رضائے الٰہی تے ساڈی حیاتی

تسلیم تے رضا حیاتی وچ پیش آن والیاں اوکڑاں‘ بحراناں تے رکاوٹاں نال نبڑن دا سب توں وَڈا قرینہ اے

تحریر : ڈاکٹرعائض القرنی
ترجمہ: مولانا محمد عثمان منیب

نبی اکرمؐ آسانی تے تنگی‘ سختی تے خوشحالی تے جنگ تے امن وغیرہ زندگی دے سارے مرحلیاں وچ اپنے مولا دی رضا اتے خوش رہن والے سن۔ شرح صدر‘ قلبی سکون تے روحانی خوشی آپؐ دا دائمی وصف سی۔ آپؐ اوس ویلے وی اپنے اللہ توں راضی تے خوش سن جدوں یتیمی دے کڑوے گھٹ بھر رہے سن۔ فیر اللہ نے آپؐ نوں ٹھکانہ دتا‘ حفاظت فرمائی تے چن لیا۔ آپؐ فقر دے مصائب جھیل رہے سن تے وی اللہ توںراضی تے خوش سن۔ فیر اللہ نے آپؐ نوں غنی کر دتا تے خوب نوازیا۔ آپؐ مصائب تے مشکلاں تے سختیاں دا سامنا کردیاں ہوئیاں وی اللہ توںراضی سن۔ فیر اللہ تعالیٰ نے آپؐ دی نصرت تے تائید فرمائی تے حاجت روائی کیتی۔ ام المومنین سیدہ عائشہؓ فرماندیاں نیں: رسول اللہؐ جدوں کوئی چنگی شے (یا چنگی صورتحال ویکھدے) تے فرماندے:
ساریاں تعریفاں اوس اللہ لئی نیں جہدے فضل و انعام نال نیک کم (تے مقصد) پورے ہوندے نیں تے جدوں کوئی ناپسندیدہ شے (یا بھیڑی صورتحال) سامنے آندی تے فرماندے: ہر حال وچ اللہ دی تعریف تے اوہدا شکر اے۔ (سنن ابن ماجہ الادب‘ حدیث:3803)
آپؐ وڈے وڈے سانحے تے مصائب دا اطمینان قلب تے شرح صدر نال سامنا کردے تے اپنے رب دے وعدے اتے دلی طور تے راضی رہندے۔ آپؐ نوں ایس گل اتے پختہ یقین سی کہ اللہ تعالیٰ نے جہڑا مقدر ٹھہرایا اے تے اوہدے حق وچ بہتر تے کمال حکمت اتے مبنی اے۔ انسانی زندگی وچ کئی موڑ ایسے آندے نیں جدوں اوہ گھبرا جاندا اے۔ اوہدے صبر دا پیمانہ لبریز ہو جاندا اے۔ اوہدا دل گھٹن محسوس کردا اے تے اوہدے اتے عدم رضا تے بے چینی تے بے قراری دی کیفیت طاری ہو جاندی اے۔ مثلاً فقر‘ قرض تے مریض جئے کٹھن حالات وچ۔
یہہ سارے حالات ساڈے نبیؐ نوں درپیش آئے بلکہ اوہناں تون وی وڈے مصائب تے اوکھے حالات نال آپؐ نوں واسطہ پیا مگر آپؐ نے راضی خوشی اوہناں دا سامنا کیتا تے تسلیم و اطاعت دا اعلیٰ نمونہ پیش کیتا۔ آپؐ نے کنڈیاں دے رستے اتے چل کے وی شکایت نہیں کیتی۔ جے آپؐ دی حیاتی دا خلاصہ اک لفظ وچ بیان کیتا جاوے تے اوہ رضا ہووے گا۔ آپ نے صبر و رضا نال وڈے وڈے مصائب تے خطریاں دا سامنا کیتا۔ سخت معرکے لڑے‘ اوکھے حالات اتے قابو پایا تے بحراناں توں لنگھ گئے۔
آپؐ دا دفاع کرن والے چاچے حضرت ابو طالب فوت ہوئے تے آپؐ تسلیم و رضا دی تصویر بن گئے۔ آپؐ دی غمخوار‘ ہر مصیبت وچ آپؐ دے نال کھڑی ہون والی تے آپؐ نوں حوصلہ تے ہمت دین والی بیوی حضرت سیدہ خدیجہؓ فوت ہوئیاں تے وی آپؐ نے اللہ دے فیصلے نوں خوشی نال تسلیم کیتا۔ آپؐ دی نصرت تے تائید تے مدد کرن والے چاچے سیدنا حمزہؓ نوں شہید کردتا گیا تے آپؐ نے کوئی شور کیتے بغیر اللہ دے فیصلے اتے رضامندی دا اظہار کیتا تے بڑے اطمینان قلب نال معاملہ اللہ دے سپرد کردتا۔
آپؐ دی قوم نے ظلم و ستم دے پہاڑ توڑدیاں ہوئیاں آپؐ نوں مکہ توں کڈیا۔ آپؐ نے صحرا وچ اذیتاں برداشت کیتیاں۔ جوانی دے شروع وچ تھکے بھکے پیاسے مکہ توں دور گرمی دی شدت برداشت کیتی تے جدوں آپؐ نے اللہ دی بہترین زمین نوں چھڈیا تے کفار دی بغض و کینہ تے سازشاں نال بھری تلواراں دے محاصرے توں نکل کے غار وچ پناہ لیتی تے دشمن تلاش کردیاں کردیاں اوتھے وی پہنچ گئے مگر اوہناں مشکل حالات وچ وی آپؐ دا دل اطمینان تے رضا نال ایس طرحاں لبریز سی جیویں شیریں چشمہ پانی نال بھریا ہویا ہووے۔
آپؐ دے ساتھی میدان جنگ وچ آپؐ دے سامنے شہید ہوندے نیں۔ آپؐ دا چہرہ مبارک زخمی کیتا جاندا اے۔ پیشانی خون آلود ہوندی اے تے آپؐ دے رباعی دند توڑ دتے جاندے نیں مگر آپؐ فیر وی تسلیم و رضا دا پیکر بنے نظر آندے نیں۔آپؐ مشرکاں دی دسیسہ کاریاں نوں ویکھدے نیں‘ یہود دی مکاریاں دا سامنا کردے نیں۔
منافقاں دی غداریاں توں آگاہ ہوندے نیں تے آپؐ دی دعوت نوں مٹان تے آپؐ نوں اذیت پہنچان لئی ہر حربہ اختیار کیتا جاندا اے مگر آپؐ اوہنوں اپنے رب دی رضا سمجھ کے بخوشی برداشت کردے نیں تے اپنے رب کولوں مدد منگدے نیں۔ ایمان دی لذت‘ گناہواں دی بخشش تے جنت وچ داخلہ اللہ عزوجل اتے راضی تے خوش ہون توں حاصل اے۔
جدوں تسیں اوہناں پاکیزہ تے عالی شان مقامات‘ یعنی اللہ دی ربوبیت‘ دین اسلام‘ شریعت تے رسول کریمؐ دی نبوت تے رسالت اتے مطمئن او تے اللہ عزوجل دی رضامندی اتے خوش ہو جائو تے اللہ رب العزت دے جوار وچ جنت الفردوس دے اندر بہت وڈے انعام تے تحفے دا انتظار کرو۔اوہدوں اپنے سفر دے اختتام تے تسیں اپنے نامہ اعمال اتے مہر الٰہی ایہناں لفظاں وچ ثبت ویکھو گے: اللہ اوہناں کولوں راضی ہو گیاتے اوہ اوہدے کولوں راضی ہو گئے تے اللہ نے اوہناں لئی ایسے باغ تیار کیتے نیں جہناں تھلے نہراں وگدیاں نیں۔ اوہ اوہناں وچ ہمیشہ ہمیشہ رہن گے۔ ایہہ بہت وڈی کامیابی اے۔ (التوب ‘100:9) منافقاں دی غداریاں توں آگاہ ہوندے نیں تے آپؐ دی دعوت نوں مٹان تے آپؐ نوں اذیت پہنچان لئی ہر حربہ اختیار کیتا جاندا اے مگر آپؐ اوہنوں اپنے رب دی رضا سمجھ کے بخوشی برداشت کردے نیں تے اپنے رب کولوں مدد منگدے نیں۔ ایمان دی لذت‘ گناہواں دی بخشش تے جنت وچ داخلہ اللہ عزوجل اتے راضی تے خوش ہون توں حاصل اے۔ جدوں تسیں اوہناں پاکیزہ تے عالی شان مقامات‘ یعنی اللہ دی ربوبیت‘ دین اسلام‘ شریعت تے رسول کریمؐ دی نبوت تے رسالت اتے مطمئن او تے اللہ عزوجل دی رضامندی اتے خوش ہو جائو تے اللہ رب العزت دے جوار وچ جنت الفردوس دے اندر بہت وڈے انعام تے تحفے دا انتظار کرو۔اوہدوں اپنے سفر دے اختتام تے تسیں اپنے نامہ اعمال اتے مہر الٰہی ایہناں لفظاں وچ ثبت ویکھو گے: اللہ اوہناں کولوں راضی ہو گیاتے اوہ اوہدے کولوں راضی ہو گئے تے اللہ نے اوہناں لئی ایسے باغ تیار کیتے نیں جہناں تھلے نہراں وگدیاں نیں۔ اوہ اوہناں وچ ہمیشہ ہمیشہ رہن گے۔ ایہہ بہت وڈی کامیابی اے۔انسان جنی کامیابیاں حاصل کردا اے تے جنے انعامات‘ عطیات ‘ لذتاں دے سامان یا نعمتاں پاندا اے اللہ دی رضامندی اوہناں ساریاں توں ودھ کے اے۔
جے تہانوں پتہ چل جاوے کہ عرش اتے مستوی رحمن تہاڈے توں خوش اے تے تہاڈے کیہ احساسات ہون گے؟ کیہ اوہدے مگروں تہاڈی کوئی خواہش تے طلب باقی رہ جاوے گی؟
نبی اکرمؐ اللہ دے رب تے خالق ہون تے راضی سن کہ اوہ اپنی تخلیق وچ بے مثال اے۔ اوہدے معبود ہون تے راضی سن کہ اوہنے بڑی احسن شریعت دتی۔ اوہدی رضا اتے راضی سن کہ اوہ رب اپنی تقسیم وچ بڑا عدل کرن والا اے۔ ایسے لئی آپؐ حیاتی دے سارے مرحلیاں وچ پرامن تے اطمینان تے سکون نال رہے تے آپؐ دی عام حیاتی اطمینان نال بھری سی۔ آپؐ دل تے جان نال اپنے رب دے فیصلیاں تے تقسیم اتے راضی سن۔ آپؐ اپنے دل دیاں خوشیاں‘ اپنے رب اتے اعتماد اپنے مولا اتے بھروسے‘ اپنے خالق اتے توکل تے اپنے معبود دا حکم منن وچ اپنے رب اتے راضی نظر آندے سن۔ گویاآپؐ دی زندگی رضا نال بھری سی۔ آپؐ دی زبان تے اعضا حکام الٰہی اتے رضا دا مظہر سن۔ آپؐ ہمیشہ کائنات دے حاکم تے رحمن دے شکرگزار تے ممنون تے احسان مند رہندے۔
آپؐ نے سانوں اک ایسی شے دسی کہ جے اسیں اوہدے اتے پکا یقین کر لئیے تے اللہ تعالیٰ دے سارے فیصلے سانوں شفا بخش تے سلامتی اتے مبنی پتہ چلن حتیٰ کہ اوہ فیصلے وی جہڑے بظاہر پریشان کن‘ تکلیف دہ تے نقصان والے وکھائی دیندے ہون۔ آپؐ نے فرمایا:
مومن دا معاملہ عجیب اے۔ اوہدا ہر معاملہ اوہدے لئی بھلائی دا اے تے ایہہ گل مومن دے سوا کسے ہور نوں میسر نہیں۔ اوہنوں خوشی تے خوشحالی ملے تے شکر کردا اے تے ایہہ اوہدے لئی چنگا ہوندا اے تے جے اوہنوں کوئی نقصان پہنچے تے (اللہ دی رضا لئی) صبر کردا اے‘ اوہدے وچ وی (اوہدے لئی بھلائی ہوندی اے۔(صحیح مسلم‘ الزہدوالرقاق‘ حدیث:2999)
آپؐ نے سانوں خوشخبری دتی کہ اللہ دے فیصلے نوں راضی خوشی تسلیم کرنا یقین دی پختگی تے اللہ رب العالمین دے نال چنگے گمان دی دلیل اے تے ایہہ اللہ تعالیٰ دی خوشنودی حاصل کرن دا سب توں قریب ترین رستہ اے۔ اللہ دے فیصلیاں اتے راضی ہون نال دکھاں‘ غماں‘ پریشانیاں‘ بے چینی تے بے قراری‘ اضطراب تے نفسیاتی دبائو وغیرہ توں نجات مل جاندی اے۔ اللہ دی تقدیر اتے راضی رہن والا شخص ہمیشہ مطمئن‘ خوش دل تے ذہنی طور تے خوش و خرم ہوندا اے ۔ اوہ پرسکون تے بھرویں زندگی لنگھاندا اے کیوں جے اوہ اللہ کولوں راضی ہوندا اے تے اللہ اوہدے کولوں خوش ہوندا اے۔ حالات کنے وی کٹھن ہون‘رسول اکرمؐ نے اپنی امت نوں ہر حال وچ اللہ کولوں راضی رہن دا سبق دتا۔ ایس لئی ایسیاں صفتاں دے حامل افراد دی اللہ تعالیٰ نے تعریف فرمائی اے۔ارشاد فرمایا: تے (کیہ اے چنگا ہوندا) جے بیشک اوہ ایہدے اتے (رضوا) راضی رہندے جو اللہ تے اوہدے رسول نے اوہناں نوں دتا۔ تے اوہ کہندے کہ اللہ ساڈے لئی کافی اے۔ چھیتی ای اللہ سانوں اپنے فضل توں دیوے گا تے اوہدا رسول (ﷺ) وی ۔ بے شک اسیں اللہ ول راغب واں (التوب‘59:9)
ایتھے کلمہ (رضوا) اتے غور کرو۔ ایہہ نہیں کہیا گیا جے اوہ قبول کردے یا لے لیندے بلکہ (رضوا) دا لفظ استعمال کیتا یعنی اوہ اللہ دے فرض کردہ اتے راضی ہوندے تے کھلے دل نال اوہنوں قبول کردے۔ دوجے لفظاں وچ اوہ روک لووے تے وی راضی‘ بوہتا دیوے تے وی راضی تے تھوڑا دیوے تے وی خوش۔ نعمتاں نال نوازے تے وی خوش‘ آزمائشاں وچ پاوے تے وی راضی۔ صحت تے تندرستی دیوے تے وی راضی‘ بیماری وچ مبتلا کرے تے وی خوش۔ اولاد نال نوازے تے وی راضی تے جے نہ دیوے تے وی مطمئن‘ مال دو دولت عطا کرے تے وی راضی تے فقر وچ مبتلا کردیوے تے وی خوش۔
سو ہر حال وچ اللہ کولوں خوش رہنا جیویں کہ نبی کریمؐ نے سکھایا اے‘ ایس حیاتی وچ پیش آن والیاں مشکلاں‘ بحران تے رکاوٹاں نال نبڑن دا سب توں وڈا قرینہ اے تے ایہو دنیا تے آخرت دی جنت دا وڈا بوہا تے جنت الفردوس دا رستہ اے۔ ایہہ تسلیم تے رضا دا آخری درجہ‘ بندگی دا دیوان تے اطاعت گزاری دا راز اے۔ ایہہ ایسا مینہ اے جہڑااللہ تعالیٰ مطمئن دِلاں اتے وساندا اے تے ایسا سکون اے جہڑا اللہ تعالیٰ پاکیزہ روحاں اتے اتاردا اے۔ ایہہ شرح صدر‘ معاملات دی اصلاح تے تنگی نوں آسانی وچ بدلن دا راز اے۔
ایہہ ایسی بھرویں خوشی اے جہدا ادراک صرف اوہ شخص کر سکدا اے جہڑا اپنا معاملہ اپنے رب دے سپرد کردیوے تے اوہنوں اپنے خالق دی تدبیر اتے پورا اعتماد ہووے تے اوہ ایہہ یقین رکھدا ہووے کہ اوہدا مالک اوہدے لئی جو پسند کردے اوہ اوہدی اپنی پسند توں ودھ بہتر اے۔
اخیر وچ‘ میں بدحال‘ فقر تے مسکیناں‘ یتیماں‘ محروماں‘ مصیبت دے ماریاں‘ پریشان حال تے بے آسرا تے بے گھر افراد نوں آکھاں گا‘ کائنات دے سردار رسول اللہؐ نیں۔ تسلیم تے رضا‘ قناعت تے اطمینان تے قلبی سکون‘ آسانیاں دے انتظار‘ اللہ ول جھکائو تے اوہدے فضل و کرم تے بہتر فیصلے اتے یقین تے اعتماد وچ آپؐ ای دی پیروی کرو۔ ہر مصیبت‘ بحران‘ حادثے‘ مشکل تے تکلیف تے آزمائش وچ ایس آیت نوں اپنی اکھاں دے سامنے رکھو:
تے ممکن اے کہ تسیں کسے شے نوں ناپسند کرو تے اوہ تہاڈے لئی بہتر ہووے تے ایہہ وی ممکن اے کہ تسی کسے چیز نوں پسند کرو تے اوہ تہاڈے لئی بھیڑی ہووے تے اللہ جاندا اے تے تسیں نہیں جاندے۔ (البقر:216:2)