: اے لوگو! تسیں زمین وچوں صرف دو شیواں کھائو جہڑیاں حلال تے پاک ہون تے شیطان دے نقش قدم اتے نہ چلو کیوں جے اوہ تہاڈا کھلا دشمن اے۔ (سورۃ بقرہ آیت نمبر168)
تے فیر خاص طور تے اہل ایمان نال خطاب فرمایا۔ ترجمہ! اے ایمان والو! جے تسیں اللہ ای دی عبادت کرن والے او تے اسیں تہانوں جہڑی پاکیزہ شیواں دتیاں نیں اوہناں وچوں کھائو تے اللہ تعالیٰ دا شکر ادا کردے رہو (سورۃ بقرہ آیت نمبر172)
ترجمہ! اور اللہ نے تہانوں جہڑیاں شیواں دتیاں نیں اوہناں وچوں حلال‘ پاک شیواں کھائو تے اللہ کولوں ڈرو جہدے اتے تسیں ایمان رکھدے او (سورۃ مائدہ 88)
مذکورہ بالا آیات مبارکہ توں ایہہ گل ثابت ہوندی اے کہ رزق حلال تے طیب کھان نال نیکیاں تے عمل صالح دی توفیق ملدی اے گویا کہ رزق حرام توں بچن والے انسان لئی نیک اعمال کرنے آسان ہو جاندے نیں۔ رزق حلال توں تقویٰ تے طہارت دا حصول ہوندا اے تے رزق حلال اوہ عظیم دولت اے کہ جہنوں ایہہ حاصل ہو جاوے اوہنوں ہور کجھ نہ ملے تے کوئی پرواہ نہیں یعنی انسان رزق حلال دی برکت نال نقصان توں محفوظ ہو جاندا اے۔
چنانچہ حضرت عبداللہ ابن عمرؓ روایت فرماندے نیں حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ جے تیرے اندر ایہہ چار گلاں ہون تے دنیا تیرے توں فوت وی ہو جاوے تے تینوں کوئی نقصان نہیں‘ اک امانت دی حفاظت‘ دُجی گل وچ سچائی‘ تیجی چنگے اخلاق تے چوتھی کھان وچ پاکیزگی (یعنی رزق حلال)۔ (مسند احمد 6652‘ مستدرک 4/349) تے دُجی روایت وچ حضرت ابو سعید خدریؓ بیان فرماندے نیں۔ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا: جہڑے بندے نے حلال مال کمایا‘ فیر اوہنوں اپنی ذات اتے (خرچ کیتا) یا دُجی اللہ تعالیٰ دی مخلوق نوں کھوایا یا(اوس مال وچوں) کپڑا پہنایا تے اوہدے لئی ایہہ چیز پاکیزگی تے طہارت دا ذریعہ بنے گی۔ (صحیح ابن حبان 10/48‘ مستدرک 4/144)اک ہور تھاں حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ کسے لئی وی اوہدے ہتھ دی کمائی کھان توں بہتر کوئی کھانا نہیں اے تے ایہہ کہ اللہ دے نبی حضرت دائود علیہ السلام اپنے ہتھ دی کمائی کھاندے سن (بخاری شریف 2072)
حضرت ابو ہریرہؓ کولوں روایت اے کہ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ تہاڈے وچوں اک بندا لکڑی دا گٹھا اپنی پٹھ اتے لد کے لیائے تے اوہنوں ویچ کے گزارا کرے‘ ایہہ اوہدے لئی اوس توں بہتر اے کہ اوہ کسے کولوں سوال کرے‘ اوہ اوہنوں دے یا انکار کر دے (بخاری شریف 1470‘ مسلم شریف 1042)
2- رزق حرام کمان دی نحوست
رزق حرام کمانا اسلام وچ سخت ناجائز تے اوس توں حاصل ہون والی ہر شے منحوس اے۔ چنانچہ قرآن مجید وچ ارشاد ربانی ہوندا اے۔ ترجمہ! اے ایمان والو! آپس وچ اک دُجے دے مالاں نوں باطل طریقے نال نہ کھائو مگر ایہہ کہ آپسی رضا نال تجارت ہووے (سورہ نسا آیت نمبر29)
ارشاد ربانی‘ ترجمہ! آپس وچ اک دوجے دے مالاں نوںباطل طریقے نہ کھائو تے نہ حاکماں دے کول ایس غرض نال رجوع کرو کہ گناہ دے طور اتے لوکاں دے مال دا اک حصہ کھا جائو جد کہ تہانوں پتہ وی اے (سورہ بقرہ آیت نمبر188) ارشاد ربانی ہوندا اے ترجمہ! اے ایمان والو! اپنی حلال کمائی وچوں خرچ کرو تے جو اسیں تہاڈے لئی زمین وچ پیدا کیتا اے اوہدے وچوں خرچ کرو تے حرام مال اللہ دے رستے وچ خرچ کرن دا ارادہ نہ کرو تے آپ تسیں ایس خراب مال نوں نہیں لو گے‘ جے تسیں اکھ بند کر لو تے اک وکھری گل اے۔ (سورہ بقرہ آیت نمبر367) ایس آیت مبارکہ وچ اللہ تعالیٰ نے خبیث تے مال حرام دے خرچ کرن توں منع فرمایا اے کیوں جے حرام مال خبیث تے ناپاک اے۔حضرت عبداللہ ابن مسعودؓ توں روایت اے کہ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ جہڑا بندا حرام مال حاصل کرے گا تے اوہدے توں (اپنی لوڑ وچ) خرچ کرے گا تے اوہدے وچ برکت نہیں ہووے گی تے جے اوس مال توں صدقہ دیوے گا تے (عنداللہ) قبول نہیں کیتا جاوے گا تے ترکہ وچ اوس مال نوں چھڈ کے مرے گا تے اوہ (مال) اوہدے لئی جہنم دا توشہ ہووے گا (مسند احمد‘ 3672)
ایسے طرحاں اک حدیث مبارکہ وچ آندا اے کہ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ بغیر پاکیزگی دے نماز قبول نہیں ہوندی تے حرام مال نال صدقہ قبول نہیں ہوندا (مسلم شریف 535)۔ اک ہور حدیث وج حضرت ابو ہریرہؓ کولوں حضور نبی کریمﷺ دا فرمان عالیشان اے کہ آپؐ نے ارشاد فرمایا کہ تہاڈے وچوں کوئی مٹی لوے تے اپنے منہ وچ پا لوے۔ ایہہ اوس توں بہتر اے کہ اوہ ایسی شے اپنے منہ وچ پاوے جہڑی اللہ تعالیٰ نے حرام کیتی اے (مسند احمد 7482)
اللہ اکبر۱ حضور نبی کریمﷺ مٹی نال پیٹ بھر لین نوں رزق حرام توں پیٹ بھرن اتے ترجیح دے رہے نیں۔ پتہ چلیا کہ رزق حرام توں بچنا مسلمان لئی ضروری امر اے۔
حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ جنت وچ اوہ گوشت تے خون داخل نہیں ہووے گا جہڑا حرام نال پلیا ہووے‘ اوہدے لئی تے دوزخ ای مناسب اے (ترمذی شریف 614)حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ لوکاں اتے اک ایسا زمانہ آون والا اے کہ بندے نوں اوہدی پروا نہیں ہووے گی کہ روزی حلال طریقے نال کمائی اے یا حرام نال (بخاری شریف 2059)
حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ قیامت والے دن بندے دے قدم (اپنی تھاں توں) نہیں ہٹ سکدے جدوں تک چار شیواں دے متعلق پچھ گچھ نہ ہو جاوے۔ 1- عمر کتھے گوائی ‘ 2- جوانی کتھے برباد کیتی۔ 3- مال نوں کتھوں کمایا تے کتھے خرچ کیتا۔ 4- تے جہڑا علم سکھیا سی اوہدے اتے کیہ عمل کیتا۔ (شعب الایمان 1785)
جس طرحاں حرام توں بچنا ضروری اے اوسے طرحاں شک و شبہ دی کمائی تے مشکوک مال توں وی بچنا ضروری اے۔چنانچہ حضور نبی کریمﷺ نے ارشاد فرمایا کہ حلال ظاہر اے تے حرام ظاہر اے تے اوس حلال تے حرام دے وچ بعض شبہ والی چیزاں نیں جنہاں نوں بہت سارے لوک نہیں جاندے کہ آیا اوہ حلال اے یا حرام اے جوا بعض شک و شبہ والی شیواں توں بچیا اوہنے اپنے دین (عزت نوں) بچا لیاتے جہڑا ایہناں شبہ والی شیواں وچ پے گیا تے اوہدی مثال اوس چرواہے جئی اے جہڑا شاہی چراگاہ دے کول اپنے جانوراں نوں چراوے‘ کول اے کہ کوئی جانور اوہدے وچ آ جاوے۔ خبردار‘ ہر اک بادشاہ دی اک مخصوص چراگاہ اے جہدے وچ دوجے دے جانوراں نوں داخل ہون دی اجازت نہیں اے۔
سن لو! اللہ تعالیٰ دی چراگاہ وچ یعنی اوہدی زمین‘ اوہدی حرام کردہ شیواں نیں‘ خبردار! جسم وچ گوشت دا اک لوتھڑا اے جدوں اوہ درست رہیا تے سارا جسم درست رہیا تے جدوں اوہ خراب ہو گیا تے سارا جسم خراب ہو گیا‘ سن لو اوہ دل اے (بخاری شریف 2051)
رزق حرام وچ مقدار وچ ودھ ہون دے باوجود وی برکت نہیں ہوندی‘ کئی واری ایس مال حرام دی وجہ نال اللہ تعالیٰ اوس بندے نوں ایسی بیماریاں‘ پریشانیاں یا ایسی مصیبتاں وچ مبتلا کر دیندا اے کہ اوہو اللہ تعالیٰ دی نافرمانی (ظلم تے زیادتی) نال کمایا ہویا مال تباہی تے بربادی دا کارن بن جاندا اے۔
قارئین کرام! حرام شیواں دو طرحاں دیاں نیں۔ 1- اک اوہ شیواں نیں جنہاں نوں اللہ تعالیٰ نے پیدا فرمایا اے لیکن کسے مصلحت نال پیدا کرن اولے نے اوہدا کھانا حرام کر دتا اے جیویں مردار‘ بہندا ہویا لہو یا خنزیر (سور) جہڑی شے غیر اللہ دے نام اتے ہووے۔ 2- دوجی اوہ شے اے جہڑی اصل وچ حلال سی مگر انسان نے آپ (اوہنوں ناجائز طریقہ نال حاصل کر کے) اپنے لئی حرام بنا لیا جیویں چوری دا مال یا جھوٹ بول کے دھوکہ دے کے کمایا ہویا مال جہڑا اصل وچ تے حلال سی لیکن انسان نے اوہنوں ناجائز طریقہ نال حاصل کیتا تے اوہنوں اپنے لئی حرام کر لیا۔ رزق حلال کمانا تے رزق حرام توں اجتناب کرنا اونھاں ای ضروری اے جنہاں کہ نماز‘ روزہ تے دُجے فرائض اتے عمل پیرا ہونا مگر قابل تعجب اے ایہہ گل کہ مسلم معاشرے وچ وی گھٹ ای لوک نیں جہڑے حلال تے حرام دی تمیز کردے نیں۔قرآن کریم نے ایہناں دو طریقیاں نال حرام ہون والی شیواں نوں انسان لئی حرام قرار دتا اے۔
رزق حرام دی آخرت وچ سزا جہنم اے چنانچہ حضرت جابر بن عبداللہؓ بیان کردے نیں کہ حضور نبی کریمﷺ نے حضرت کعب بن عجرہؓ نوں فرمایا کہ جہڑا جسم حرام نال پرورش پایا ہووے اوہ جنت وچ نہ جا سکے گا تے او س جسم لئی دوزخ زیادہ لائق اے (مسند احمد 1448)دعا اے کہ اللہ کریم سانوں رزق حلال کمان تے حلال و طیب کھان تے رزق حرام توں بچن دی توفیق عطا فرماوے۔ آمین۔