دَمّ

ڈاکٹر کرامت مغل

’’سرکار تہاڈے دَر تے بڑی آس اُمید لے کے آئے آں۔تہاڈی بڑی مہما،بڑی مشہوری سُنی اے۔تسیں ساڈے ورگیاں مہاتڑاں داآخری سہارا ہو۔اسیں ایہو سُنیااے کہ تہاڈے دَر تے جہڑا وی آیا اے اوہ نراش ہوکے نہیں گیا۔لوکی خالی جھولی آؤندے نیں تے بھری جھولی لے کے جاندے نیں‘‘۔تیہ بتّی ورھیاں دا پکّے رنگ دا پریشان حال بندا آکھدا پیا اے۔
جنہوں اوہ عرض گزاردا پیا اے اوہ سٹھ پینٹھ وَرھیاں دا اِک بابا اے۔اوہ بابا اپنے گھر دے اِک وڈے سارے کمرے وچ بیٹھا ہویا اے ۔ایس کمرے اندر فرش تے قالین ورگی دَری وِچھی ہوئی اے۔دَری اتے اِک وڈا سرہانا اے۔بابا اوس سرہانے نال ڈھون￿ہ لاکے بیٹھا ہویا اے۔ اوہدیاں تیز نظراں،ایکسرے کردیاں اوس درخاست گزار بندے دا جائزا پئیاں لیندیاں نیں،جو اپنے آپ نوں بے بس تے وچارا وکھاون لئی اپنے مکھڑے دے تاثرات وی اوہو جہے ای بناون دے جتن کر رہیا اے جس نال اوہ وچارا تے بے بس لگے۔بیٹھک وجوں ورتیندے اوس کمرے وچ اِک دو بندے نال اِک دو زنانیاں ہور وی نیں۔اوہ سارے بڑے مؤدب ہوکے بیٹھے ہوئے نیں۔کمرے اندر جویں بڑی مقدس چُپ ورتی ہوئی اے۔اوہناں سارے حاضرین دے جُسیاں دے اَنگ اَنگ وچ عقیدت بھری ہوئی لگدی اے تے اوہ ایسے عقیدت بھری چُپ نال بابے ول ویکھدے پئے نیں۔ بڑی ہمدردی تے ترس نال اوس تیہ بتّی وَرھیاں دے پکے رنگ دے چھِٹیکے جُسّے والے لمّے قد دے بندے دیاں گلاں سُن رہے نیں۔اوہ بڑی گوہ نال اوہدیاں گلاں سُن رہے نیں ،کیوں جے اوہ خُد دکھی تے پریشان نیں تے مشہور اے کہ ُدکھیاں تے پریشان حال لوکاں نوں ای دُکھیاں دی سار ہوندی اے۔دوجیاں نوں ،سُکھی لوکاں نوں دُکھیاں دا کیہ پتا اوہ تاں اپنے حال وچ مست ہوندے نیں تے انجے ای جیون نوں لنگھائی جاندے نیں۔
اوہ سارے وی اوتھے اپنیاں عرضاں لے کے آئے نیں،اتے اوہ اپنی اپنی واری دا انتظار پئے کردے نیں۔اوہ پکّے رنگ دا بندا دُبارا وچارابھریا تاثر ہور گُوڑھا کرن لئی اپنی گل چھوہ لیندااے:
’’سرکار بہت دُکھی آں۔ڈاڈھا پریشان آں۔نِکّے نِکّے پنج بال نیں۔چار دِھیاں تے اِک پُتر۔پورے ٹَبّر دی حیاتی جویں اِک سوال بن گئی اے اجہیا سوال جہدا اُتّر نہیں لبھ رہیا۔ جے تُساں مہر دی کرم دی نظر نہ کیتی تاں میرا ککھ وی نہیں رہنا۔میں بلکل متھاج ہوجاواں گا۔میرے تے اپنے خاص کرم دی نظر کرو سرکار۔مینوں دَردَر دا فقیر ہوون توں بچالئو‘‘
’’کیہ ہویا اے کھلھ کے دَس؟‘‘بابا جی اوہدے کولوں پُچھن لئی اوہدے ول توجا دیندے ہوئے بولدے نیں۔ اِک وار تاں اوس عرض گزار بندے دیاں اَکھاں وچ حیرت تیر جاندی اے۔اوہنوں حیرانی ہوندی اے کہ ایہ کیہو جہیابابا اے۔جہڑا اوہدے کولوں پچھدا پیا اے۔کیہ ہویا اے؟
جہو جہی ایہدی دَس پئی ا ے ،ایہنوں تاں ایہدے حالات دی آپے ای‘خُد بخُد ای اپنے کول آون والیاں دی خبر ہوجانی چاہیدی سی۔جے ایہنوں دِلاں دے حال معلوم نہیں تاں ایہنے میری مشکل کیہ تے کویں دُور کرنی اے۔اوہ جدوں دا اوکڑاں وچ گھِریا اے اوس دے من وچ سوالاں نے بُہتا ای گھیرا بنا لیا اے۔فیر اوہنوں لوکاں دیاں دَسیاں ہویاں گلاں دا وی خیال آندا اے نال ای اپنی بھج نَس وی چیتے آندی اے۔ اوہ اپنی اوس مایوسی نوں یاد کردا اے جہڑی اوہنوں ہر تھاں،ہر دوارے توں ملی اے تاں اوہ ڈُبدے نوں تنکے دا سہارا،دے مصداق…گمراہ کرن والیاں ساریاں سوچاں نوں اپنے دماغ وچوں چھنڈک کے دُبارا اوسے بابے دیاں کرنیاں بارے سوچن لگ پیندا اے جس نال اوہ اُمید بھریاں نظراں نال بابے ول ویکھدا ہویادَسنا شروع کرداا ے۔
’’میریاں بکریاں مَردیاں جارہیاں نیں سرکار۔اوہو میری روزی روٹی نیں سرکار، بکریاں تے اوہناں دے پٹھورے سان￿بھ پال کے اوہناں نوں وڈا کر کے ،جدوں اوہ بھر جوان بکرے بن جاندے نیں۔

وڈی عید ،قربانی تے ویچ کے چار پیسے کمانا آں تے ہن میرے نال ایہ ہوون لگ پیا اے کہ میریاں بکریاں مرن لگ پیئاں نیں۔‘‘
’’تے تُوں عیالی ایں؟‘‘
’’چھوٹا موٹا سرکار‘‘ اوس نے اپنے آپ نوں نمانا جہیا کر لیا۔
’’عیالی ہونا تاں بڑی وڈی گل اے۔نبی پیغمبر بھیڈاں بکریاں چاردے رہے نیں۔خُد میرے آقاؐ نے وی بکریاں چرائیاں نیں۔‘‘ایس توں بعد اوہ کہن لگدا اے ’’ماشاء اللہ تے سبحان اللہ کِڈی وڈی ہستی تے کِڈا وڈا مان‘‘
’’جی بلکل اِنج ای ہووے گا پر ہُن اوہ گل نہیں رہی سرکار۔پہلے وانگوں وَڈیاں وَڈیاں چرانداںوی تے نہیں رہیاں سرکار ،ہُن تاں حالات اُکا ای بدل گئے ہوئے نیں۔لوکاں نے،زمینداراں نے پیلیاں واہ لئیاں نیں۔ہن اوہ اوتھے فصلاں اُگاندے نیں۔پہلے وانگوں بھیڈاں،بکریاں چرانیاں اوکھیاں ہو گئیاں نیں۔بھیڈاں بکریاں بارے تسیں تاں میرے توں ودھ ای جانن والے او سرکار، کیوں جے تہانوں تاں سبھے ای خبراں نیں‘‘ اوس نے اپنیاں اکھاں باباجی دے ول گَڈ دِتیاں ہوون تے اوہناں نوں انج ویکھ رہیا ہووے جویں کوئی اَنمُلا ہیرا ویکھ رہیا ہووے،اوہدی گل حالے مُکی نہیں سی۔
’’ایہ تاںبڑیاں اَمُڑیاں ہوندیاں نیں۔جدھروں روکئے نس بھج کے اودھر نوں ای جاندیاں نیں۔جدوں ہر پاسے فصلاں ہوون گئیاں تاں ایہ بھج بھج فصل نوں پوون گئیاں اتے اِنج زمیندار سانوں اَپنیاں فصلاں لاگے بکریاں نہیں چروان دیندے نیں۔ ہُن تاں اوہ پہلے والیاں گلاںوی نہیں رہیاں نیں سرکار۔میں جی زیادا تاں ایہناں نوں کِلّے نال بدھیاں نوں پٹھے پاناں سرکار۔ہاں ایہناں نوں پھیرے ٹورے لئی ایہناں دیاں لتّاں کھُلیاں کرن لئی کدے کدار اِک دو دِناں مگروں نہر دے نال نال چراون لئی وی لے جانا آں سرکار۔ تے ہُن ایہ ہویا کہ میریاںبڑیاں محنتاں نال بڑے وَختاں ویلاں نال سان￿بھیاں ہویاں ،پالیاں ہویاں بکریاں مرن لگ پیاں نیں۔کجھ کرو سرکار،جے میریاں بکریاں آئے دیہاڑ اِنج ای مردیاں رہیاں تاں میں اَصلوں اُجڑ پجڑ جاواں گا سرکار۔‘‘
’’پِنڈ وچ ہورناں لوکاں کول وی بکریاں ہیگیاں نیں؟‘‘
’’جی‘‘ اوہ دسن لگ جاندا اے ’’ کئیاں گھراں اِک اِک دو دوبکریاں رکھیاں ہوئیاں نیں۔ پرمیرے جنّیاں بکریاں کسے کول وی نہیں ،میرے کول سبھ توں ودھ بکریاں نیں۔‘‘ ایتھے اوس دی گل وچ کوئی آکڑ نہیں سی اوہ تاں انج بول رہیا سی جویں اوس دے ہتھ جُڑے ہوئے ہوون پر اصل وچ اوس دے ہتھ اَہِل اپنے گوڈھیاں تے پئے ہوئے سن۔
’’کیہ تیرے پِنڈوچ کسے ہور دی بکری وی موئی اے؟‘‘ بابا جی نے اوس دیاں ہُنے ہُنے جھُکدیاں اکھاں نوں ویکھیا اے۔
’’ایہو تاں گل اے سرکار۔پورے پِنڈوچ کسے دی بکری نہیں موئی۔میرے آنڈھ گوانڈھ وی لوکاں بکریاں رکھیاں ہویاں نیں۔اوہ ساریاں ٹھیک ٹھاک رہ رہیاں نیں تے روز پَٹھے کھاندیاںنیں۔اوہناں نوں کجھ وی نہیں ہوندا اے تے نہ کدی کجھ ہویا۔صرف میریاں بکریاں نوں موت آندی اے۔صرف اوہ ای مردیاں پئیاں نیں۔‘‘ اوس نے ہور دسیا۔
’’مینوں تاں اِنج لگدا اے جویںصرف میریاں بکریاں تے ای بھارا اے سرکار۔صرف میرے جہے مسکین دیاں بکریاں ای مردیاں پئیاں نیں سرکار۔ ہور تے ہورپِنڈ والیاں دی تے کدی کوئی ککڑی وی نہیں موئی۔‘‘
’’تے تُوں کوئی دوا دارُو نہیں کیتا؟‘‘
’’کیتا اے سرکار،دوا دارُو وی کیتا اے،پہلوں دوا دارو ای کیتا اے سرکار۔ڈَنگر اں دے ڈاکٹر نوں سدّیااے۔اوہدے کولوں مہنگیاں دواواں لئیاں نیں سرکار پر کوئی فیدانہیں ہویا۔‘‘
’’اچھا کنج مردیاں نیں تیریاں بکریاں؟‘‘

’’سرکار رات چنگیاں بھلیاں ہوندیاں نیں۔دِنے ویکھداآں تاں اوہناں وچوں اِک اَدھی موئی پئی ہوندی اے۔کسے سپ لڑے،یاں کسے پَھٹ لگے داوی کوئی نشان نہیں ہوندا سرکار۔بس بکری آکڑی پئی ہوندی اے۔‘‘اوس نے لمّا ساہ لیا’’ اک وار تاں ڈنگراں دے ڈاکٹر نوں وی بلایا تاں جے پتا لواں سکاں کدھرے کوئی زہر تاں نہیں کھا بیٹھیاں نیںپر ڈاکٹروی کجھ نہیں دس سکیا، ہاںپر اوس نے کجھ دوائیاں دے ای دِتیاں سن۔‘‘
’’کِنّے چر بعد بکری مردی ا ے؟‘‘
’’سرکار مہینے دو مہینے بعد یاں حد تِن مہینیاں پچھوں اِک اَدھی بکری مَر جاندی اے۔میرا بڑا نقصان ہوئی جاندا اے سرکار۔مینوں بڑا گھاٹا پیا پیندا اے۔میرے لئی کجھ کرو، سرکار۔میں بڑی آس اُمید تے تہاڈے دَر اُتے آیاآں سرکار۔‘‘اوس نے ہُن بابا جی دے آستانے نوں چارے پاسے نگاہ مار کے ویکھیا اے۔
’’ساڈے کول آون توں پہلوں تُوں کسے ہور کول وی گیا ایں۔؟‘‘
کُرلاندے تے دُہائیاں دیندے اوس بندے نوں جویں چُپ جہی لگ گئی۔صاف دِسدا پیا سی اوہ کسے دُبدھا وچ پھس گیا اے، سوچدا پیا اے کہ ہُن اوہ ایس سوال دا کیہ جواب دیوے۔ اپنے جیون وچ ہمیشاجھوٹھ بولن توں اوہ ڈردا رہندا سی اتے سچ بولیاں اوہنوں خوف سی کہ سرکار کدھرے نراض ای نہ ہو جاون۔بابا جی نے جویں اوہدا اندر پڑھ لیا۔اوہ اِنج آکھن لگدے نیں۔
’’گھبران تے ڈرن دی لوڑ نہیں۔جو کجھ وی تیرے نال بِیت چُکیا اے کُھلھ کے دَس۔جے توں ہر گل سانوں سچی سچی نہیں دسیں گا تاں اسیں تیری پریشانی دا حل کویں لبھ سکاں گے؟جو کجھ وی ہویا اے ہو رہیا اے اوہ تاں سچ سچ ای تینوں دسنا پووے گا۔‘‘
بابے دی حوصلا افزائی نال،بابے دے پیار نال پُچھن نال، اوہنوں حوصلا ہویا تے اوہ آکھن لگا۔ ’’جی جدوں ڈنگر ڈاکٹر دیاں دوائیاں نال وی فیدانہ ہویا تاں کسے دسیا کہ دریاؤں پار اِک بہت پہنچیا ہویابابا رہندا اے۔اوہ لکڑ دا کِلّا دم کر کے دیندا اے۔ اوہدے کول جاؤ تے کِلّادم کرواکے لیاؤ۔تہاڈے مال ڈنگر نوں ستّے خیراں ہوجاون گئیاں۔‘‘ بہت ساریاں نے اوس نوں ایہدے نال فرق پے جاون دا یقین دوایا سی۔
’’اَتے فیر تسیں گئے دریاؤں پار والے بابے ہوراں کول؟‘‘
’’جی بلکل گئے جی سرکار،کویں نہ جاندے؟اَساں تے جانا ای جانا سی۔اَسیں گئے تے کِلّا وی لے کے گئے تاں جو اوہناں کولوں دَم کروا کے لیایئے ‘‘
’’اچھا کِلّا وی لے کے گئے۔تے فیر دریاؤں پار آلے بابے نے کِلّا دَم کر کے دِتا تہانوں؟‘‘
’’جی اوہناں نے بکریاں بنھن واسطے کِلّا دَم کرکے دِتا سرکار‘‘
’’کجھ ہدیا شدیا وی لیا یاں مفتو مفتی دَم کر کے دے دِتا؟‘‘
’’جی ہدیا تاں فیر ہوندا ای اے ناں سرکار۔ہدیا تاں دینا ای پیندا اے سرکار۔‘‘
’’کوئی فیدا ہویا؟‘‘ بابا جی نے آئے سائل کولوں فائدے بارے پُچھیا۔
اوہ بندا اِک واری تاں جویں چُپ ای کر گیا۔فیر ایہ سوچ کے کہ جواب نہ دینا بے اَدبی سمجھیا جاوے گا،اوہ دسن لگ پیندا اے۔
’’میرے مقدراں وچ ای کو ئی خرابی ہونی اے سرکار۔ کِلّا دم کرکے دیون آلے بابے دا کوئی قصور نہیں۔ پتانہیںکِنّے ای لوکاں نوں اوہدے کولوں فیض ہویا اے۔ جے نہیں ہویا تاں مینوں نہیں ہویا۔کمی کوتاہی جو وی اے میرے وچ ای لگدی اے سرکار۔‘‘
’’چلو ایہ وی پتا کر لینے آں، کمی کوتاہی کِتھے اے۔تُوں ایہ دَس توں بابے کولوں کِلّا دَم کراکے لیاون توں بعد کیہ کیتا؟‘‘
’’میں جی اوہ کِلّا لیا کے بکریاں دے واڑے وچ گڈ دِتا۔اوس کِلّے نال اِک دو بکریاں وی بنھیاں رکھیاں سن۔‘‘

’’کِلّا اِک سی اتے بکریا ں تیرے کول بُہتیاںسن۔ایہ فیر توں کیہ حساب کتاب لایا؟‘‘
’’سرکار تُسیں سبھ جاندے او۔تہانوں سبھ پتا اے۔ کِلّاتاں صرف برکت لئی ای گڈیا گیا سی۔اوہدے نال کوئی ساریاں بکریاں تھوڑا بنھنیاں سن۔اوس دَم کیتے کِلّے دا اوتھے واڑے وچ گڈنا ای کافی سی ہور تے ہور اوہدا اوتھے ہونا ای کافی دسیا گیا سی۔‘‘
’’ہاں ایہ تاں تُوں ٹھیک آکھ رہیا ایں۔شاید انج ای ہوندا اے کِلّا گڈے جاون توں بعد تینوں کوئی سُکھ دی خبر ملی یاں کوئی فیدا نہیں ہویا۔‘‘ اِک لمحے رُک کے فیر بابے ہوراں نے اوس نوں سوال پچھیا’’کیہ اصلوں کجھ نہیں ہویا؟‘‘
’’سرکار معافی چاہناآں۔جاہل بندا آں تہاڈی گل دی پوری مینوں سمجھ نہیں آئی۔‘‘
’’اچھا سمجھ نہیں آئی۔ ‘‘ بابے ہوراں نے ہور سنجیدا ہوون دا تاثر دِتا ’’ گل،اِنج اے بھئی کہ اَگے تیری اِک بکری ودھ توں ودھ تِنّاں مہینیاں پچھوں واڑے وچ ای موئی ملدی سی۔توں دسیااے تینوں دریاؤں پار آلے بابے دے دم دا کوئی فائدا نہیں ہویا مطلب تیریاں بکریاں مرنوں نہیں رُکیاں۔ایتھوں تک گل صاف اے۔پچھنا ایہ وے کہ کیہ ہُن وی تیری بکری تِناں مہینیاں پچھوں مری یاں چون￿ہواں پنجاں یاں فیر چھیاں مہینیاں پچھوں ای موئی؟‘‘
’’ہُن میں کیہ عرض کراں سرکار۔پتا نہیں تُسیں ایہ سبھ کجھ کیوں پچھ رہے او۔تسیں کرنی بھرنی والے او سرکار۔تسیں سبھ کجھ جاندے اوہ سرکار۔تہاڈے کولوں کہڑی گل چُھپی ہوئی اے سرکار۔ہن میں کیہ دَساں سرکار نوں؟‘‘
’’ساڈے کولوں ہر گل لُکی ہوئی سمجھ تُوں۔تُوں دسیں گاں تاں پتا لگے گا۔پر تُوںایہ گل مننّی نہیں اے۔توں تاں ایہ گل آکھی جانا ایں کہ سانوں ہر گل دا پتا اے۔چلو اسیں تیری گل من لینے آں کہ سانوں ہر گل دا پتا اے۔گل من لینا وی بڑی گل اے۔ کیوںجے آکھیا جاندا اے۔’’ایک نے کہی دوجے نے مانی۔دونوں گیانی۔’’تاں تیری گل مَنّی کہ سانوں ہر گل دا پتا اے۔پر اسیں تیرے مون￿ہوں سُنناچاہنے آں۔‘‘
’’تاں فیر سنو سرکار۔دریاؤں پار والے بابے کولوں کِلّادَم کرواکے لیاون توں دوجے دن بعد میرے دو پٹھورے مرگئے۔اوہناں پٹھوریاں دے مرن دا مینوں بڑا ورم، بڑا دکھ ہویا سرکار۔اوہ آکھن نوں تاں پٹھورے ای سن ،پرایس قربانی تے اوہناں لگ جانا سی۔میرا بڑا نقصان ہوگیا سرکار۔اوس نقصان تے میں دریاوؤں پار والے بابے بارے کوئی گل وی نہ کیتی۔نہ اوہدے نال کوئی گل کیتی جہنے مینوں اوہدے کول گھلیا سی۔اوہنوں میں دِل ای دِل وچ بڑا بُرا بھلا کہیا ہور تے ہور بڑیاں گالھاں وی کڈھیاں سن سرکار۔ سارا گناہ اوہدا ای سی۔نہ اوہ مینوں اوس بابے کول گھلدا نہ میرا اینا وڈا نقصان ہوندا۔تے فیر میں اوہنوں گالھاں کڈھیاں سرکار پر اُچی واج وچ نہیں۔دِل ای دِل وچ کڈھیاں سن۔جدوں میرا غصّا لتھا تاں فیر میں شرمندا وی ہویا ساں۔مینوں پچھتاوا ہویا کہ اوہنوں گالھاں نہیں سن کڈھنیاں چاہیدیاں ، بھلااوس وچارے دا کیہ قصور سی۔اوہدی وچارے دی کیہ غلطی سی۔اوہدا تاں کوئی گناہ نہیں سی۔اوہنے تاں آپ منوں میری بھلیائی کیتی ہونی۔ہن اوہنوں کیہ پتا سی کہ میرے اِکٹھے اِکو واری دو پٹھورے مر جاون گے۔تے فیر میں دِل ای دِل وچ اوہدے کولوں معافی وی منگی۔‘‘ہُن اوہ کالھی کالھی بولداپیا اے۔
بابے ہوریں بولن لگدے نیں،’’ایہ تاں تُوں چنگا کیتا۔جے کسے نوں گالھاں کڈھیے تاں اوہدے کولوں معافی منگنی وی چاہیدی اے۔بھاویں دِل ای دِل وچ منگیے۔ اچھا اوس توں بعد؟‘‘
’’فیر جی میں پِنڈ دے مولوی ہوراں کول گیا۔اوہ وی تاں اللہ دے نیک بندے نیں۔پنج ویلے دے نمازی نیں۔دِل دا حال تاں اللہ نوں ملُوم اے۔اندر خانے دیاں گلاں تاں اللہ سوہنا ای جاندا اے۔پر میں تاں مولوی صاحب نوں کدے کوئی بھیڑا کارا کردیاں نہیں ویکھیا۔تے فیر میں اوہدے کول گیا۔

کہ اوہ ای دسن کہ پورے پِنڈ وچوں صرف میریاں اِکلّے دیاں ای بکریاں کیوں مردیاں پئیاں نیں۔میرے کولوں ایڈا کہڑا گناہ ہوگیا اے کہ صرف میں ای اللہ دی پکڑ وچ آگیا آں۔میں دریاؤں پار آلے بابے کولوں کِلّا وی دم کرواکے لیایا آں فیر وی میری رہائی نہیں پئی ہوندی۔اُلٹا میرے دو بکرے……
تے میں جی مولوی ہوراں اگے رویا پِٹیا کُرلایا۔اوہنوں ساری حقیقت کھولھ کے دَسی۔
اوہناں آکھیا ’’تیرے تے بھارااے۔تُوں اللہ دی راہ وچ خیر خیرات نہیں کڈھدا۔تُوں اللہ نوں بھُلیا ہویا ایں۔جے تُوں چاہنا ایں کہ اللہ پاک تیری سختی دور فرما دیون، تاں توں اپنا سبھ توں چنگا بکرا اللہ دی راہ وچ ذبح کرتے اوہدا گوشت غریباں مسکیناں وچ وَنڈ۔ فیر تینوں ستّے خیراں ہوجاون گئیاں۔اللہ پاک تیرے مال وچ برکت فرماون گے تیرا مال دُگناکیہ تِگنا ہوجاوے گا بس اپنے رب تے بھروسا رکھ تے ربّ دا ناں لے کے ایہ کر دے۔‘‘میں اوہناں کولوں پچھیا کہ غریب تے مسکین میں کِتھے لبھن جاواں؟اوہناں آکھیا’’غریب تے مسکین لبھن لئی تینوں کدھرے دُور جاون دی لوڑ نہیں توں ایس نِکے جہے پنڈ دے گھر گھر وچ گوشت گھل دے ۔اوہ رِنھ پکاکے کھاون گے۔تینوں دعاواں دیون گے تیرا کم ہوجاوے گا۔‘‘
میں دِل وچ بہت کُجھ سوچیا،مولوی صاحب نوں کجھ نہیں آکھیا ۔
صرف اپنے دِل وچ سوچیا ایہ پنڈ والے تاں چنگے بھلے کھاندے پیندے نیں ایہناں نوں تاں کسے چیز دی کوئی کمی نہیں،کوئی گھاٹ نہیں۔فیر ایہ غریب تے مسکین کویں ہو گئے؟ ایہ گل میں دِل ای دِل وچ سوچ کے اوتھے ای ٹھپ دتی۔کیوں جے میرا علم بلکل تھوڑا اے سگوں اُکا ای کوئی نہیں۔مولوی صاحب اللہ والے تے پہنچے ہوئے نیں،اوہ بُہتا علم رکھدے تے بہت کُجھ جاندے نیں۔ نالے جی سانوں مہاتڑاں نُوں سارا دین اسلام مولوی ای دَسدے نیں۔ اسیں تاں جی اوہناں ساہمنے بھیڈاں آں تے اوہ ساڈے عیالی نیں۔ جِدھر ڈچکر مارن اسیں اودھر نُوں ٹُر پینے آں جے نہ ٹُریئے تاں اوہ آکھدے نیں تُسیں مسلمان ای نہیں رہے۔ جے اوہناں آکھیا اے تاں فیر ٹھیک ای ہووے گا۔فیر جی میں مولوی صاحب دے آکھے لگ گیا۔اوہناں نوں اپنے گھر لے گیا۔اوہناں جی میرے واڑے وچوں ویکھ کے سبھ توں وڈا،موٹا تازا تے ستھرا جانور چھانٹیا۔لوکاں نوں داگی جانور تاں نہیں ناں کھوایا جا سکدا۔ فیر اوہناں اوہ بکرا اپنے ہتھیں حلال کیتا۔میں جی بکرے دے کھل لاہی تے اوہدا گوشت سبھ توں پہلوں مولوی صاحب نوں دِتا۔فیر پورے پِنڈوچ وَنڈیا۔ کھل وی مولوی صاحب نے لے لئی۔‘‘
’’ایہ تاں توں بڑا ثواب کھٹیا۔‘‘
’’جی جی بلکل بڑا ثواب کھٹیا پر جی میرے اُتّوںسختی فیر وی نہیں ٹلی سرکار۔چون￿ہ کُو مہینیاں پچھوں میری اِک ہور بکری مر گئی۔بڑا دُدھ سی جی اوہدے تھلے۔اوہدے دو پٹھورے میں بڑا اوکھا ہوکے سان￿بھدا پیا آں۔ دُدھ پیندے دوماں مہیٹر پٹھوریاں نوں پالنا پوسنا کوئی سوکھا کم تاں نہیں ناں۔‘‘
’’ایہ تاں تیرے نال چنگا نہیں ہویا۔‘‘
’’اِنج ای اے سرکار‘‘
’’تے اوس توں بعد تُوں کیہ کیتا ‘‘ ایس گل تے دوواںدیاں نظراں اِک دوجے نال ملیاں تاں اوس عیالی نے اِک دَم اپنیاں اکھاں نِیوا لئیاں کِدھرے کوئی گستاخی نہ ہو جاوے۔
’’اوس توں بعد جی میں ڈھیری ڈھادتی، اصلوں مایوس ہوگیا۔فیر مینوں کسے دسیا مایوسی تاں ساڈے مذہب وچ گناہ اے۔ اوہ جِویں جی ڈمبرے نے اپنی ماں نوں آکھیا سی ’’میرے ہانڈی وِچ پین تائیں میرے بچ کے مُڑ آون دی اُمید رکھیں‘‘۔ بلکل اوسراں ای آخری دَم تک اللہ دی رحمت دی آس رکھنی چاہیدی اے۔ میں اپنے آپ نوں آکھیا،توں وی نااُمید نہ ہو۔کدے کدے انج ہوندا اے کہ ہراِک نوں ہر تھاں توں فیض نہیں ہوندا۔ (جاری اے)