فتنۂ انکار نظریۂ پاکستان

’’پاکستانی ریاست کا نظریاتی سراب‘‘ ایہہ اک کتاب دا نام اے جو 2021ء وچ شائع ہوئی

آصف بھلی

’’پاکستانی ریاست کا نظریاتی سراب‘‘ ایہہ اک کتاب دا نام اے جو 2021ء وچ شائع ہوئی۔ ایہہ عنوان ای کنا زہر آلود تے فتنہ انگیز اے۔ پاکستان دا ظرف کنا وسیع اے کہ اوہنے اپنی سرزمین وچ اوہناں افراد تے گروہواں نوں وی پناہ دے رکھی اے جہناں دی زباناں دن رات ایس نظریے دے خلاف زہر اگلدے ہوئے نہیں تھکدیاں جو قیام پاکستان دی بنیاد اے۔ کتاب دا مصنف لکھدا اے کہ ’’ایس ملک دی جملہ مسائل دی جڑاں قرارداد مقصد توں شروع ہوندیاں نیں‘‘۔ اپنی ایسے گل نوں دہراندے ہوئے مصنف نے ہور لکھیا اے کہ ’’پاکستان کی نظریاتی سراب کی جڑیں قرارداد مقاصد میں ہیں‘‘۔ اوہ قرارداد مقاصد جو 12مارچ 1949نوں پاکستان دی پہلی دستور ساز اسمبلی وچ منظور کیتی گئی تے اوہ قرارداد مقاصد جو 1973 دے دستور پاکستان مستقل حصہ قرار دتی گئی اے۔ قرارداد مقاصد جہدے وچ پاکستان دی نطریاتی سمت تے نظریاتی شناخت دا ہمیشہ لئی تعین کردتا گیا۔ اوسے قرارداد مقاصد نوں پاکستانی ریاست دا نظریاتی سراب قرار دینا تے فیر ایہہ لکھنا کہ پاکستان دے جملہ مسائل یا ساری خرابیاں دی جڑں قرارداد مقاصد توں شروع ہوندیاں نیں۔ ایس نقطۂ نظر نوں اک سفاک جہالت دے سوا ہور کیہ نام دتا جاوے جو افراد یا گروہ پاکستان دی نظریاتی جڑاں اتے بے وقوفی‘ ناسمجھی تے نادانی نال یا شعوری طور تے کسی مخصوص ایجنڈے اتے عمل کردے نیں۔ ممتاز ترین دانشور پروفیسر فتح محمد ملک اپنی اک کتاب ’’فتنۂ انکار پاکستان‘‘ وچ لکھدے نیں کہ ’’پاکستان دے نظریاتی وجود توں انکار پاکستان دے وجود توں انکار دے مترادف اے۔ ساڈے نظریاتی وجود توں ساڈے جغرافیائی وجود دا رشتہ عضویاتی (Organic) اے۔ چنانچہ ساڈی قومی بقا تے ملکی سالمیت دا اولین تقاضا ای ایہہ اے کہ ساڈی داخلی تے خارجی حکمت علی نظریۂ پاکستان دے بنیادی تقاضیاں نال ہم آہنگ ہووے‘‘۔ نظریۂ پاکستان اک دائمی صداقت دا نام اے۔ جدوں پاکستان اجے قائم نہیں ہویا سی۔ نظریۂ پاکستان اوس ویلے وی اپنا وجود رکھدا سی۔ قائداعظم نے 8 مارچ 1944نوں علی گڑھ یونیورسٹی وچ اپنی اک تریخی تقریر وچ فرمایا سی کہ ’’پاکستان اوسے دن وجود وچ آگیا سی جدوں ہندوستان وچ پہلا ہندو مسلمان ہویا سی۔ ایہہ اوس زمانے دی گل اے جدوں ایتھے مسلماناں دی حکومت وی قائم نہیں ہوئی سی۔مسلماناں دی قومیت دی بنیاد کلمۂ توحید اے۔ وطن نہیں تے نہ ای نسل۔ ہندوستان دا جدوں پہلا فرد مسلمان ہویا تے اوہ پہلی قوم دا فرد نہیں رہیا۔ اوہ اک جداگانہ قوم دا فرد ہو گیا۔ ہندوستان وچ اک نویں قوم وجود وچ آگئی‘‘۔
قائداعظم نے اپنی ایسے تقریر وچ ہور فرمایا کہ ’’تسیں غور کیتا کہ پاکستان دے مطالبے دا جذبۂ محرکہ کیتا سی۔ مسلماناں لئی اک جداگانہ مملکت دے قیام دی وجۂ جواز کیہ سی۔ تقسیم ہند دی ضرورت کیوں پیش آئی؟ اوہدی وجہ نہ ہندوواںدی تنگ نظری اے نہ انگریزاں دی چال۔ ایہہ (پاکستان) اسلام دا بنیادی مطالبہ سی‘‘۔
قیام پاکستان دے اسباب تے مقاصد تے خود قائداعظم نے واضح کر دتے کہ پاکستان ‘ اسلام دا بنیادی مطالبہ اے۔ پاکستان دی بنیاد اتے قائم ہویا تے اسلام لئی ایہہ ملک معرض وجود وچ ایا۔ ایہہ اک سدھی تے آسان فہم گل اے کہ پاکستان دی اساس اسلام یا اسلامی نظریہ اے تے اسلام بارے کسی مسلمان نوں ایہہ شبہ نہیں اے کہ اسلام اک مکمل ضابطہ تے نظام حیات اے جو انساناں دی انفرادی تے اجتماعی زندگی دے سارے گوشیاں لئی رہنمائی کردا اے۔ قرارداد مقاصد وچ وی ایہو اعلان تے اظہار کیتا گیا سی کہ پاکستان دے عوام نوں اپنے منتخب نمائندیاں دے ذریعے اپنے اختیار تے اقتدار نوں اللہ دی مقرر کردہ حدود دے اندر رہندے ہوئے استعمال دا حق حاصل ہووے گا۔ پاکستان وچ جمہوریت‘ حریت‘ مساوات‘ رواداری تے معاشرتی عدل دے اصولاں نوں جیویں اسلام نے اوہناں دی تشریح کیتی اے پوری طرحاں ملحوظ رکھیا جاوے گا۔ مسلماناں نوں ایس قابل بنایا جاوے گا کہ اوہ اپنی انفرادی تے اجتماعی زندگی نوں اسلامی تعلیمات تے تقاضیاں دے مطابق جیویں کہ قرآن حکیم تے سنت رسولؐ وچ اوہناں دا تعین کیتا گیا اے۔ ترتیب دے سکن۔ اقلیتاں دے حقوق دے حوالے نال قرارداد مقاصد وچ ایہہ اظہار کیتا گیا سی کہ اقلیتاں نوں آزادی دے نال اپنے مذہبی عقائد رکھن تے اوہناں اتے عمل کرن دا حق حاصل ہووے گا تے اپنی ثقافتاں نوں اوہ آزادانہ طور تے ترقی دین دا حق رکھدیاں نیں۔
ہن جہڑے مصنف نے ’’پاکستانی ریاست دا نظریاتی سراب‘‘ نامی کتاب لکھی اے۔ ایس توں میرا سوال ایہہ اے کہ کیہ اوہ پاکستان دی پارلیمنٹ نوں اللہ دی مقرر کردہ حدود وچ رہندے ہوئے اپنے اختیارات نوں استعمال کرن دے عمل نوں سراب یعنی دھوکے تے فریب دا نام دے رہیا اے۔ کیہ اسلام دی تشریح دے مطابق پاکستان وچ رواداری‘ مساوات‘ آزادی‘ جمہوریت تے معاشرتی عدل تے مبنی نظام دے نفاذ دے عزم نوں سراب قرار دے رہیا اے۔ جے پاکستان دے مسلماناں نوں ایس قابل بنایا جاوے کہ اوہ اپنی انفرادی تے اجتماعی زندگیاں نوں قرآن و سنت رسولؐ وچ بیان کیتی گئی تعلیمات دے مطابق ڈھال لین تے کیہ مصنف اوہنوں نظریاتی سراب سمجھدا اے۔
جے ایہہ لکھیا جاوے کہ پاکستان دے جملہ مسائل دی جڑاں قرارداد مقاصد توں شروع ہوندیاں نیں تے ایہدا مطلب ایہہ ہویا کہ حاکم بدہن اللہ تے رسولؐ دے احکامات تے عمل کرن دی قرارداد منظور کرن دی وجہ توں پاکستان دے سارے مسائل پیدا ہوئے نیں۔ اک اہم سوال ایہہ وی اے کہ قرارداد مقاصد آئین پاکستان دا لازمی تے مستقل حصہ ہون دے باوجود کدوں تے کہڑی حکومت نے قرآن و سنت رسولؐ دے احکامات تے پوری طرح عمل کیتا اے۔ سچی گل تے ایہہ اے کہ اسیں کدی وی پاکستان وچ اپنی اجتماعی زندگیاں وچ اسلام دے احکامات تے اصولاں اتے عمل کیتا ای نہیں۔ جے اسیں پاکستان دے سارے شعبہ ہائی زندگی وچ اسلام توں رہنمائی لے کے اپنے اعمال دی سمت نوں درست رکھدے تے پاکستان تے کدی ایہناں خرابیاں تے مسائل دا شکار ای نہ ہوندا۔ جہناں مسائل تے بحراناں دا اسیں شکار آں یا جہناں مرضاں وچ اسیں بطور قوم مبتلا نیں۔ قرارداد مقاصد وچ اسلام‘ اسلامی اصول‘ اسلامی تعلیمات تے قرآن و سنت رسولؐ دے متعین کیتے ہوئے رستے دے علاوہ تے کوئی گل ای نہیں کیتی گئی۔ ایہہ کہنا تے لکھنا تے بدترین کفر ہووے گا کہ پاکستان وچ جملہ مسائل پیدا ای ایس وجہ نال ہوئے کہ قرارداد مقاصد وچ قرآن و سنت رسولؐ دی تعلیمات اتے عمل کرن دا اعلان تے اظہار تے عزم کیتا گیا سی۔
قائداعظم نے جدوں 13 جنوری 1948 نوں اسلامیہ کالج پشور دا دورہ کیتا سی تے اوتھے اوہناں نے اپنی تقریر وچ کہیا سی کہ ’’اسیں پاکستان دا مطالبہ محض زمین دا اک ٹکڑا حاصل کرن لئی نہیں کیتا سی بلکہ اسیں اک ایسی تجربہ گاہ حاصل کرنا چاہندے سی جتھے اسیں اسلام دے اصولاں نوں آزما سکیے‘‘۔
پاکستان دے پہلے وزیراعظم لیاقت علی خان نے وی قرارداد مقاصد دے حوالے نال دستور ساز اسمبلی وچ اپنی اختتامی تقریر وچ قائداعظم ای دے نظریات نوں پیش کردیاں کہیا سی کہ ’’قیام پاکستان دی صورت وچ مسلم لیگ دا آدھا مشن مکمل ہویا اے۔ مشن دا دوجا آدھا حصہ پاکستان نوں اسلامی اصولاں دی عملہ تجربہ گاہ بنانا اے‘‘۔
قرارداد مقاصد دا آسان لفظاں وچ مفہوم ایہہ اے کہ پاکستان وچ اسلامی نظریے نوں برقرار رکھیا جاوے گا جو قیام پاکستان دی بنیاد اے۔ پاکستان دے نظریاتی وجود ای توں پاکستان دا جغرافیائی وجود قائم اے ایس لئی میں پاکستان دے نظریاتی وجود توں انکار نوں پاکستان دے جغرافیائی وجود تے حملے توں وی بوہتا خطرناک سمجھدا ہون۔ نظریہ پاکستان دی تردید ہووے یا پاکستان دی تخریب دونویں ای سنگین جرم نیں ایس لئی میں پاکستان جئی نظریاتی مملکت وچ ’’پاکستانی ریاست کا نظریاتی سراب‘‘ جئی کتاب لکھن تے شائع کرن نوں فتنۂ انکار نظریۂ پاکستان دی بنیاد تے پاکستان دے جغرافیائی وجود تے سرمناک حملہ سمجھنا واں اوہدی جنی وی مذمت کیتی جاوے گھٹ اے۔