ہندوستان وچ نویں سیاسی نظام دی بنیاد

اج دی نشست وچ ولفرڈ سکیون بلنٹ Wilfred Scawen Blunt تے جان برائٹ John Bright دا ذکر مقصود اے

سید افضل حیدر

اج دی نشست وچ ولفرڈ سکیون بلنٹ Wilfred Scawen Blunt تے جان برائٹ John Bright دا ذکر مقصود اے۔ تاج برطانیہ دے تسلط دے ہنگام چند برطانوی مدبرین نے اپنی قوم نوں غلام ہندوستان دے مستقبل دے متعلق متنبہ کر دتا سی۔
24جون 1858 دے دن برطانوی دارالعوام وچ گورنمنٹ آف انڈیا ایکٹ یعنی برطانوی کمپنی دی جگہ تاج برطانیہ دے تسلط دا پہلا دستور زیر غور سی۔ اوہنے اپنی تقریر وچ حکومت نوں ہندوستان دے سیاسی تے انتظامی امور دے متعلق تھلے دتے امور ول متوجہ کیتا۔
1- گورنر جنرل دا عہدہ ہٹا کے حاکم تے محکوم وچ فاصلہ گھٹ کیتا جاوے۔ 2- ہندوستان وچ وحدانی طرز حکومت دی جگہ پنج ہم مرتبہ پریزیڈنسیز قائم کیتیاں جان تاں جے مرور زمانہ وچ امن و امان‘ معاشی ‘ مالی‘ قنونی تے عسکری سطح تے خودمختار ریاستاں بن سکین۔ 3- ایہہ پنج ریاستاں لہور‘ کلکتہ(مسلم اکثریتی علاقے) دے علاوہ تن دوجے مقامات… ممبئی‘ مدراس‘ آگرہ (غیر مسلم اکثریتی علاقے) وچ قائم کیتیاں جان۔4- تاج برطانیہ نوں زود یا بدیر ہندوستان توں کڈنا ہووے گا۔ ایس ویلے برطانیہ دا ایہہ فخر ہووے کہ اوہناں نے مفتوحہ علاقیاں نوں بے یقینی تے فساد دی جگہ منظم ریاستاں دی شکل وچ چھڈیا اے۔ 5- ایہہ تجویز ایس لئی دتی جا رہی اے کہ ہندوستان وچ مختلف قسم دی قوماں آباد نیں۔ کئی زباناں بولیاں جاندیاں نیں تے کوئی ہوشمند اینے اختلافات دے باوجود اوہناں نوں اک متحدہ ریاست وچ نہیں بدل سکدا۔
جان برائٹ نے ایہہ تجویزاں تفنن طبع لئی نہیں دتیاں سن۔ ایہہ ادراک اوہدا یقین سی جہدا اظہار مگروں اوہنے 1877 دسمبر مانچسٹروچ انڈین ایسوسی ایشن وچ تقریر کردے ہوئے کیتا کہ اوہ مستقبل وچ خودمختار آزاد ریاستاں ہندوستان وچ ویکھ رہیا اے۔ایہہ وی حقیقت اے کہ سارے اختلافات دے باوجود مغلاں نے کسے حد تک انتظامی امور لئی ہندوستان دے مختلف علاقیاں نوں وحدت عطا کیتی سی لیکن مغلاں دے دور وچ ای وحدت پارہ پارہ ہونا شروع ہوئی تے مغل حکومت دا خاتمہ ہویا۔ ایہدے مگروں تاج برطانیہ نے ہندوستان نوں انتظامی سطح اتے تن حصیاں وچ تقسیم کیتا۔ برٹش انڈیا جتھے تاج برطانیہ دا قنون نافذ سی۔ دوجا راجے‘ مہاراجے تے نواباں دی ریاستاں جہڑے معاہدیاں دے تحت خودمختار سن تے تیجی سطح اتے سرحدی علاقے سن۔ آزاد مسلم اکثریتی ریاست دے ابتدائی تصور وچ دوجا برطانوی مفکر مستقبل بین ولفرڈ سکیون بلنٹ Wilfred Scawen Blunt سی۔ لندن توں شائع ہون والے 14 روزہ جریدہ فارٹ نائٹلی ریویو1881-82 وچ اوہدے پنج مضمون شائع ہوئے جہڑے بعد وچ Ideas about India دے عنوان نال کتابی شکل وچ ظہور پذیر ہوئے۔ ایس مفکر دی نظر وچ ہندوستان اپنی وسعت دے لحاظ نال تے مختلف النوع اقوام‘ مذہب تے تہذیب و تمدن ‘ رسماں تے زباناں دے لحاظ نال اک ملک نہیں کہلا سکدا۔
1883 وچ بلنٹ کلکتہ آیا جتھے اوہنے ایہہ تصور دتا کہ ہندوستان نوں مذہبی سطح اتے تقسیم ہونا چاہیدا اے۔ شمال مغربی مسلم اکثریتی علاقیاں وچ اک حکومت ہووے تے جنوبی ہندوستان وچ غیر مسلم حکومت قائم ہووے۔ کیہ ایہہ حکومتاں وفاق ہون گئیاں یا کوئی ہور صورت‘ایہدے متعلق بلنٹ خموش سی۔ جان برائٹ 1858ء تے بلنٹ 1881-83 دے درمیان سرسید احمد خان 1867-1888‘ سیاسی افاق اتے نظر آندے نیںجہڑے مسلماناں دے زوال تے تاج برطانیہ دے امتیازی سلوک دی وجہ نال بہت پریشان سن۔ ہندوواں نے اردو دے خلاف تحریک جاری کر رکھی سی۔ الطاف حسین حالی دے مطابق سرسید نے بنارس دے کمشنر شیکسپیئر نوں 1867 وچ کہیا کہ ہندو تے مسلماناں دا اکٹھا رہنا اوکھا نظر آندا اے۔ ایہہ سوچ بالآخر دو قومی نظریہ دے تصور وچ ظاہر ہوئی۔ سرسید دے نظریہ دی دلیلاں حسب ذیل سن:
1- ہندوستان وچ نویں سیاسی نظام دی بنیاد انتخابات اتے اے۔ ایتھے غیر مسلم اکثریت وچ نیں لہٰذا منتخب حکومت تے ہمیشہ غیر مسلماں دی اجارہ داری ہووے گی۔ 2- ایس صورتحال وچ مسلماناں دے حقوق تے مفادات خطرے وچ رہن گے۔ 3- مسلماناں دی تہذیب تے تمدن بری طرح متاثر ہووے گی۔ 4- مسلمان تعلیمی سطح اتے بہت پچھے نیں۔ 5- مسلمان ہر لحاظ نال اک وکھری قوم نیں۔ 6- 1885 وچ برطانوی ایما اتے آل انڈیا کانگریس معرض وجود وچ آئی جہدے ارکان وچ ہندو غالب اکثریت وچ سن۔ سرسید نے مسلماناں نوں ایس جماعت وچ رلت توں منع کردتا۔
لیکن ایہناں دلیلاں دے باوجود اوہناں نے وکھرے دیس دا تصور نہیں دتا۔ ایس عہد دی تریخ سانوں چند ایسے کرداراں نال متعارف کراندی اے جہناں نوں اسیں پاکستان دے تصور دے اولین معماراں وچ شمارکر سکنے آں۔ ایہناں محسناں دا ذکر انشاء اللہ اگلی نشست وچ پڑھ سکو گے۔
کیوں ساز کے پردے میں مستور ہو لے تیری
تو نغمہ رنگیں ہے، ہر گوش پہ عریاں ہو