پتہ نہیں کدوں آئے گا پاکستان؟

قائداعظم دے حوالے نال مشہور تے منی پرمنی کتاب ’’میر کارواں‘‘ دے
مصنف میاں محمد افضل دا 14 اگست 2022 نوں اک پیغام موصول ہویا۔

حفیظ ظفر

قائداعظم دے حوالے نال مشہور تے منی پرمنی کتاب ’’میر کارواں‘‘ دے مصنف میاں محمد افضل دا 14 اگست 2022 نوں اک پیغام موصول ہویا۔ ’’ٹردے ٹردے 75 ورھے ہو گئے نیں‘ پتہ نہیں کدوں آوے گا پاکستان‘‘ پیغام دے نال ہندوستان توں پاکستان لئی ہجرت کرن والے لٹے پھٹے مہاجراں دے اک قافلے دی تصویر وی سی۔ میں یوم آزادی اتے سویر توں لے کے شام تک ایہو سوچدا رہیا تے ایس سوال دا جواب تلاش کردا رہیاکہ ’’پتہ نہیں کدوں آئے گا پاکستان؟‘‘۔
پاکستان14 اگست 1947 نوں معرض وجود وچ آیا سی لیکن ایہہ وی اک تلخ حقیقت تے عظیم المیہ اے کہ قائداعظمؒ دی بے مثال دانش مندی تے ذہانت تے برصغیر دے مسلماناں دی لازوال قربانیاں دے نتیجے وچ قائم ہون والا پاکستان دسمبر 1971 وچ دوحصیاں وچ تقسیم ہو گیا۔ بھارت ساڈا ازلی دشمن اے۔ پاکستان نوں دو ٹکڑیاں وچ ونڈن وچ بھارت دا کردار وی بہت گھنائونا سی لیکن ایہہ وی سچ اے کہ جنرل یحییٰ خان ‘ ذوالفقار علی بھٹو تے شیخ مجیب الرحمن وی پاکستان نوں توڑن وچ برابر دے شریک سن تے سقوط مشرقی پاکستان دے سانحہ توں وی وڈا المیہ ایہہ اے کہ اسیں ایس سانحہ توں کجھ وی نہیں سکھیا۔ قائداعظمؒ نے صوبہ پرستی‘ لسانی تعصبات تے فرقہ پرستی نوں پاکستان لئی خطرناک قرار دتا سی۔ قائداعظمؒ فرمایا کردے سن کہ پاکستان کسی پنجابی‘ سندھی‘ پٹھان‘ بلوچی یا بنگالی دا نہیں بلکہ پاکستان ساڈے ساریاں دا اے۔ اسیں سارے مسلمان آں تے اسلام نے سانوں اتحاد دا سبق دتا اے۔ جے اسیں قائداعظمؒ دے ارشاد دے مطابق اسلام نال ا پنا رشتہ مضبوط رکھدے تے صوبہ پرستی دی لعنت دا شکار نہ ہوندے تے قائداعظمؒ دا پاکستان کدی نہ ٹٹدا۔ افسوسناک گل ایہہ اے کہ اسلام دے رشتے نوں ہن وی اسیں بھلے ہوئے آں۔صوبہ پرستی دا زہر ہن وی پاکستان دی سیاست وچ موجود اے۔ چھوٹے صوبیاں دی جائز شکایتاں نوں دور نہیں کیتا گیا تے صوبہ پرستی دا زہر ہور پھیلے گا جہڑا پاکستان دی سلامتی لئی بہت وڈا خطرہ اے۔
75 ورھے لنگھن مگروں پاکستان دے صوبیاں وچ محبت تے اعتماد دا رشتہ ایس حد تک مضبوط ہو جانا چاہیدا سی کہ صوبہ پرستی دی لعنت توں سانوں مکمل طور تے چھٹکارا مل چکیا ہوندا لیکن صورتحال ایہدے برعکس اے۔ پاکستان جدوں 14 اگست 1947 نوں حاصل کیتاگیا سی تے اوس ویلے صوبہ پرستی تے لسانی تعصبات دا وجود تک نہیں سی ۔ اک اللہ‘ اک رسولؐ تے اک کتاب دی بنیاد اتے اسیں ہندوواںتوں خود نوں اک وکھری مسلمان قوم دی اساس اتے ای جدوجہد کیتی‘ قربانیاں دتیاں تے قائداعظم دی قیادت وچ پاکستان دے حصول وچ کامیاب ہوئے۔ ذرا تصور کرو کہ جے اسیں ایس ویلے وی بنگالی‘ پنجابی‘ سندھی‘ پٹھان تے بلوچی تعصبات دا شکار ہوندے تے پاکستان دا مطالبہ اسیں کس بنیاد اتے کردے؟ اسیں پاکستان نوں اسلام دا قلعہ بنایا سی تے خود دنیا دی اک عظیم قوم بننا سی مگر ساڈے سیاستداناں تے ماشاء اللہ 30ورھیاں توں ودھ عرصہ تک پاکستان اتے مسلط رہن والے فوجی حکمراناں نے سانوں دنیا دا عظیم بھکاری تے بنا کے رکھ دتا اے لیکن پاکستان نوں اک عظیم ملک نہیں بنن دتا۔ 75 ورھیاں توں سانوں آزاد ملک ہون دا دعویٰ تے ہے لیکن 75 ورھے لنگھن مگروں وی معاشی طور تے اج وی اسیں غلام آں۔ جیویں جویں ویلا لنگھ رہیا اے اسیں معاشی غلامی دی دلدل وچ ہور پھسدے جا رہے آں۔ نواز شریف ملک دے تن واری وزیراعظم رہ چکے نیں۔ ایس ویلے نواز دے طفیل ای شہباز شریف پاکستان دے وزیراعظم نیں۔ پیپلز پارٹی نوں وی چار توں ودھ پاکستان وچ برسراقتدار رہن دے موقعے میسر آچکے نیں۔ سندھ وچ تے پیپلز پارٹی دے اقتدار دی مدت مجموعی طور تے 30ورھیاں توں وی ودھ ہووے گی۔ عمران خان نوں وی پاکستان وچ تقریباً 4 سال تک اقتدار وچ رہن دا موقع مل چکیا اے۔ صوبہ کے پی کے وچ پی ٹی آئی دی لمے عرصہ توں حکومت اے۔ میں کسے حکمران دا طرفدار آں نہ مخالف۔ میری غیر جانبدارانہ رائے ایہہ اے کہ ایہناں سارے حکمراناں دے دور وچ عوام دے مسئلے حل ہون دے بجائے عوام دے مسئلے تے مصائب وچ وادھا ہویا اے۔ پچھلے 50 سالاں وچ جہڑا وی حکمران آیا اے اوہ پاکستان دے بیرونی قرضیاں وچ وادھا کرن مگروں چلدا بنیا اے۔ عمران خان ساڈے تن چار سال وزیراعظم پاکستان رہیا اے۔ اوہ جہناں وعدیاں تے دعویاں دے نال اقتدار وچ آیا سی اوہناں وچوں عمران خان اک وعدہ وی پورا نہیں کر سکیا۔ عمران خان نوں جے عدم اعتماد دے ذریعے حکومت توں وکھ نہ کیتا جاندا تے اوہ سیاسی جماعتاں جہڑی
ہن اقتدار وچ نیں خود نوں حزب اختلاف وچ ای رہن دیندیاں تے ایس ویلے عمران خان دے جلسیاں وچ عوام دی جہڑی بھاری تعداد نظر آ رہی اے اس توں کئی گنا بوہتی عوام عمران خان دی حکومت دے خلاف سڑکاںاتے جلوس دی صورت وچ موجود ہوندی۔ پاکستان دے سادہ دل عوام دا اک المیہ ایہہ وی اے کہ اج تک اسیں ایسے رہنماواں دا انتخاب نہیں کر سکے جہناں رہنماواں نوں اپنے ذاتی‘ خاندانی‘ گروہی تے جماعتی مفاداں توں ودھ پاکستان تے اوہدے عوام دا مفاد عزیز ہووے۔ ساڈے دکھ تے درد لادوا نہیں سن۔ سانوں ڈھنگ تے سلیقے دا کوئی چارہ گر ای نہیں ملیا۔گلاں وچ رنگ بھریا جا سکدا سی تے وطن عزیز وچ باد نو بہار چلن دا منظر اسیں ویکھ سکنے ساں۔ لیکن سانوں راہبراں دے روپ وچ جہڑا وی ملیا اوہ راہزن نکلیا۔ گلستان پاکستان دا انتظام بوہتا اوہناں لوکاں دے ہتھاں وچ رہیا جہناں دی ایہہ کوشش رہی کہ پاکستان وچ نہ بہار آوے تے نہ ای کوئی پھل کھلے۔ گلشن دی شاخ شاخ نوں ویراں کیتا گیا‘ قومی خزانے نوں بے رحمی نال لٹیا گیا مگر لٹیریاں دا تعلق سیاستداناں نال ہووے‘ بیورو کریسی نال ہووے یا کسی ہور بااثر تے طاقتور حلقے نال ‘ پاکستان وچ کدی کسی دا احتساب نہیں ہویا۔ پاکستان وچ جے احتساب دی کوئی کوشش کیتی وی گئی تے اینی بدصورتی تے بدنیتی دے نال کہ احتساب کرن والے خود بدنام ہو گئے تے جہناں دا احتساب ہونا چاہیدا سی اوہ صاف بچ نکلے۔
قائداعظمؒ نے ایہہ وی فرمایا سی کہ ایہہ حکومت تے وزیر عوام دے خادم نیں۔ جے وزیر (حکمران) اپنی ذمہ داریاں پوری نہ کرن تے عوام اوہناں نوں وزارت دی کرسیاں توں اتار سکدے نیں لیکن قائداعظم دے پاکستان وچ 1947 توں لے کے 1951 تک دے مختصر عرصہ مگروں عوام دی حقیقی حکمرانی دا منظر کدی نہیں ویکھیا گیا۔ عوام اپنی تقدیر دے خود مالک نیں دے دعوے تے بہت کیتے گئے لیکن عوام دی تقدیر دے مالک حکمران ای رہے۔ کدی سول تے کدی فوجی حکمران۔ ساڈی سیاسی تے حکمرانی دی تریخ کنی شرمناک اے کہ قائداعظم تے لیاقت علی خان مگروں سانوں اک وی حکمران ایسا نہیں ملیا جہنوں پاکستان دی قوم دا نجات دہندہ آکھیا جا سکے۔ قائداعظمؒ نے آکھیا سی کہ عوام نوں آئینی طریقے نال اپنی پسند دی کوئی وی حکومت منتخب کرن دا حق حاصل ہووے گا مگر پاکستان وچ جنے وی انتخاب ہوئے عوام نوں شفاف طریقے نال اپنے نمائندے منتخب کرن داحق نہیں دتا گیا۔ جادو دی چھڑی نال نتیجے تبدیل کیتے گئے تے عوام دی رائے دی تذلیل کیتی گئی۔ 1970 دے انتخابات بارے دعویٰ کیتا جاندا اے کہ اوہ بڑی ایمانداری تے شفاف طریقے نال کروائے گئے۔جے ایہہ دعویٰ درست وی اے تے فیراوہناں انتخابات مگروں پاکستان دے مرکز تے صوبیاں وچ جہناں سیاسی جماعتاں نوں اکثریت حاصل ہوئی اوہناں نوں حکومت سازی دا حق کیوں نہیں دتا گیا۔
اسیں قائداعظم دا پاکستان توڑ دتا۔ عوام نے جہناں جماعتاں نوں حکومت بنان دا حق دتا سی‘ عوام دے ایس فیصلے نوں رد کردتا گیا۔ گویا تبدیلی حکومت دا آئینی حق عوام کولوں کھوہ لیتا گیا۔ اک فوجی آمر جنرل ایوب خان نے جدوں پاکستان وچ پہلا مارشل لا نافذ کیتا تے ایہہ قائداعظم دے اوس اعلان توں بغاوت سی کہ حکومت صرف آئینی طریقے نال ای تبدیل ہو سکدی اے۔ بانی پاکستان قائداعظم دی تعلیمات دے مطابق تے پاکستان وچ کسی غیر آئینی فوجی حکومت دا تصور وی نہیں کیتا جا سکدا۔ لیکن قائداعظم دے فرمان‘ ارشادات تے تعلیمات توں چار واری روگردانی کیتی گئی تے پاکستان اتے فوجی حکومتاں مسلط کر دتی گئیاں۔ مارشل لا دا مطلب ہوندا اے کہ عوام دی دیانت‘ شعور تے حب الوطنی اتے عدم اعتماد۔ جے پاکستان دے 22کروڑ عوام وچ اینا وی شعور تے حب الوطنی نہیں کہ اوہ اپنے لئی موزوں نمائندیاں دا انتخاب خود کر سکن تے فیر ایہہ سوال پیدا ہوندا اے کہ اسیں 75 ورھے پہلاں پاکستان کیہ ایس لئی حاصل کیتا سی کہ ایس ملک وچ چار واری قائداعظم دے اصولاں تے تعلیمات توں بغاوت کر کے فوجی حکومتاں مسلط کردتیاں جان حتیٰ کہ بانی پاکستان قائداعظم دی عظیم ہمشیرہ مادر ملت محترمہ فاطمہ جناح دی انتخابات وچ فتح نوں وی اک فوجی آمر دے دور وچ شکست وچ تبدیل کردتا گیا۔ ایہہ وی پاکستان دی تریخ دا سیاہ ترین باب سی کہ محترمہ فاطمہ جناح الیکشن جت گئیاںلیکن کامیابی دا اعلان فوجی ڈکٹیٹر ایوب خان دے حق وچ ہویا۔ جیویں جنرل ضیاء الحق تے جنرل پرویز مشرف نے دھاندلی زدہ ریفرنڈم دے ذریعے اپنے اپنے دور وچ خود نوں صدر منتخب کروان دا اعلان کروا لیتا سی۔ستم ظریفی ایہہ اے کہ جنرل ضیاء الحق تے جنرل پرویز مشرف دونواں نے خود نوں فوجی یونیفارم وچ صدر منتخب کروایا۔ اوہناں دی اصل طاقت تے فوج سی تے جعلی ریفرنڈم وچ عوام دے ووٹاں توں منتخب کروان دا عمل عوام دے نال اک وڈا دھوکہ تے صریحاً مذاق سی۔ دونویں واری ریفرنڈم کروان والے الیکشن کمیشن دے ارکان اعلیٰ عدالتاں دے ریٹائرڈ تے حاضر سروس ججز سن۔ گویا جعلی ریفرنڈم نوں اصل ریفرنڈم ثابت کرن لئی اعلیٰ عدالتاں دے ججز نوں وی استعمال کرن توں دریغ نہیں کیتا گیا۔ غیر آئینی فوجی حکومتاں دے مسلط ہون دی راہ وچ کدی سپریم کورٹ نے رکاوٹ نہیں پائی بلکہ سپریم کورٹ تے ہائی کورٹس دے ججاں نے فوجی آمراں دے ادوار وچ اوہناں دے دتے گئے پی سی او دے تحت حلف چکن توں وی کدی انکار نہیں کیتا تے جہناں ججاں نے پاکستان دے آئین دے نال وفاداری دا اظہار کیتا اوہناں نوں عدلیہ توں فارغ ہونا پیا۔ جہڑے ملک وچ منتخب جمہوری تے آئینی حکومتاں نوں ختم کرن والی فوجی آمریتاں دے نال سپریم کورٹ تے ہائی کورٹس وی کھڑی ہو جاوے اوتھے سوال تے ابھرے گا کہ نجانے کدوں آوے گا اوہ پاکستان جہدا تصور سانوں قائداعظم نے دتا سی۔ قائداعظم نے فرمایا سی کہ جمہوریت مسلماناں دے لہو وچ شامل اے۔ مسلمان سارے انساناں لئی مساوات اتے یقین رکھدے نیں۔ کیہ اوہ جمہوریت تے مساوات جہدی تعلیم سانوں قائداعظم نے اسلام دے چانن وچ دتی سی۔ ایس اخوت تے مساوات تے جمہوریت دا اسیں پاکستان وچ پربندھ کر سکے۔ کیہ مسلح افواج پاکستان دے آئین نال وفاداری دا جہڑا حلف چکدے نیں۔ اسیں اوہناں نوں آزاد پاکستان وچ ایس حلف دی پاسداری کرن دا پابند کر سکے۔ قائداعظم اپنی تقریراں وچ اسلامی معاشرتی انصاف اتے بہت زور دیندے سن۔ کیہ اسیں 75 ورھیاں وچ قائداعظم دے تصورات دے مطابق ملک وچ ایسا معاشرہ تشکیل دین وچ کامیاب ہوئے جہڑا اسلامی معاشرتی انصاف دا ضامن ہووے۔ قائداعظمؒ پاکستان وچ اک مضبوط‘ متحد تے خوشحال قوم ویکھن دی تمنا رکھدے سن۔ کیہ ساڈے کولوںقائداعظم دی ایہہ تمنا پوری ہو سکی۔ قائداعظم دے پاکستان دے حوالے نال جہڑے تصورات سن اسیں سارے اوہناں دے الٹ کیتا۔ قائداعظم نے سانوں اتحاد‘ ایمان تے تنظیم دا سبق دتا۔ سبق ای نہیں دتا اوہدے اتے انج عمل کیتا کہ ایس اتحاد‘ ایمان تے تنظیم دے اظہار کارن ای اسیں حصول پاکستان وچ کامیاب ہوئے۔ جے مسلمان قائداعظم دی قیادت وچ پوری طرح منظم ہو کے اپنی قوت تے طاقت دا مظاہرہ 1946 دے انتخابات وچ نہ کردے تے کدی وی پاکستان دا قیام عمل وچ نہیں آ سکدا سی۔ برصغیر دے مسلماناں نوں اک متحد‘ ٹھوس تے منظم طاقت قائداعظم نے بنایا۔ ساڈے موجودہ سیاستدان مسلسل اپنی تقریراں تے طرزعمل نال قوم نوںمنتشر کرن لئی اپنا پورا زور صرف کر رہے نیں۔ ایہناں ناعاقبت اندیش سیاست داناں نوں سوچنا چاہیدا اے کہ قوم نوں تقسیم کرن نال کیہ پاکستان مضبوط ہو رہیا اے یا کمزور۔ بدترین معاشی بحراناں دا شکار پاکستان جہدے ذمہ دار وی ساڈے ایہہ سیاستدان ای نیں۔ جے ایس پاکستان دی قوم وچ پھُٹ پان دی سیاستداناں دی کوششاں کامیاب ہو گئیاں تے فیر ساڈا مستقبل ہور تریک ہو جاوے گا۔ اک خدا‘ اک رسولؐ تے اک کتاب اتے ایمان رکھن والی قوم وچ انتشار پیدا کرن والے ملک نال غداری دے مرتکب ہو رہے نیں۔ میرا اشارہ کسی مخصوص سیاستدان یا سیاسی جماعت ول نہیں۔ ساریاں نوں اپنے گریباناں وچ جھات پا کے اپنے کردار دا خود جائزہ لینا چاہیدا اے کہ اوہ ملک و قوم وچ انتشار پیدا کر رہے نیں یا اتحاد۔ اج سانوں تحریک پاکستان جئے اتحاد‘ ایمان تے تنظیم جیا مظاہرہ کرنا ہووے گا۔ سیاستداناں نوں اقتدار دی ہوس وچ اینا انھا نہیں ہو جانا چاہیدا اے کہ اوہ پاکستان دی سلامتی نوں ای دائو اگے لا دین۔ ساڈے سیاستدان جہڑے رستے اتے چل رہے نیں اوہ خودکشی دا رستہ اے۔ سیاستداناں نے قوم وچ انتشار پیدا کرن دی کوشش ترک نہ کیتی تے اوہناں دا اپنا انجام وی عبرتناک ہووے گا۔ مرتضیٰ برلاس نے آکھیا سی کہ
اب بھی جو ہم نہ سنبلھے ،خدا خیر ہی کرے
ایسا نہ ہو علاج کوئی غیر ہی کرے
میں کسی نوں میر جعفر‘ میر صادق‘ وطن دشمن تے غدار آکھن دا حق نہیں رکھدا لیکن میں شاعر دی زبان وچ اوہناں نوں ضرور ایہہ پیغام دینا چاہنا واں۔
میں اربابِ سیاست کو وطن دشمن نہیں کہتا
مگر یہ دوست ایسے ہیںکہ جو نادان لگتے ہیں
ایہناں نادان سیاستداناں دے غیر جمہوری رویاں تے غیر دانشمندانہ کردار تے عمل توں پہلاں ای پاکستان دی ایہہ حالت ہو چکی اے کہ ہر کوئی ایہہ پچھدا اے کہ پتہ نہیں کدوں اوے گا اوہ پاکستان جہڑا قائداعظم نے اک عظیم تحفے دے طور تے سانوں عطا کیتا سی۔