بھرم

سچل عشق ایہدے توں بہت اگے دی کیفیت اے
جہدے وچ زندگی کسی دے نام یاکسی اک دے نام لا دتی جاندی اے

ڈاکٹر سلیمان عبداللہ ڈار

احباب تہاڈے نال ڈردے ہوئے تے ناراضگی دے خوف توں محبت کرن تے ایہہ بھرم رکھن والی گل اے۔ چلو دلی محبت نہ سہی بھرم ضرور قائم رکھنا چاہیدا اے جہڑا اصلی تے نہیں مگر اک ہلکی جئی پہچان بہرحال اے۔ سچل عشق ایہدے توں بہت اگے دی کیفیت اے جہدے وچ زندگی کسی دے نام یاکسی اک دے نام لا دتی جاندی اے۔ جہڑا ساری محبتاں دا حرف آغاز وی اے تے آخری مقام وی۔ حضرت بابا جی بلھے شاہ ایسے ضمن وچ فرماندے نیں:
بلھاّشاہ بد لیسو ں آئو ندا
ہتھ کنگا تے باہیں لٹکائوندا
سرِ صدقہ تیرے نا ئوندا
٭٭٭٭٭
یعنی ایہہ صرف کسی ذاتی منعفت لئی نہیں کہ دوست ناراض ہو گیا تے نقصان ہووے گا بلکہ بلھے شاہ فرماندے نیں مینوں ساجن دی محبت دا ایسا روگ ایسا جوگ ایسا سنجوگ تے پیار ملے کہ میں محبوب حقیقی بنا زندی ای نار ہواں محبوب پردیسیاں آ رہیا اے (یعنی اخروی زندگی تے برزخی جتھوں آ رہیا اے نال رحمت دے خزانے تے درگزر دے کنگن لیا رہیا اے)
بندہ وی عجیب اے۔ اعلانیہ گناہ کرن والا تے مالک دا ایہہ سادہ جیا بھرم وی توڑ دیندا اے ۔ انج دا بندہ پریم دا سفر کیویں کرے گا جہنے مالک نوں ای ناراض کر لیتا مالک رٹھ گیا تے سمجھو سب کجھ رٹ گیا۔ کجھ وی باقی نہیں بچیا جہنوں سنبھال کے رکھے۔ اک شاعر دوست کہندے نیں:
کچھ بھی نہیں بچا جسے رکھیں سنبھال کر
ہم نے یہ فیصلہ کیا سکِہّ اُچھال کر
٭٭٭٭٭
ولولہ جوش جذبہ تڑپ وارفتگی مستقل مزاجی جدوجہد کوشش بعض ویلے بظاہر منزل اتے نا پہنچا سکن تے وی اوہ بھرم قائم رکھدے نیں۔ ویکھن والے کہندے نیں زندگی دی دوڑ وچ تگ و دو وچ ایہہ شخص چنگا کھیڈ کے ہار گیا۔ جہڑا کھیڈاری چنگا کھیڈ کے ہار جاوے اوہدے اتے افسوس نہیں ہوندا۔ کوشش بہر حال ضروری اے ۔ میرا روم میٹ کہیا کردا سی:
’’طالبعلم پڑھ کے وی فیل ہو سکدا اے مگر بغیر پڑھے پاس نہیں ہو سکدا‘‘
چلدے رہنا ای ناموری تک لے جاندا اے۔ چلنا موقوف کر دیو تے زندگی اک لاحاصل سعی دے سوا کجھ وی نہیں ہووے گی۔ اک مسلسل کوشش نال ایہو بھرم نشوونما پاندا اے۔ تڑپ عطا کردا اے۔ مالک ایس بھرم نوں قائم رکھدے نیں۔ دنیا والیاں نوں پتہ ای نہیں چلن دیندے کہ خالق ارض و سما دا ایہہ بندہ اندروںکیہ سی اوہ کمال مہربانی نال ایہدا باہر ای قبول کر لیندے نیں۔ ایہنوں ایس لئی رد نہیں کردے کہ بندہ کدھرے محبت دی
راہواں وچ لڑکھڑانہ جاوے۔ کدھرے اوہدا یقین کامل شکوک و شباہت دی نذر نہ ہو جاوے کہ تشکیک مومندے دل وچ نقب زنی لئی ہر دم تیار رہندی اے۔ مالک نوں بندے اتے رحم وی آندا اے تے پیار وی کہ ایہدے ایمان بالغیب دا نرخ نامہ بڑا اچا ہونا چاہیدا اے۔ ایمان دی ارزانی مالک نوں پسند نہیں‘ مومن جدوں وی لڑکھڑاوے محبوب حقیقی دی رحمت اوہنوں تھام لیندی اے۔ دنیاوی محبوب تے عموماً راہ وچ ڈگدے ڈگدے محب ول توجہ ای نہیں دیندے۔ دنیاوی محبوب اوراں لئی رحم دل مگر چاہن والے لئی ستم گر ہوندا اے جد کہ محبوب حقیقی دے کول محب لئی رحمتاں ای رحمتاں نیں۔ ایتھے تے ناراضگی دا سوال ای پیدا نہیں ہوندا۔ ایہہ ساجن کسی کولوں وی روٹھنا نہیں چاہندا۔ ایہہ تے ملحدین نوں وی نوازدا اے۔ ٹھوکراں کھان والیاں دا سب توں وڈاسہارا۔ غم خوار وی غم گسار وی ہم درد وی ہم راز وی حتیٰ کہ سب کجھ ایہو اے۔
دنیاوی محبوب توں وڈی شدید محبت کرن والا وی ڈردا رہندا ایہہ سوچ کے کہ اسیں تے چاہن والے آں کسی گل دا اوہ برا نہ مناوے۔ سو واری سوچیا فیر اک گل کیتی کہ ہو سکدا اے میری کوئی گل طبع نازک اتے گراں نہ گزرے۔ انتہائی منت سماجت وی بعض ویلے بارآور ثابت نہیں ہوندی۔ عمر بھر دا رونا بے کار جاندا اے۔
دل دی گہرائیاں نال پیار کرن والیاں دا وی محاسبہ ہوندا اے۔ مگر محبوب حقیقی دے قربان جائے اوہ بھرم رکھدا اے۔ علمائے کرام دسدے نیں کہ حشر والے دن بعض بلکہ بہت سارے چاہن والیاں نوں حساب کتاب دے بغیر ای اوہ جنت عطا کردیوے گا کس لئی؟ ایس لئی کہ ایہناں بندیاں کولوں خطا تے ہو گئی مگر اوہناں نے دلوں توبہ کیتی۔ اللہ نے ایسی پردہ پوشی کیتی کہ لوک اوہناں نوں نیکوکار سمجھدے رہے تے مہربان مولیٰ نے ایسا انتظام کردتا حشر والے دن وی لوکاں نوں پتہ نہ چلے کہ ایہہ تے انج دے لوک سن جہناں کولوں کوتاہیاں سرزد ہوئیاں۔
دنیاوی محبتاں وچ ای بعض ویلے انج ہو جاندا اے حال ای وچ آپا بانو قدسیہ رحلت فرما گئیاں۔ کجھ سال پہلاں ٹی وی دے اک پروگرام وچ جدوں اوہناں کولوں پچھیا گیا کہ اوہناں دے نابغہ روزگار شوہر اشفاق صاحب مرحوم کیسے سن تے اوہناں نے دسیا:
’’اوہ بڑی محبت کرن والے سن۔ گھر وچ ابن انشا قدرت اللہ شہاب تے کئی دوجے احباب آندے مگر اشفاق صاحب بڑی غیرت والے سن۔ بڑی ای فرینک دوستاں دے نال وی اوہناں نے پردہ رکھیا۔ میرے تے اوہناں دے دوستان وچ اوہ اک ریشمی پردہ سن۔ بہت پریشان حال ہوندے تے وی پتر نوں مینوں یا گھر والیاں نوں اوہدی خبر ای نہ ہوندی۔ اوہناں نے میرا ایسا بھرم رکھیا کہ اوہ میری چادر وی سن چار دیواری وی سن ۔ میں چیک کنڈا نہیں جاندی اوہ بل جمع کروان جاندے گھر دے کم کاج لئی دفتراں وچ خود جاندے۔‘‘
سوال کیتا گیا: ’’بانو آپا کیہ تہاڈی شادی محبت دی شادی سی تے بانو آپا نے کہیا: ’’اشفاق صاحب دی تے محبت دی شادی سی مگر میری نہیں سی کہ میں اک گری پڑی چیز سی اوہناں دی وجہ نال میری شناخت ہو گئی‘‘ جہڑے بھرم رکھن والی سوچ دا بانو آپا نے ذکر کیتا آ کے اوہ ساڈے ایتھے کنے لوکاں وچ کنے جوڑیاں وچ کنے گھراں وچ موجود ہوندی اے۔
غلط کار نوں بھرم رکھن والا مل جاوے تے اوہدے نیکوکار بنن دے قوی امکانات ہوندے نیں۔ ایتھے ڈھانپن والے تھوڑے نیں نشتر کرن والے بوہتے نیں۔ڈھارس بندھان والے تھوڑے نیں دلبرداشتہ کرن والے بوہتے نیں۔ عزت دین والے تھوڑے بدلحاظ بوہتے نیں۔ محبت کرن والے تھوڑے نفرت کرن والے بوہتے نیں۔ سراہن والے تھوڑے تنقید کرن والے بوہتے نیں۔ ایمان تے یقین تھوڑا منافقت بوہتی اے۔ جھکدا ہویا تولن والے تھوڑے ڈنڈی مارن والے بوہتے نیں۔ کپڑے پوان والے تھوڑے لان والے بوہتے نیں۔ تعریف کرن والے تھوڑے سرزنش کرن والے بوہتے نیں۔ رہبری کرن والے تھوڑے رہزنی کرن والے بوہتے نیں بلکہ ساڈے معاشرے وچ تے راہبر ای راہزن نیں۔ تنقید کرن والا بھرم نوں تار تار کر دیندا اے۔ لوکاں کولوں احباب نال جین دا ہنر کھو لیندا اے۔ جرم توں ودھ سزا دیندا اے۔ ایہہ تار تاردامن بے کلی پیدا کردا اے۔ دوجیاں نوں ڈھانپن والا احباب پرناداراں اتے سائبان وانگوں تن جاندا اے۔ اوہ ایہہ نہیں ویکھدا کہ حق اتے پردہ پا رہیا واں اوہ اوہدا استحقاق رکھدے وی نیں یا نہیں۔ بدل تے سب نوں چھاں دیندا اے ساریاں اتے وسدا اے۔ ہن ایہہ اپنا اپنا ظرف اے بدل گلستان اتے وسے تے کلیاں پھل بندیاں نیں خشبو پھیلاندیاں نیں کہ جہنوں چمن دے آسے پاسے کندھاں قید نہیں کر سکدیاں۔ ایہو بدل فلتھ ڈپو اتے وسے تے تعفن ہور ودھدا اے۔
اللہ والیاں نے عارفانہ کلام وچ اللہ نال دل دی گل کیتی اے۔ حضرت شاہ حسین دی کافیاں ہون یا بابا جی بلھے شاہ دا کلام ہووے۔ حضرت بابا جی غلام فرید دی کافی ہووے یا بابا جی فرید گنج شکر دے اشلوک ہون۔ دل دی گل مالک توں زنانی یا کڑی دی زبان ای وچ کیتی جاندی اے۔ ہو سکدا اے اللہ والیاں نے ایہہ سوچیا ہووے کہ نازک خیالی صنف نازک دی زبان توں بڑی خوبی نال ادا ہو سکدی اے۔ حضرت بابا جی بلھے شاہ فرماندے نیں:
جے مائے تینو ں کھیڑے پیارے
ڈولی پا دیویں ہو ر نی مائے
ساڈھے وَل مکھڑا موڑ وے پیاریا
٭٭٭٭٭
اللہ جل شانہ خالق نیں تخلیق کردے نیں ماں وی اللہ دے حکم توں بچے دی تخلیق کردی۔ ایسیطرحاں ماں وی تھوڑی تھوڑی رب والی صفتاں دی حامل ہوندی اے جہڑی اللہ اوہناں اپنے خاص خزانیاں توں عطا کردے نیں مثلاً
٭۔اللہ خطاواں معاف کردے نیں تے ماں وی کوتاہیاں معاف کردی اے۔
٭۔اللہ بندے دے عیب لکاندا اے ایسے طرحاں ماںوی کردی اے۔
٭۔اللہ بندے نال نفرت نہیں کردا ماں وی اپنی اولاد نال نفرت نہیں کردی۔
ایسے لئی حضرت باباجی بلھے شاہ زیر نظر شعراں وچ فرما رہے نیں ہیر ماں کولوں التجا کردی اے کہ جے تینوں کھیڑے اینے ای پیارے نیں تے ڈولی وچ کسی ہور ووہٹی نوں بٹھا دیو یعنی اوہ کہنا چاہ رہی اے کہ میری سچی محبت دا بھرم رہ جاوے۔ ایہہ اک استعارہ اے یعنی اللہ والے ایس کلام وچ بین السطور ایہہ فرما رنیں کہ اے اللہ میری تیرے نال محبت سچی اے۔ جے تہانوں دنیاوی مسند عطا کرنا وی اے تے کسی ہور نوں دینا بس میری محبت دا کسی نوں پتہ نہ چلے۔ میرے سینے وچ جہڑی عشق الٰہی دی شمع فروزاں اے اوہدی جلدی لو کوئی ہور نہ ویکھ لووے۔
جے عاشق صادق ایہہ چاہوے کہ ایس دل وچ جو قرب الٰہی دی التجا اے اوہدا کسی نوں پتہ نہ چلے تے
٭۔ایہنوں خلوت وچ ذکر الٰہی دی عادت پانا ہووے گی۔
٭۔اپنی دوجی دلی خواہشاں دنیاوی آرزواں تے محبتاں نوں ترک کرنا ہووے گا۔
٭۔پردہ پوشی اوہدوں ہووے گی جدوں اسیں وی لوکاں دی پردہ پوشی کراں گے ورنہ پردہ داری کراں گے تے سر توں سائبان اتر وی سکدا اے۔
٭۔اپنا ظرف کھلا کرنا ہوویگا‘ فیر ای سارے بھرم قائم رہ سکن گے۔
٭۔حسن خلق میرے اندر وج برپا پریشنیاں تے اکتاہٹاں اتے ایسی ڈریسنگ کرے گا کہا ندر ای اندر احباب دے خلاف ابلن والا لاوا ٹھنڈا ہو جاوے گا۔
٭۔خموشی عظیم عبادت تے ہے ای مگر ایہہ عال مدا زیور تے احمق دا بھرم اے۔
٭۔قناعت جے نہ کراں گے تے اسراف سارا کچا چٹھا کھول کے رکھ دیوے گا۔
٭۔اللہ دی یاد دلاں دا نور اے ایہہ دل وچ لکے وسوسے دے اگے ڈھال بن کے کھڑی ہو جاوے گی۔
٭۔ہدایت طلب کردے رہوو ایہدا اک ذرہ وی عطا ہو گیا تے اندر دا سارا کاٹھ کباڑ لک جاوے گا۔
٭۔اللہ ولوں چلن دا باطنی سفر ضرور اختیار کرنا ایہہ سارے عیب ڈھک دیوے گا۔
٭۔بصارت گو وڈی نعمت اے مگر بصیرت توں وڈی کوئی نعمت نہیں۔ ایہہ دنیا دے سامنے (کوتاہیاں دے باوجود) تہانوں عریاں نہیں ہون دیوے گی۔
٭۔ریاضت وچ ای راحت اے۔ ریاضت کرن والا پرسکون ہوندا وی اے پرسکون نظر وی آندا اے۔
٭۔جہنے عبرت پھڑ لیتی اوہ ناگہانی بدنامیاں توں بچ گیا۔
٭۔باہر نہ وی بنیا ہووے تے دوجیاں نوں سراہندے جائو احباب دی تعریف کرو دوستاں دی دلجوئی کرو۔ ایس توں اندر بنے گا جہڑا بظاہر نظر تے نہیں آوے گا مگر ایہدی خشبو آسے پاسے ضرور پھیلے گی۔
٭۔اہل دل ملدے رہن یا اسیں اوہناں نوں جا کے ملدے رہیے تے اوہناں توں اک انوکھی دولت حاصل ہووے گی محبت الفت۔ دوجیاں دی تے اپنیاں دی سردمہری نوں برداشت کرن دا حوصلہ ایس تعلق بنا ہوندا نظر آوے گا۔ دوستی قائم ہوندی وکھائی دیوے گی چاہت دا بھرم نہ ٹوٹے تے ایہہ گل ساڈی اپنی راحت دا کارن ہووے گی۔
٭۔اہل علم و فضل توں مصاحبت ہووے گی تے برداشت دا مادہ پیدا ہووے گا۔ غصے اتے قابو آوے گا جہدے توں عجلت پسندی نوں مہمیز نہیں ملے گی تے لوک سانوں بردبار سمجھن گے ورنہ دو سیکنڈ دا غصہ سارے بھرم وچ چوراہے کھول کی رکھ دیوے گا۔
٭۔خود نوں ملامت کردے رہوو نیکاں اتے نازاں نہ ہون دوستاں دا پردہ بن کے رہن۔ میں جے استغفار کردا رہواں گا تے اندر دی بدخصلتی نوں ایہہ ندامت دھو دیوے گی جہدے توں داغ دار دامن وی اجلا لگے گا۔