پاک ایران تعلقات دا جائزہ

دوست تے دشمن بدلے جا سکدے نیںلیکن ہمسائے نہیں

حمید اللہ بھٹی

دوست تے دشمن بدلے جا سکدے نیںلیکن ہمسائے نہیں۔ پاکستان تے ایران وی دونویں ایسے ہمسائے نیں جہناں دے تعلقات نوں مثالی نہیں کہہ سکدے۔ دونوواں نوں معاشی مسائل درپیش نیں۔ مذہبی ہم آہنگی تے ثقافتی ورثے وچ باہم منسلک ہون دے باوجود باہمی تعلقات اختلافات توں پاک نہیں۔ حالانکہ پاکستان نوں سب توں پہلاں تسلیم کرن والا ملک ایران اے۔ بھلے دونویں اوکھے ویلے اک دوجے نال تعاون کردے نیں۔ قیام پاکستان ویلے ملک دا پہلا بجٹ شاہ ایران دی مالی مدد نال ای پیش ہو سکیا لیکن ایہدے باوجود حکومتی تے عوامی سطح اتے تعلقات دا جائزہ لیے تے قابل رشک صورتحال وکھائی نہیں دیندی۔ ایران دا لمے عرصہ توں بھارت اتے انحصار کرنا تے 90دی دہائی وچ او آئی سی اجلاس توں غیر حاضر ہو کے مسئلہ کشمیر اتے متفقہ قرارداد پاس نہ ہون دینا وی تریخ دا حصہ اے۔ بھارت ولوں جھکائو نال قریبی تعاون نہ ودھ سکیا۔ خطے وچ کدی ایران وی امریکہ دا قریبی اتحادی رہیا لیکن شاہ ایران رضا شاہ پہلوی دی معزولی مگروں ایران روس دا طرفدار ہو گیا مگر پاکستان نے روس دے بجائے امریکہ تے سعودی عرب نال تعلقات بہتر بنائے رکھے۔ دو حریف قوتاں اتے انحصار وی دو طرفہ تعاون وچ کمی دا کارن رہیا لیکن ہن نہ صرف پاک روس تعلقات بہتر ہو رہے نیں بلکہ ایران تے سعودی عرب دے تعلقات وی بحال ہو چکے نیں۔ ایسے بنا تے توقع اے کہ ہن پاک ایران تعلقات بہتر ہون گے تے قریبی تعاون وی فروغ پاوے گا۔
18مئی جمعرات نوں وزیراعظم شہباز شریف تے ایرانی صدر ابراہیم رئیسی نے سو میگاواٹ گبد۔ پولان بجلی ٹرانسمیشن لائن دے نال اک سرحدی مارکیٹ دا افتتاح کیتا۔ ایہہ منصوبے کوئی وڈی لاگت دے نہیں البتہ اینا کہیاجا سکدا اے کہ دونویں ملکاں نے چاہے تاخیر نال سہی قریبی تعاون ودھان لئی عملی اقدامات دا آغاز کر دتا اے۔
جے تعاون دی رفتار بہتر رہی تے ایسی کوششاں خطے دی ترقی تے خوشحالی وچ سنگ میل ثابت ہو سکدیاں نیں جہدے توں تجارت نوں فروغ ہووے گا تے دونویں ملکاں دے معاشی مسائل وچ کمی آوے گی تے دونویں پاسے دے لوک اک دوجے دے کول آن گے۔انج دے منصوبیاں نال روزگار دے نویں مواقع پیدا ہون گے۔ جے دونویں ملک آزاد تجارتی معاہدے نوں چھیتی حتمی شکل دین تے بھک تے افلاس تے مہنگائی جئے مسائل وچ کمی ممکن اے۔ نہ صرف مہنگائی وچ کمی آوے گی بلکہ عوام دا معیار زندگی بہتر ہووے گا۔ ایہدے وچ شائبہ نہیں کہ دونویں ملکاں وچ تجارتی حجم استعداد دے مطابق نہیں گھٹ اے۔ جے تجارتی حجم استعداد دے مطابق بنانا اے تے دونویں ملکاں نوں حائل رکاوٹاں ختم کرن تے توجہ دینا ہووے گی۔
پاکستان تے ایران وچ زراعت‘ تجارت‘ سرمایہ کاری تے آئی ٹی جئے شعبیاں وچ تعاون دے وسیع مواقع نیں ۔ خوش آئند امر ایہہ اے کہ دونویں ملک باہمی تعاون دے خواہشمند نیں لیکن ایہہ خواہش عملی طور تے اشیا و خدمات دے حوالے نال خوش کن نہیں۔ ایسے لئی بلند و بانگ دعوے تے ارادیاں دے باوجود تعاون دی رفتار سست اے۔ 900کلومیٹر لمی سرحد اتے 75ورھیاں وچ دونویں ملکاں دا پہلی مارکیٹ قائم کرنا تے گوادر نوں بجلی فراہم کرن لئی محض سو میگا واٹ دی لائن دا افتتاح ثابت کردا اے کہ الفت اتے مبنی گلاں دی زمینی حقائق تائید نہیں کردے۔ ایسے لئی وعدیاں تے معاہدیاں دے مطابق تعاون نہیں۔ اصل وچ جدوں تعاون ول قدم ودھایا جاندا اے تے کوئی نہ کوئی ایسی انہونی ہو جاندی اے جہدے توں تعاون وچ وادھا دے بجائے اک قسم دی تلخی پیدا ہو جاندی اے۔ مثال دے طور تے ماضی وچ ایرانی صدر پاکستان دے دورہ تے آئے گرد گروہواں نال رابطہ رکھدا اے۔ ہن وی صدر رئیسی نے پاکستانی وزیراعظم دے نال سرحد اتے مارکیٹ تے بجلی ٹرانسمیشن لائن دا افتتاح کیتا تے اگلے ای دن ایرانی سرحدی اتے خونریز جھڑپ ہو گئی۔
ایسی جھڑپاں وچ پاک ایران سرحدی محافظ اکثر نشانہ بندے رہندے نیں جہدے توں ایس قیاس نوں تقویت ملدی اے کہ دونویں ملکاں دے بہتر ہوندے تعلقات توں کجھ طاقتاں خوش نہیں۔ا یسے لئی سرحدی محافظاں نوں نشانہ بنایا جاندا اے۔ بہتر اے کہ دونویں ملک نہ صرف سازشاں توں محتاط رہن بلکہ التوا وچ پئے معاہدیاں اتے پیش رفت کرن۔ پیپلز پارٹی نے اپنے پچھلے دور وچ ایران توں گیس درآمد کرن لئی جہڑی پائپ لائن وچھان دا معاہدہ کیتا سی ایران اپنے حصے دا کم پورا کر چکیا لیکن پاکستان اجے تک ایسا نہیں کر سکیا۔ حالانکہ انج کرن نال توانائی دے مسائل گھٹ ہو سکدے نیں۔ نیز دونویں ملک کوشش کرن کہ ڈالر دے بجائے مقامی کرنسی وچ تجارت ہووے تاں جے زرمبادلہ اتے دبائو وچ کمی آوے۔ سرحدی جرائم وی خوشگوار تعلقات دی راہ وچ رکاوٹ نیں۔ باوجود کوشش دے پرتشدد واقعات دا سلسلہ تھم نہیں سکیا۔ اتوار 21مئی نوں ایران دے شورش زدہ صوبے سیستان تے پاکستانی سرحد دے کول واقع شہر سراوان وچ ہون والی جھڑپ وچ چھ ایرانی گارڈ جاں بحق ہوئے جہدے تے ایران نے پاکستان توں ات گرد گروپاں دے خلاف کارروائی دا مطالبہ کیتا۔ ایسا ای مطالبہ اک توں ودھ واری پاکستان وی کر چکیا اے۔ انج دے واقعات دا تقاضا اے کہ دونویں ملک مشترکہ سرحد دی سکیورٹی بہتر بنان لئی رل کے کم کرن۔ جے امن لیانا تے تشدد ختم کرنا اے تے دونویں ملکاں نوں بارڈر میکانزم اتے سختی نال عمل کرنا ہووے گا۔
پاکستان نوں بجلی تے گیس دی کمی دا سامنا اے تے ایہہ قلت ہرلنگھدے دن دے نال ودھدی جا رہی اے۔ ایران ولوں بجلی دی فراخدانہ پیشکش توں فیدہ چکن دی لوڑ اے۔ ایہدے عوض ایران نوں زرعی تے صنعتی پیداوار برآمد کیتی جا سکدی اے۔
پاکستان توں ایران ام‘ کینو‘ چاول‘ سمینٹ تے کپڑا وغیرہ درآمد کردا اے جہدے وچ ہور بہتری دی کافی گنجائش اے۔ جے دونویں ملک بلاتعطل تجارتی وفود دا تبادلہ کردے رہن تے خطے دی صورتحال نوں معاہدیاں دی تکمیل وچ آڑے نہ آن دین تے باہمی تجارت وچ وادھا ممکن اے۔ تعاون دے وسیع تر امکانات دے باوجود دو طرفہ تجارت بڑی گھٹ اے۔
دونویں ملکاں وچ 7ورھیاں پہلاں 2016 وچ اک معاہدہ طے پایا کہ 2021تک باہمی تجارت دا حجم 30کروڑ ڈالر توں ودھا کے 5ارب ڈالر تک لے جایا جاوے گا لیکن ایہہ منزل وی اج تک حاصل نہیں کیتی جا سکی۔ ہن پاکستانی وزیر اعظم نے ایرانی صد رنوں موجودہ اسمبلی دی مدت مکمل ہون توں پہلاں دورہ پاکستان دی دعوت دتی اے جہڑی بخوشی قبول کر لیتی گئی اے مگر ایہہ دورہ اوہدوں کارآمد ثابت ہوس کدا اے جدوں التوا وچ پئے منصوبیاں اتے کم شروع تے معاہدیاں دے مطابق تعاون دی رفتار بہتر ہووے۔ 2022دے یو این او دی جنرل اسمبلی دے 77 اجلاس دے دوران وی دونویں رہنماواں نے ملاقات دے دوران ایہہ تسلیم کیتا کہ پاکستان تے ایران وچ جنا تعاون ہونا چاہیدا اے ویسا نہیں بلکہ باہمی تجارت معمول توں وی گھٹ اے حالانکہ سرحداں اتے نقل و حرکت لئی بنائے مقامات اتے مشترکہ مارکیٹاں بنان نال نہ صرف غیر قنونی نقل و حمل ختم کیتی جا سکدی اے بلکہ ارباں دا ریونیو وی حاصل کیتا جا سکدا اے۔ پاک ایران تعلقات دا جائزہ لیندے ہوئے صورتحال چنگی وکھائی نہیں دیندی۔
سرحد اتے پہلی مارکیٹ دا افتتاح دونویں ملکاں دی قیادت کر چکی۔
ہور ایسی چھ بارڈر مارکیٹاں بنان دا عزم وی کیتا گیا لیکن عملی طور تے کدوں انج ہووے گا وثوق نال کجھ کہنا مشکل اے۔ البتہ ایہہ یقین نال کہیا جا سکدا اے کہ سرحدی تجارت بہتر تے مربوط بنان نال نہ صرف اسمگلنگ دی روک تھام ہووے گی بلکہ سرحد دے آر پار رہن والے لوکاں لئی روزگار دے وسیع مواقع پیدا ہون گے۔ ہن ویکھنا ایہہ اے کہ ایہہ عزم وی گیس پائپ لائن وانگوں تشنہ تکمیل رہندا اے یا عملی طور تے وی ایس پاسے کجھ پیش رفت ہوندی اے۔